Diptera; Çift Kanatlılar; Sinekler

Sinekler eklem bacaklıların “Insect ailesinin” üyeleridir. Diğer eklem bacaklarına göre vücut dış kısımlarında sert bir tabaka oluşturan kitin  olmadığı için daha yumuşaktırlar. Diğer kanatlı böceklerin aksine bunlar sadece bir çift kanat taşırlar.

Dipteraya gurubunda;  sivrisinekler, kum sinekleri, karasinekler, Culex cinsine dahil sinekler, at/geyik sinekleri ve çeçe sineklerini bulunmaktadır.  Çok küçükten (ceratopogonid midge;titrersinekler 2 mm’den daha kısalardır), büyük boyutlara kadar (at sinekleri 2 cm’den fazla olabilir) değişik büyüklükte olabilirler.Dipteraya gurubunda;  sivrisinekler, kum sinekleri, karasinekler, Culex cinsine dahil sinekler, at/geyik sinekleri ve çeçe sineklerini bulunmaktadır.  Çok küçükten (ceratopogonid midge;titrersinekler 2 mm’den daha kısalardır), büyük boyutlara kadar (at sinekleri 2 cm’den fazla olabilir) değişik büyüklükte olabilirler.Sineklerin ağızlarında delici-emici ya da yalayıcı-emici organelleri bulunmaktadır. Bu organeller ile meyve, bitki öz suları, çürümüş sebze ve hayvanlarla beslenirler. Sineklerin bazı türlerinin dişileri kanla beslenirler. Dişi sineklerin emdikleri kan yumurta oluşturmak için gerekli besini oluşturur; yumurtlama gerçekleştikten sonra yeniden kan emilerek daha fazla yumurta meydana getirilebilir. Kanla beslenmeleri bazı hastalıkları taşımalarına ve başkalarına bulaştırmalarına neden olmaktadır.

Dişi sinekler yumurtalarını suya ya da döküntüler içine bırakılır. Yumurtaların içinden kurtçuk şeklinde larvalar çıkar ve su ya da döküntüler içindeki organik materyal ve bakterilerle beslenerek gelişim sürecinde pupa içinde tam metamorfoz gerçekleşir ve yeni ergin birey böylece ortaya çıkar. Çeçe sinekleri bu duruma bir istisna oluştururlar; her kan emişten sonra bir tek larva meydana gelir ve anne vücut içinde, süt bezi analoglarından beslenerek birkaç hafta süreyle büyütülürler. Bu durum çeçe sineği ile mücadelede, yakalama ve ilaçlamanın çok etkili olmasına ve uyku hastalığı etkenlerinin bulaşmasının azaltılmasına oldukça faydalıdırDişi sinekler yumurtalarını suya ya da döküntüler içine bırakılır. Yumurtaların içinden kurtçuk şeklinde larvalar çıkar ve su ya da döküntüler içindeki organik materyal ve bakterilerle beslenerek gelişim sürecinde pupa içinde tam metamorfoz gerçekleşir ve yeni ergin birey böylece ortaya çıkar. Çeçe sinekleri bu duruma bir istisna oluştururlar; her kan emişten sonra bir tek larva meydana gelir ve anne vücut içinde, süt bezi analoglarından beslenerek birkaç hafta süreyle büyütülürler. Bu durum çeçe sineği ile mücadelede, yakalama ve ilaçlamanın çok etkili olmasına ve uyku hastalığı etkenlerinin bulaşmasının azaltılmasına oldukça faydalıdırTüre ve ortam sıcaklığına bağlı olarak bir sineklerin yaşam süresi bir kaç hafta kadar sürebilir.

Sinekler kan emecekleri konaklarını konağın vücut ısıları, solunumla ortaya çıkarılan karbondioksit, mekanik titreşimler ve laktik asit ve diğer deriye ilişkili bileşikler aracılığıyla bulurlar. DEET (Dietiltoluamid) gibi böcek kovucular konağa ait havadakiSinekler kan emecekleri konaklarını konağın vücut ısıları, solunumla ortaya çıkarılan karbondioksit, mekanik titreşimler ve laktik asit ve diğer deriye ilişkili bileşikler aracılığıyla bulurlar. DEET (Dietiltoluamid) gibi böcek kovucular konağa ait havadakikimyasal işaretlerin derecesini düşürerek sineklerin konağı bulmasını engellerler. Konaktan kanla beslenme dakikalar içerisinde tamamlanır.

Sinekler kan emme sırasında kullandıkları farmakolojik olarak aktif maddelerden oluşan farklı tükürük salgılarına sahiptirler. Bu tükürük salgısı içerisinde kanın pıhtılaşmasını engelleyici-antihemostatik ve antienflamatuvar kimyasallar bulunmaktadır. Sineklerin deriyi delme işlemi sırasında kılcal damarlar yırtılır ve zedelenmiş endotel hücrelerinden çıkan ADP, kan pıhtılaşma hücerleri olan trombositlerin aktivasyonu için kullanılır ancak sineklerin tükrük salgısında

ADP’yi bir monofosfata parçalayan bir kimyasal salgılandığı için kan emme sırasında pıhtılaşma olmaz.  Ayrıca prostoglandin E2 gibi kimyasalların salgılanmasına bağlı olarak ısırık alanında enflamatuvar süreçler geçici olarak zayıflar. Bu nedenle ilk birkaç ısırık fark edilmez. Ancak karasineklerin tükürüklerindeki bazı faktörler yumurta büyüklüğünde, dokunulduğunda acıyan (yanan) şişliklere neden olabilir. Bu şişlikler birkaç gün sürebilir ve hafif ateşle birlikte görülebilir. Bu şekilde gerçekleşen bir karasinek ateşi enfeksiyon zannedilmemelidir, tedavi gerekmeksizin kendiliğinden geçer.Sinekler kan emme sırasında kullandıkları farmakolojik olarak aktif maddelerden oluşan farklı tükürük salgılarına sahiptirler. Bu tükürük salgısı içerisinde kanın pıhtılaşmasını engelleyici - antihemostatik ve antienflamatuvar kimyasallar bulunmaktadır. Sineklerin deriyi delme işlemi sırasında kılcal damarlar yırtılır ve zedelenmiş endotel hücrelerinden çıkan ADP, kan pıhtılaşma hücerleri olan trombositlerin aktivasyonu için kullanılır ancak sineklerin tükrük salgısında  ADP’yi bir monofosfata parçalayan bir kimyasal salgılandığı için kan emme sırasında pıhtılaşma olmaz.

Ayrıca prostoglandin E2 gibi kimyasalların salgılanmasına bağlı olarak ısırık alanında enflamatuvar süreçler geçici olarak zayıflar. Bu nedenle ilk birkaç ısırık fark edilmez. Ancak karasineklerin tükürüklerindeki bazı faktörler yumurta büyüklüğünde, dokunulduğunda acıyan (yanan) şişliklere neden olabilir. Bu şişlikler birkaç gün sürebilir ve hafif ateşle birlikte görülebilir. Bu şekilde gerçekleşen bir karasinek ateşi enfeksiyon zannedilmemelidir, tedavi gerekmeksizin kendiliğinden geçer. Sineklerin beslenmesi sırasında deriye verilen çeşitli proteinler deride ısırık sonrası aşırı reaksiyonların temelini oluşturur. Aynı sinek türü tarafından aylar boyunca tekrar tekrar ısırılmaya maruz kalındığı durumda ısırıklara reaksiyon göstermeme ve tolerans gelişebilir.

Kanla beslenen bazı sinekler (tatarcık sinekleri ve bazı kara sinekler) sivirisineklerden farklı olarak deriyi ağızlarındaki kazıcı ve tırtıklı bir organel ile kazıması sonucu meydana gelen kan veya lenf gölcüğünden beslenmektedir. Bundan dolayı bu sinek ısırıkları daha önce maruz kalınmış olsa bile çok daha acı vericidir.

Sinekler kanla beslendikten sonra diürez (idrar oluşturma) ve sindirim için bir dinlenme yeri ararlar, genellikle de enSinekler kanla beslendikten sonra diürez (idrar oluşturma) ve sindirim için bir dinlenme yeri ararlar, genellikle de enyakındaki dikey yüzeye konarlar. Bu davranış, evlerin iç kısımlarına kalıcı insektisitler püskürtme yoluyla sinekısırıklarını kontrol altına almayı mümkün kılmaktadır.

Bazı dişi sinekler yumurtalarını insan derisi üzerine bırakabilmektedir. Yumurtaların lavraya dönüşmeleri deride “Miyazis” olarak tanımlanan klinik tabloya neden olmaktadır.

Dipteraların yapı özellikleri ile 2 alt guruba ayrılmaktadır.

Nematocera; İnce, vücutları küçük bölümlerden oluşan, antenli ve lavralarını suya bırakan küçük sineklerdir.Nematocera; İnce, vücutları küçük bölümlerden oluşan, antenli ve lavralarını suya bırakan küçük sineklerdir.Bu gurupta; Tipulidae (Dev sivrisinekler; crane flies), Psychodidae (güve sinekleri), Culicidae (Sivri sinekler;mosquitoes), Ceratopogonidae (ısıran kurtcuklar; biting midges), Chironomidae, Bibionidae (mart sineği; march flies) … bir çok alt türde bulunmaktadır.

Kan emmeleri ve bulaşıcı hastalık taşımaları nedeni ile insan sağlığı açısından önemli bir gurubu oluştururlar.

Brachycera; sineklerin vücudu tıknaz, kuvvetli yapılı, kısa üyeleridir ve çoğu diğer sineklerden daha büyüktür.Brachycera; sineklerin vücudu tıknaz, kuvvetli yapılı, kısa üyeleridir ve çoğu diğer sineklerden daha büyüktür.Buru gurupta insanlarda kan emen Tabanusyani at sineğidir. Erkek sinek meyvalardan beslenir. Erişkin dişi sinek ise insan, kuşlar ve evcil ve yabani hayvanların kanını emerek beslenmektedir. Gündüzleri beslenir hafif rüzgarlı havalarda beslenmesini yapar. Dişisinin ısırık yerinde ağrılı kaşıntı olmakta ve günlerce devam etmektedir ve geç iyileşmektedir. Antihistamin ve topikal kortizon kullanılmaktadır. Bu sinek tropikal bölgelerde filiarizs hastalığına neden olan “Onchocerca volvulus” taşımaktadır. Bu parazit onchocerciasise neden olmaktadır. Bu kornik hastalık deri altında fibröz nodüller yapmaktadır. Göz tutulumu körlüğe neden olabilmektedir.

Yakından tanıdğımız kara sinekler muscidae ailesindendir. Bunlar kan emmezler ancak hastalıkları mekanik olarak taşırlar. Bunlara ev ve ahır sinekleri olarak tanımlanır. Calliphoridae (et sinekleri) ve Sarcophagidae (leş sinekleri)’leride bu guruptadır. Yumurtaları yerleştirdikleri yer ve larval gelişme türe göre karakteristik materyal üzerinde olur; ev sinekleri dışkı materyali, ahır sinekleri çürümekte olan bitkisel materyal, et sinekleri canlı beden, leş sinekleri ise kokmuş et üzerine yumurta bırakırlar. Bu sinekler çok kısa süre içinde oldukça doğurgan olabilirler; örneğin bir dişi ev sineği nemli, çürüyen organik materyal, genellikle dışkı üzerine bir seferde 100-150 yumurta bırakabilir ancak bu işlemi 20 veya daha fazla kez gerçekleştirebilir.

Yumurtalar 12 saat içinde açılır ve larvalar ortaya çıkar. Bir hafta içinde üç larval evre geçirilir ve bir puparium oluşturulur. Erişkin sinek pupa içinden 4 gün içinde çıkar ve bir gün içinde çiftleşme gerçekleşebilir. Böylece tüm yaşam döngüsü 12 gün kadar kısa bir sürede tamamlanır.

Ev sinekleri hastalıkları mekanik olarak taşımaları nedeni ile en çok ilgi gösterilen türdür. Hijyen eksikliği ile ldukça ilişkilidirler. Sinekler güçlü uçuculardır ve dışarıdan içeriye doğru kolayca uçabilirler. Tüylü vücut ve bacaklar gibi, hortumun apeksindeki geniş, etli yapı da kontaminasyon için uygun bir yüzey oluşturur. Ayrıca sinekler beslenme sırasında kusarlar ve daha önceki beslenme sırasında alınan organizmalar bu kusmuk içerisinde bulunabilir. Ev sinekleri yaygın olarak insan dışkısı ile beslenir ve üzerlerinde veya içlerinde hemen hemen tüm bağırsak patojenlerine (amibiyaz,kolera, tifo, hepatit A, poliomyelit etkenleri hatta nematodlar ve Helicobacter pylori’ye) rastlanmıştır. Birkaç istisna dışında bu bulgular epidemiyolojik olarak önemsizdir, çünkü bu hastalık etkenlerinin tümü bu sineklerin yokluğunda da varlıklarını sürdürür. Örneğin poliovirüs, polionun aktif olarak taşındığı bölgelerde yakalanan sineklerin içinde görülmüştür , ancak DDT kullanılması salgını azaltmamıştır. Buna karşın askeri kamplarda kalıcı DDT uygulanması şigelloz oranını düşürmüştür. Görünüşe göre münferit bağırsak hastalıkları besinlerin sinekler tarafından kontamine edilmesi sonucu gerçekleşebilmektedir, ancak böyle bir olayın gerçekleşme riskinin hasta ya da halk sağlığı yetkililerinin endişelenmesini gerektirecek kadar yüksek olup olmadığı kesin değildir. Yoğun  sineklerin çöpe ve dışkıya ulaşmasını engelleyerek azaltılmalıdır ancak evdeki birkaç sinek için böcek bombası kullanmaya da gerek yoktur.