Tırnak mantar hastalıkları “Onikomikoz” olarak tanımlanmaktadır. Enfeksiyona tırnak yatağı, matriksi ve plağı tek tek veya birlikte yakalanmış olabilir. Onikomikoz terimi sadece dermatofitlerle oluşan tırnak mikozlarını değil, maya ve küf mantarlarının yaptıklarını da kapsamaktadır. Dermatofitlerin yaptığı onikomikoza ise tinea unguium ismi verilir. Deri mantar hastalıklarının % 30 unu tırnak hastalıklarının da % 50 sini oluşturmaktadır. Hastalık tüm dünyada sabit olarak görülmekte ve insidansı da giderek artmaktadır. Kutanöz fungal enfeksiyonu olan hastaların yaklaşık % 30 kadarında onikomikoz da mevcuttur. Tinea pedisi olan hastaların 1/3’ünde onikomikoz da tabloya eşlik etmektedir. 40-60 yaş arasındaki insanlar %15-20 oranında bu hastalığa yakalanırlar.

Tırnak ünitesinin görevleri arasında distal falanksı koruma, dokunuşu destekleme, dokunma duyarlılığını artırma, objeleri kavrama, düğmelere basma gibi aktivitelere katılma şeklinde çok sayıda fonksiyon vardır. Tüm bunların yanında tırnaklar kozmetik açıdan da çok önemlidirler. Onikomikoz tırnağın bu sayılan işlevlerini engelleyecek kadar şiddetli olabilir. Ayrıca onikomikozlu tırnağın görünümü ve hastalığı çevreye bulaştırma korkusu hastada psikososyal problemlere yol açar. Onikomikozlu tırnakların dermatofitozlar için bir rezervuar oluşturmaları da önemli bir problemdir.

Özellikle ileri yaşlarda görülür. Çocuklarda tırnakların hızlı uzaması, çocukları onikomikozdan korucu bir etken olabilir. Dermatofitlere bağlı tırnak enfeksiyonları erkeklerde daha sık görülmesine rağmen kadınlarda da sıklığı giderek artmaktadır, bunun sebebi giyilen dar uçlu ayakkabılar olabilir.

Bazı kişiler tırnak mantar enfeksiyonuna daha duyarlıdırlar. Bu kişiler;

• Diabeti-şeker hastalığı olanlar
• Dolaşım sorunları olanlar
• Bağışıklık yetersizliği (örn., AIDS/HIV enfeksiyonu) olanlar
• 65 yaş ve üzeri olanlar
• Ayak derisinde mantar enfeksiyonu olanlar
• Ayakları çok terleyen veya sürekli nemli kalanlar
• Atletler, koşucular ve dansçılar gibi, ayaklarına fazla yüklenenler.

Tırnaklarda mantar hastalığı yapan mantar etkenleri Trichophyton rubrum(en sık neden), E. floccosum ve Microsporum ile mantarlarıdır. Bunların dışında Candida gibi küf gurubu mantarlarda tırnaklarda sık hastalıklara neden olmaktadır.

Tırnak mantar hastalığı bulaşıcıdır. Enfeksiyona neden olan mantarlar ortak kullanıma açık, ılık ve nemli yerlerde bulunurlar:

• Soyunma odaları
• Ayakkabı içerisinde
• Yüzme havuzu
• Ortak kullanılan duş ve banyolar
• Bahçe
• Sterilize edilmemiş manikür veya pedikür aletlerinde

Kliniği

Tırnak mantar hastalıkları mantarın tırnakta yerleştiği anatomik alana göre sınıflandırılmaktadır. Onikomikozun bu klinik tiplendirmesi ancak enfeksiyonun erken dönemlerinde mümkün olur. Tüm tiplerde hastalığın ileri dönemlerinde bütün tırnak hastalığa iştirak eder ve tamamen distrofik bir görünüm verir.

Mantar etkenleri tırnak uç kısmından tırnağa bulaşıp yayılmaktadır. Buna Distal onkomikozis denilmektedir.

Distal onikomikoza örnek

Tırnak yüzeyinde yayılan mantar hastalığı

Yüzeysel yayılan onikomikoz

Proksimal onikomikoz

Proksimal onikomikoz örneği

Sadece tırnağın kendisinde yayılan tırnak yatağını tutmayan mantar

Sadece tırnağın kendisini tutan mantar hastalığı el tırnaklarında

Ayak tırnakları kandida mantarı tırnaklar tebeşir gibi ufanmakta ve kolay kırılmaktadır.

1. Tırnak uç alt kısmına yerleşen mantar hastalıkları; En sık görülen klinik tiptir, etkeni genellikle T.rubrumdur. %99 oranında dermatofitlerce oluşturulur. Hastalık sıklıkla ayak tabanındaki dermatofit enfeksiyonu ile başlar. Tırnak yatağının kendisini korumaya çalışması sonucu subungual hiperkeratoz gelişir ve bu hiperkeratoz yukarı ilerler. Yapılan bir çalışmada T.rubruma bağlı distal subungual onikomikozlu hastaların hepsinin tabanlarında da hastalık olduğu saptanmış ve bu durumun kalıtsal özellikler gösterdiği bildirilmiştir. Elde edilen verilere dayanılarak T.rubrum enfeksiyonuna otozomal dominant bir yatkınlık tanımlanmıştır.
2. Tırnak yüzeyine yerleşen ve beyaz lekeler şeklinde görülen mantar hastalıkları; Etkeni sıklıkla T.mentagrophytes dir ve direk olarak tırnak plağını enfekte eder. Enfeksiyon tırnak plağının yüzeyindedir ve renk değişikliği sarı-kahverengi değil beyazdır.
3. Tırnak kökünden başlayan mantar hastalıkları; En az gözlenen tiptir. Sebep olan etken genellikle T.rubrumdur ve proksimal tırnak yatağına kütiküla üzerinden girip tırnak plağına doğru ilerler. Belirtiler distal tipin zıt taraflılarıdır. HIV enfeksiyonlu hastalarda sık gözlenir. Proksimal beyaz subungual onikomikoz AIDS’in klasik bir tırnak belirtisidir.
4. Sadece tırnağı tutan tırnak yatağını etkilemeyen tırnak mantarı
5. Kandida mantarlarının neden olduğu mantar hastalıları; Genellikle el tırnaklarında gelişir, sarı-kahverengi renk değişikliği ve subungual hiperkeratoz saptanır

El ve ayak tırnaklarında aynı klinik değişime neden olmaktadır. Tırnakta sarı bir renk değişimi ile başlamakta daha sonra bu tırnağın bütünün kaplayabilmektedir. Tırnak altında hiperkeratozis-deri kalınlaşması olmakta bu tırnağın tırnak yatağından ayrılmasına, opaklaşmasına, kolay kırılmasına, sertleşip kabalaşmasına ve tırnak makasları ile kolay kesilememesine neden olmaktadır.  Bazen tırnakların tebeşir gibi kolay kırılması ve dökülmesine de neden olmaktadır.

Tırnaklarda mantar hastalıklarında değişiklikler;

• Tırnaklarda sarı-yeşil veya kahverengi renklenme
• Tırnaklarda pul pul kalkma
• Tırnak altında deri kalınlaşması ile tırnağın opaklanarak kabalaşması
• Ayaklarda kötü koku
• Ayak tırnaklarında acı/hassasiyet artışı

El tırnaklarında mantar hastalığına bağlı renk değişimi

Ayak başparmakta tırnak mantarı tırnağın kabalaşması, opaklaşması ve renk değişimi

Tırnakta pseudomonas hastalığına bağlı yeşil renk gelişimi

Tırnaklarda mantar dışında Pseudomona denilen bir bakteride renk değişikliği yapmaktadır. Bu tırnakta daha yeşilimsi bir renk yapmaktadır.

Tırnaklara mantar mikrobu bulaşması;

• El ve ayak derisindeki mantar hastalığının yayılarak tırnaklara yerleşmesi ile
• Mantar etkenlerinin direkt tırnağa yerleşmesi ile olmaktadır. Mantarın tırnağa yerleşmesi için tırnak bütünlüğünün bozulması gerekmektedir. Bunu kolaylaştıran nedenler;
  • El/ayak tırnağına sert bir cisimle vurulması
  • Ayak tırnağına basılması
  • Tırnakların çok dipten kesilmesi
  • Ayak parmaklarını sıkıştıran küçük/ucu sivri ayakkabılar

Tanı

Tanı klinik olarak konulabilir. Ancak şüpheli klinik durumlarda tırnaktan alınacak örneklerin mikroskobik değerlendirilmesi yada kültür yapılması ile kesin tanı konulabilmektedir.

Ayırıcı Tanı

Tırnakta benzer klinik değişimlere, psoriais, liken planus, egzamalar, temas egzamaları nedene olabilmektedir.

Tedavi

Tırnak mantar hastalıkları bulaşıcı ve ciddi estetik problemlere neden olmaktadır. Özellikle şeker hastalarında, damar problemleri ve nöropatik hastalıkları olanlarda ikincil mikrobik hastalıklarla gelişebilecek ciddi problemlere neden olmaları nedenleri ile mutlaka tedavi yapılmalıdır.

Tedavi sonuçları hemen ortaya çıkmamaktadır. Ancak tırnağın 2-4 aylık uzama sürecinde iyileşme gözlenebilmektedir.

Tedaviler;

• Mekanik yöntemler ve/veya ilaçlar ile mantarlı alanların tırnaklardan uzaklaştırılması; yapılan klinik çalışmalar bu tedavilerde klinik cevabın maalesef tam olmadığını ve hastalığın tekrarladığını göstermektedir.
• Tırnaklara sürülen yada ağızdan kullanılan mantar ilaçlarının 3-6 ay süreyle kullanılmasıdır. Terbinafine, Flukonazol, Itrakonazol gibi ilaçlar el tırnak mantar hastalıklarında 3 ay ayak tırnak mantar hastalıklarında 4-6 ay kullanılmaktadır. Ancak karaciğer yan etkileri nedeni ile doktor kontrolünde dikkatli kullanılmalıdır.
• Son yıllarda kullanılmaya başlayan lazer tedavileri; Her yaş döneminde kullanılabilmesi, yan etkilerinin olmaması, 1-2 seansta tan iyileşmenin sağlanması ile daha fazla tercih edilmeye başlanmıştır.

Korunma Yöntemleri

Tedaviniz sırasında ve tedaviden sonra tırnaklarınızı korumak için:

• Ayaklarınızı olabildiğince temiz ve kuru tutun,
• Halka açık yüzme havuzu ve duş alanlarında size ait terlik kullanın
• Ayak tırnaklarınızı, parmağın ucunu geçmeyecek şekilde düz olarak kesin,
• Manikür ve pedikür için sterilize aletler veya en iyisi kendi aletlerinizi kullandırın,
• Ayağınıza uyan, sivri burunlu olmayan rahat ayakkabılar giyin,
• Ev içinde kullanılan havluların kişiye özel olmasına dikkat edin,
• Ayaklarınız çok fazla terliyor/nemli kalıyor ise gün içinde çoraplarınızı değiştirin.
• Ayak, çorap ve ayakkabı için mantardan koruyucu spreyler kullanın.