Kelebekler ile güveler ve onların larva ile tırtılları böceklerin Lepidoptera gurubuna aittir. Bu gurupta yaklaşık 125.000 ile 150.000 farklı tür bulunmaktadır.

Bunlardan çok azı insan derisi yada genel sistemi üzerine yan etkiye neden olma özelliğine sahiptir. Tırtıllar bu yan etkilerin büyük çoğunluğundan sorumludur. Yetişkin güveler daha az problemlere yol açarken yetişkin kelebekler insanlarda herhangi bir olumsuz reaksiyonlarından sorumlu görünmüyorlar.

Güveler ve tırtılların bazılarında vücut dış yüzeylerinde kendilerini savunmak amacıyla doğrudan tahriş veya çeşitli toksinleri iletme yeteneğine sahip tüyleri veya keskin dikenler bulunmaktadır.

Bunlar ile doğrudan temas deride bir tepki uyandırmakta ve kaşıntılı döküntülere neden olmaktadır. Bazen rahatsız edici tüyler ve dikenler ve bunların kozalarının bozulması ile rüzgar gibi dolaylı nedenler ile insan derisi ile hava yolu ile de temas edebilmektedir.

Bazı tırtılların kozalarına ait tüyler ortamda 1 yıl kalabilmektedir. (meşe ağacı tırtılı)

Bazı kişilerde kelebek, güve ve bunların tırtıllarına ait vücut yapılarına ait alerjik reaksiyonlar gelişebilmektedir.

Bazı büyük kelebeklerde ayaklarında tutunmak için kullandıkları mahmuzlar insan derisinde temas ile dermatit ve ürtikere neden olabilmektedir.

Avrupa ve Kuzey Amerika’nın kuzeydoğusunda kahverengi kuyruklu güvelerin (Nygmia phaeorrhoea) tırtılları gelişimsel süreçlerinde kabuk değiştirirken çengelli uçlu küçük kıllar bırakırlar. Bu kıllar rüzgarla dağılır ve deriye temas ettiklerinde ciddi dermatit meydana gelir, nefesle alınması da mukozanın ciddi bir şekilde irritasyonu ve bronkospazmla sonuçlanabilir. Gözlerle temas konjuktivit yapabilir.

Calyptra cinsi büyük güve ve kelebeklerin bazıları insanlardan kan emerek deride ısırık reaksiyonlarına neden olabilmektedir.

Bir güve olan Euproctis chrysorrhea nın tırtılları egzamatöz reaksiyonlara, papüller ürtikere, vezikülopüstüller döküntülere, yanmaya, konjuktivit gibi göz tutulumuna, rinit gibi burun tutulumuna ve bazen öldürücü alerjik reaksiyonlara neden olmaktadır.

Tırtılların kılları gözlerde toksik yada alerjik reaksiyonlara neden olmaktadır. Bunlar hastanın eli ile, rüzgarla dolaylı olarak yada doğrudan göz temasla reaksiyon yapmaktadır. Üst göz kapağı egzması sıklıkla gözlenmektedir. Bunlara maruz kaldıktan sonra yabancı cisim hissi gelişir. Zamanla gözde iltihaplanma ve ve bunların çevresinde gözde granülomlar oluşabilmektedir.

Tırtılların venom içeren kıllarının deriye batması yada hasarlı deriye değmesi deride kaşıntı ile reaksiyon başlatmaktadır. Sonrasında 2-8 mm çaplı küçük su toplamaları-vezikül, papüller gelişmektedir.Bu venomlarda histamine, serotonin ve proteazlar bulunmaktadır. Bunların deri ile teması temas alanında ürtikeryal döküntülere neden olmaktadır.Deride gelişen bu reaksiyonlara “Caterpiller Dermatitis-Tırtıl Dermatitis” denilmektedir.

Kelebek, Güve ve Tırtılların Neden Oldukları Reaksiyonlar

1. Lokal yanma reaksiyonları; özellikle 3 tür tırtıl una neden olmaktadır; Saturniidae, Megalopygidae ve Limacodidae
2. Papüller ürtiker ve dermatitis neden olanlar; kürklü ve kılı tırtıllar
3. Ürtikeryal döküntüler, anjioödem ve anafilaksiye neden olanlar; özellikle Thaumetopoea ailesi Türkiye çağ ve meşe ağaçlarında kozaları ile sık gözlenmektedir. Özellikle Nisan ve Temmuz ayları arası rekasiyon yapmaktadır.
4. Gözde nodüler konjuktivit ve reaksiyonlara neden olanlar
5. Dermatit ve eklem ağrılı ile seyredenler; Dendrolimus ve Premolis tırtılları
6. Ağız yolu ile temasa bağlı reaksiyon nadir gelişmektedir. ve çocuklarda daha sık görülmektedir. Temastan sonra çocuklara ağlama, huzursuzluk, dudakta şişme gelişmektedir. Kısa bir süre sonrada yutma güçlüğü dilde, dudaklarda yanma ağrı ve ödem gelişmektedir. Eğer tıtılın tüy yada dikenleri çıkarılır ise 24-48 saat içerisinde tüm semptomlar gerilemektedir.
7. Hemorajik yani doku kanamalı döküntüler; lokal yanma reaksiyonundan sonra doku altı kanamaları, akciğer ve bein doku kanamları olabilmektedir. Özellikle Güney Amerikada bulunan Lonomia tırtılları buna neden olmaktadır.

Ayrıca bazı türlerde lokal ağrı, baş ağrısı, solunum sıkıntısı, hipotansiyon hatta bayılma gelişebilmektedir.

Genel Tedavi Yaklaşımı

Öncelikle deri temas yüzeyinden forseps (çıplak el kullanılmamalıdır) ile dikkatlice tırtıl uzaklaştırılmalıdır. Yapışkan bant ile deri üzerinden etkilenen bölgede kalan tüyleri uzaklaştırılır. Sonra alan sabun ve suyla yıkanır. Giysiler dikatşice çıkarılır ve yıkanır.

Aslında tırtıl yada güve reaksiyonlarında spesifik bir tedavi yoktur. Güney Amerikada bulunan Lonomia tırtıllarının yaptıkları hemorajik reaksiyonları için antivenom geliştirilmiştir bu kullanılabilir.

Sadece yanma olan olgularda reaksiyon alanına buz uygulanabilir. Parasetamol gibi ağızdan ağrı kesici veya lokal anestezik bir krem yada sprey kullanılabilir.

Lokal ürtiker ve ekzematize reaksiyonlarda topikal steroid ve oral antihistaminikler ile tedavi edilebilir. Ancak bazı olgularda ağızdan ya da kasa kortizon tedavileri kullanılabilir.

Gözde reaksiyon ve nodüler konjuktivitis geliştiğinde gözün SF ile yıkanması ve tırtıl tüylerinin gözden uzaklaştırılması gereklidir. Nodüller için steroidler, antihistaminikler ve cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.

Dendrolimiasis antihistaminikler ve ağız yoluyla ağrı kesici ile tedavi edilebilir; cerrahi de gerekebilir.