Eşek arısı, balarısı ve karıncalar 100.000’den fazla türü tanımlanan Hymenoptera takımına mensuptur. Hymenoptera küçük veya orta büyüklükte, bileşik gözlü, iki çift şeffaf kanatlı (karıncalarda kanatlar yılın belli zamanlarında görülür) böceklerdir. Tam metamorfoz geçirirler, tırtıl benzeri larvaları vardır.

Klinik önemi olan gruplar Aculeata’ya dahildir, özellikle Vespidea (sosyal ve soliter eşekarıları), Apoidea (sosyal ve soliter balarıları) ve Formicoidea (karıncalar) bu gruptadır. Aculeata üyeleri ilk ve ikinci karın segmentleri arasında karakteristik bir daralma vardır. Bu böcekler erkek, dişi ve işçi kastlarıyla karmaşık sosyal davranışlar gösterirler. İşçiler koloniyi korumak ve av yakalamak için sokucu bir organa sahiptirler. Himenopterlerin sokmaları oldukça acılı olabilen ve sokma lanına kan akımı artışı ile sonuçlanan bölgesel reaksiyonlara sebep olurlar.

Büyük koloniler halinde yaşadıkları için arı ve karıncalar yuvalarına kovana gelen yabancılara düzinelerce hatta yüzlerce iğneyle karşı koyarlar. İnsanlarda yüz veya boyun kısmında çok sayıda arı ve karınca sokması soluk almayı engelleyebilir.

Balarılarının bitkilerin tozlaşmasındaki zirai önemi, sokmalarına bağlı herhangi bir riskten daha önemli olmasına karşın Afrika balarıları (Apis mellifera adansoni, aynı zamanda katil arılar olarak da bilinirler), iyi tozlaştırıcı oldukları düşüncesiyle Brezilya’ya ihraç edilmişlerdir ancak tipik bir balarısından çok daha saldırgan olduklarından tehlike arz edebilirler.

Bu guruptaki böceklerin özelikle arıların sadece dişilerinde iğneleri bulunmaktadır. İğnenin taşıdığı venom insanlarda lokal reaksiyonlardan ölümcül olabilecek anafilasiye neden olabilmektedir.

Arılar

Bal arıları (Apis mellifera)

İğneleri üzerinde venom kesesi vardır ve iğnelerin üzerinde küçük dikenler bulunmaktadır. Bu nedenle iğne insan derisine girdiğinde kolay çıkarılamayabilir. Bu nedenle arının bir defa sokma şansı bulunmaktadır. Afrika bal arıları Güney Afrika ve Avrupa bal arılarının melezidir. Son yıllarda inanlara daha saldırgan davranmakta ve sokmaları daha problemler yapmaktadır.

Tüylü arı (Humblebees; bumblebees; Bombus spp.)

İğneleri dikensizdir bu nedenle defalarca sokabilir.

Yaban arısı

Oldukça ağrılı sokma reaksiyonları yapmaktadır. Hızlı sokarlar ve bazılarının iğnelerinde küçük kancalar vardır yada hiç yoktur. Bu nedenle defalarca sokabilirler.

Bazı arılar üzerinde “Lepidoptera ve Coleoptera” gibi lavralar parazit olarak yaşarlar ve insanları soktuklarında bu lavralar ile “Scleroderma domesticum, Epyris californicus ve Cephalonomia gallicola” gibi hastalıklar ortaya çıkabilmektedir.

Karıncalar

Bir çok karınca güçlü ısırma gücüne sahiptir. Ateş karıncaları gibi. Ateş karıncası denmesinin nedeni ısırık alanında yanmanın olmasıdır.

Venomların Özellikleri

Venom içerisinde türlere göre değişken farmakolojik olarak aktif ve antijenik maddeler kompleks olarak bulunmaktadır.

Bazı sineklerin venomunda; vazoaktif aminler, küçük aminler ve büyük protein molekülleri bulunmaktadır.

Yaban arılarında ise; histamine, serotonin, mast hücre degeranülasynu yapan peptidler, kinin, fosfolipazlar, hyaluronidaz ve antijenler bulunmaktadır.

Bal arılarının venomunda; histamine, mast hücre degeranülasyonu yapan peptidler, melittin, fosfolipazlar A2, hyaluronidaz ve asit fosfotaz bulunmaktadır. Bunlardan antijen açısından en önemli olanları; fosfolipazlar A2, hyaluronidaz ve asit fosfotazdır. Ayrıca melittinde antijendir.

Ateş karıncasının venomu; 90–95% suda eriyebilen piperidine alkaloidleridir. Bu allerjen değildir ancak lokal reaksiyon yapmaktadır.

Bal arısı ve yaban arısının reaksiyonu lokal ve sistemik olmaktadır.

Lokal olarak sokma alanında yanma ile ağrı yapmakta, bu çok şiddetli olabilmektedir. Sonrasında kızarıklık ve ödem gelişmektedir. Bunlar birkaç saat içerisinde azalmaktadır. Sistemik yan etki olarak hipotansiyon, şiddetli baş ağrısı, kusma, diyare ve şok tablosu gelişmektedir. Arıların ısırık sayısı bu reaksiyonu arttırmaktadır. Özellikle çocuklar için ölümcül olabilmektedir.

Arılara sokmasına bağlı anafilatik reaksiyon 1-2 dakika içerisinde gelişmektedir.

Bazı olgularda geç ürtikeriyel reaksiyonlar ateş ve eklem ağrısı ortaya çıkmaktadır.

Ateş karıncalarının ısırık yerlerinde kanamalı 2 nokta görülmektedir. Başlangıçta yanma ile şişme olmakta 8-10 saat içerisinde su toplaması olmaktadır. Bu su toplaması kısa sürede bulanıklaşmakta ve püstüllere dönüşmektedir. Sonra bu patlamakta kabuklanma ve birkaç günde yara iyileşmektedir. Yerinde küçük bir iz kalmaktadır.

Ateş karıncası ısırması sonrası sistemik reaksiyon olabilmektedir. Bunlar genel ürtüker, anjioödem, hırıltılı solunum, kusma ve hipotansiyondur. Şiddetli olduğunda ölümcül olabilmektedir.

Tedavi

Arı sokmalarında lokal reaksiyonlarda ağızdan antihistamin verilebilir. Anafilaksi için IM 0.5 ml 1 : 1000 adrenalin 5 dakika ara ile uygulanmaktadır. Chlorpheniramine (10–20 mg, IM yada IV yavaş infüzyon) ve hidrokortizon (100–500 mg IM yada IV yavaş infüzyon verilmektedir.)

Allerjik reaksiyonu olan hastalara anafiksi kitleri verilmeli ve bunların kullanımı hasta ve yakınlarına anlatılmalıdır.

Arı allaerjsi için aşılama son derece etkilidir.

Venoma spesifik Ig E seviyeleri son derece anlamlıdır.