Mantarlar nemli ortamlarda daha iyi ürerler. Yüzeysel mantar hastalığına yatkınlık yaratan faktörler şunlardır:

• Lokal aşırı terleme.

• Dar ve kapalı ayakkabı kullanımı.

• Ayakların yıkandıktan sonra iyi kurulanmaması.

• Şişmanlık.

• İmmün yetmezlik veya metabolik hastalıklar (örneğin diyabet).

• Topikal kortikosteroid, antibiyotik ve immün sistem baskılayıcı ilaç kullanılması.

Bulaşma; sıklıkla hastalıklı toprak ve hayvanlarla temas, havlu, terlik, tarak gibi eşyaların ortak kullanımı, havuz, duş, hamam gibi ortak kullanım alanlarının uygun olmayan paylaşımı sonucu gerçekleşir.

Yerleşim Derinliğine Göre Sınıflandırma

Derinin mantar hastalıkları, deride yerleşim derinliğine göre ikiye (2) ayrılmaktadır:

1. Derinin Yüzeysel Yerleşen Mantar Hastalıkları

Bunlar en sık görülen mantar enfeksiyonlarıdır ve üç ana gruba ayrılır:

• Dermatofitozlar (Tinea): Deri, saç ve tırnağın keratinize doku enfeksiyonları.daha detaylı bilgi için...

• Kandida Enfeksiyonları (Kandidiyazis): Genellikle mukoza ve kıvrım yerlerinde görülür.daha detaylı bilgi için...

• Tinea Versikolor: Genellikle Malassezia furfur'un neden olduğu yüzeysel enfeksiyon. daha detaylı bilgi için... 

2. Derinin Derin Yerleşen Mantar Hastalıkları

Derin yerleşimli mantar hastalıkları tipik olarak akciğer tutulumu sonrası deriye yayılmaktadır. Bazı derin mantar enfeksiyonları ise travma ya da yanık sonrası direkt deriden başlayabilmektedir.

Bunlar; Koksidiyoidomikozis, Histoplazmozis, Kriptokokkozis, Kuzey Amerika Blastomiçetozu, Güney Amerika Blastomiçetozu, Sporotrikozis, Kromoblastomikozis, Feohifomikozis, Alternariozis, Misetoma, Keloidal Blastomiçetozis (Lobomikozis), Rinosporidiyozis, Zigomikozis (Fikomikozis), Entomofthoromikozis, Mukormikozis, Hiyalohifomikozis, Fuzariozis ve Aspergilozis gibi alt gruplarda sınıflandırılmaktadır.

Tanı Yöntemleri

Derinin yüzeysel mantar enfeksiyonundan klinik olarak şüpheleniliyorsa, tanı için çeşitli yöntemler kullanılır:

Lezyondan alınan örneklerde mantar etkenlerinin mikroskobik görüntüsü

Aktif lezyon kenarından cerrahi bıçak ile kazınarak örnek alınması

Mantar kültür ortamında çoğalmakta böylece tanı ve mantar tiplemesi yapılabilmektedir.

Wood ışığı ile saçlı deride mantar etkenlerinin görünümü

Nativ (Direkt) Preparat Metodu

• Yüzeysel mantar enfeksiyonlarının tanısında en sık ve en güvenilir kullanılan yöntemdir. Hızlı ve kolayca yapılır.

• Lezyonlardan alınan kıl, kepek, kabuklanma, vezikül ve tırnak kazıntısı gibi materyaller özel işlemden geçirilir ve mikroskobik inceleme yapılır.

• Hazırlık aşamasında kullanılan potasyum hidroksit (KOH) mantar elemanlarının görülmesini kolaylaştırır.

• Örnek, mantarların en fazla bulunduğu aktif lezyon kenarından cerrahi bıçak ile kazınarak alınır.

Kültür Yöntemi

• Nativ yöntemlerle kesin tanı konulamadığında veya mantarın cinsini saptamak amacı ile kültür yöntemine başvurulur.

Wood Işığı

• Nikel oksitli bir filtreden geçen ultraviyole A ışınıdır (365 nm dalga boyu).

• Bu ışık altında bazı mantarlar ve bakteriler özel bir renk (floresans) verir:

  • Tinea versikolor: Soluk sarı floresans.

  • Favus: Yeşil floresans.

  • Mikrosporum grubu mantarların oluşturduğu enfeksiyonlarda: Parlak yeşil ya da mavi floresans.

  • Ayırıcı tanıda Eritrazma (bakteriyel enfeksiyon): Mercan kırmızısı floresans.

Biyopsi

• Mantar hastalıklarının tanısında nadir kullanılır. Daha çok derin mantar hastalıklarında tercih edilmektedir.

Yüzeysel Mantar Hastalıklarının Tedavisi

Hastalık çok yaygın ve komplike değilse topikal tedavi yeterli olur. Çok yaygın ve komplike vakalarda ise sistemik ajanlar tedaviye eklenir.

Topikal Tedavinin Kombine Edilmesi Gereken Durumlar

• Plantar skuamöz-hiperkeratozik tip tinea pedis'te: Tek başına topikal tedavi kalın hiperkeratoz sebebiyle yeterli olmaz; bu yüzden keratolitik pomadlar veya sistemik tedavi ile kombine edilmelidir.

• İntertriginöz tinea pedis'in bakteri enfeksiyonlarının da eklendiği kompleks tipinde: Tek başına antifungal tedavi etkisizdir. Gentiyan viyole, Castellani boyası gibi geniş spektrumlu antibakteriyel ajanlar ile tedavi kombine edilmelidir.

• Vezikülobüllöz tip tinea pedis'in akut ataklarında: Erken semptomatik rahatlama için antifungal ajanlarla birlikte pansumanlar veya topikal/sistemik kortikosteroidler verilebilir.

Koruyucu Önlemler

• Antifungal pudraların kullanımı hastalığın tekrarlama (relaps) riskini azaltır.

• Hastalar ayaklarını yıkadıktan sonra iyice kurulamalı, kapalı dar ayakkabılar giymemelidir.

• Çoraplar kaynatılmalı; pamuklu, teri iyi emen havlu niteliğinde çoraplar tercih edilmelidir.

• Ayakkabı ve terlikler %10 formolle dezenfekte edilmelidir.

• Hastaların yakınlarında tinea pedis varsa, onlar da tedavi edilmelidir.

Sistemik Tedavi Ajanları

Sistemik tedavi, yaygın ve komplike vakalarda tercih edilir:

• GRİSEOFULVİN: Sadece dermatofit enfeksiyonlarında etkilidir. Günümüzde fungustatik olması, uzun tedavi süresi gerektirmesi ve T. Rubrum'un direnç kazanması sebebiyle çok fazla tercih edilmemektedir.

• KETOKONAZOL: Dermatofit enfeksiyonları dışında kandida ve Malassezia furfur enfeksiyonları üzerine de etkilidir.

• FLUKONAZOL: Dermatofit enfeksiyonlarına da etkili olmakla birlikte, daha çok kandida enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılmaktadır.

• ITRAKONAZOL: Antifungal ilaçlar içinde en geniş etki spektrumuna sahip olanıdır. Vajinal kandidiyazis, tinea versikolor, derin dermatofit enfeksiyonları ve çeşitli sistemik mikozlarda da etkilidir.

• TERBİNAFİN: Yüksek etkinlik, kısa süreli tedavi ve düşük yan etki profili ile dermatofit enfeksiyonlarının tedavisinde sistemik ajanlar içinde ilk tercih olabilecek ilaç durumundadır. Etkenin dermatofit olmama olasılığının yüksek olduğu durumlarda ise itrakonazol tedavisi tercih edilmelidir.

Topikal Tedavi Ajanları

Dermatofit enfeksiyonlarında kullanılan antimikotik topikal ilaçlar iki ana grup altında incelenir:

1. İMİDAZOL GRUBU ANTİMİKOTİK TOPİKAL İLAÇLAR

• Klotrimazol, Tiokonazol, İzokonazolnitrat, Oksikonazol, Bifonazol, Mikonazol, Ketokonazol, Sulkonazol gibi çok sayıda ajan bu gruptadır.

2. NONİMİDAZOL GRUBU ANTİMİKOTİK TOPİKAL İLAÇLAR

• A. Allilamin Grubu: Terbinafin, Naftidin, Butenafin.

• B. Sınıflandırılamayan Özgün Ajanlar: Nistatin, Siklopiroksolamin, Haloprogin, Amorolfin, Tolnaftat.

• C. Özgün Olmayan Ajanlar: Whitfield merhemi, Pomad Wilkinson, Castellani boyası, Gentiyan viyole, Undesilenik asit, Selenyum sülfit, Çinko pirityon, Sodyum tiyosülfat, Potasyum permanganat.