Akrepler

Akrepler karakteristik yengeç benzeri görünümleri olan araknidlerdir. 420 milyon yıl öncesinden bu yana yeryüzünde yaşayan akrepler, zehirli olmalarından dolayı insanların korkulu rüyasıdır.

Vücutlarında segmentli bir kuyruk ve ucunda belirgin bir sokucu aparat (aculeus) bulunmaktadır. Dört bacak çifti bulunur, öndeki bacak çiftinde kıskaçlar vardır. Akrepler 2-10 cm büyüklüğünde olabilirler. Tamamlanmamış metamorfoz geçirirler. Bilinen yaklaşık 2.000 türün 50’den azı iğneleriyle hastalığa neden olur. Akrepler özellikle sıcak iklimlerde problem oluştururlar. Kuyruğun soğanımsı ucu zehiri iğneye pompalayan kaslar içerir. Tüm akrepler diğer artropodlar üzerinden avlanırlar, zehirleriyle avlarını hareketsiz hale getirirler. Geceleri yalınayak dolaşan, endemik bir bölgede sabah ayakkabısını silkelemeden giyen, kayaları ve kütükleri kaldıran veya yer yatağında yatan insanlar akrep tarafından sokulabilir. Ancak kasıtlı olarak insanları sokmazlar. Sokmalar daha çok rastgele dokunulduklarında ya da üzerlerine basıldığında gerçekleşir. Zehirleri nörotoksin etkilidir; genellikle avı yakalamada ve sindirmede işe yarar.
Genelde gece aktif olan akrepler ılık ve nemli yerlerde bulunur. Yaşam alanları çok geniştir. Ormanlık alanlarda, çöllerde, kayalıklarda taşların altlarında ve topraktaki oyuklarda yaşarlar.

Renkleri yaşadıkları ortama göre değişmekle birlikte genellikle açık sarı, açık kahverengi ve siyah olurlar.

Akrepler vivipar özellik gösterirler. Yani yavrularını tam gelişmiş olarak doğururlar. Akreplerin bir seferde 10-60 kadar yavruları olur ve anne akrep yavrularını bir süre sırtında taşır. Yavrular sırttan indikten sonra 6-7 ay kadar annelerinin arkasında dolaşır. 3-4 yıl sonra yetişkin hale gelirler. Yetişkin oluncaya kadar 6-9 defa gömlek değiştirirler. Yaşam süreleri türlere göre değişmekle birlikte 3-8 yıl arasındadır.

Sokma sonucu lokal ağrı (muhtemelen zehirin içeriğindeki biyojenik amin içerik nedeniyle), ödem, renk değişikliği ve aşırı duyarlılık oluşur. Sistemik belirtiler şok, tükürük salgılama, zihin karışıklığı veya asabiyet, bulantı, kalp çarpıntısı ve tetanidir. Akrep türüne göre zehirin özellikleri değişir; bazıları parasempatik sinirleri uyarır ve katekolaminlerin ikincil olarak uyarılmasını sağlar, bunun sonucu sempatik sinirler uyarılır ve sonuçta solunum güçlüğü ortaya çıkar. Diğer bazı zehirler merkezi sinir sistemini etkiler, hemolitiktirler veya lokal nekroza neden olurlar.

Tekrar tekrar maruz kalan bireylerde aşırı hassasiyet ve anafilaksi oluşabilir.

Tehlikeli türlerin yaşadığı bölgelerde; Ortadoğu; Leiurus spp., Buthacus spp. ve Buthus spp., Güney Afrika; Parabuthus spp., Buthus spp. ve Uroplectes spp., Güney ve Orta Amerika; Tityus spp. ve Güney ABD; Centrurodes spp. türleri görmekteyiz.

Ülkemizde 14 civarında akrep türü yaşıyor. Bunlardan iki tanesi hem ülkemizin hem de dünyanın en zehirli akrep türleri arasında sayılıyor. Bunlardan;

• Sarı akrep (Leiurus abdullahbayrami) 2009 yılında bilim dünyasına tanıtıldı. Bu tür daha önce “Leiurus quinquestriatus” olarak biliniyordu. Gaziantep, Kilis, Hatay, Kahramanmaraş, Mardin, Şanlıurfa civarlarında yaşayan bu türün zehri insanlar için ölümcül olup herhangi bir sokmada tıbbi müdahale gerekir.
• Kara akrep (Androctonus crassicauda) Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman, Elazığ, Malatya, Adana ve Mersin civarında yaşar. Zehir etkisi yüksektir. Bunların dışında kalan akrep türlerimizin zehirleri daha az etkilidir.

Tüm akrep türlerinde sokmalarda  tedavi genellikle semptomatiktir, zehirin lenfatikler boyunca ilerlemesini engellemek için sokulan yerin üzeri bandajlanmalı ve hareket edilmemelidir. Ağrıyı yok etmek için lidokain enjekte edilebilir. En kısa sürede tıbbi yardım alınmalıdır çünkü antivenin hemen uygulandığında morbiditeyi azaltır. Ancak antiveninler çoğu zaman türe özgüdür ve akrep identifikasyon için getirilmemişse antivenin kullanımı varsayıma dayanacaktır.