Tinea Kapitis, saçlı derinin dermatofitik enfeksiyonudur. Sıklıkla çocukluk dönemi başta olmak üzere her yaş döneminde gözlenmekle birlikte, erkek çocuklarında kız çocuklarına göre daha fazla görülür.

Etkenler ve Saç Tutulum Tipleri

Hastalığın etkeni Trikofiton veya Mikrosporum türlerindendir.

• Endotriks Tutulum (Saç İçinde): Antropofilik dermatofitler saç içinde sporlarla büyür ve saç, deri hizasından kırılır. Saç dökülen (alopesik) alanda kırılıp dökülen saçların deri içindeki kısımları, siyah saçlılarda siyah noktacıklar, sarışınlarda ise beyaz noktacıklar şeklinde izlenir.

• Ektotriks Tutulum (Saç Çevresinde): Diğer etkenler ise ektotriks tutulum yapar; yani saçın çevresinde çoğalırlar ve saçın kütikulasını bozarlar. Bunun sonucunda soluk ve kırık saçlar oluşur.

Başlıca Klinik Formlar

Tinea Kapitis başlıca üç (3) klinik formda görülür:

1. Tinea Kapitis Süperfisiyalis (Saçkıran)

• Çoğunlukla anaokulu ve ilkokul çağındaki çocuklarda görülür. Ergenlikle (puberte) birlikte oluşan sebum içindeki bazı fungustatik yağ asitlerinin artmasına bağlı olarak erişkin yaşta nadir görülür ve mevcut enfeksiyonlar genellikle puberteden sonra kendiliğinden kaybolur.

• Üzerinde kepeklenme (skuam) ve kırık saçlar bulunan oval veya yuvarlak plaklar şeklinde lezyonlar görülür. Lezyonlarda kaşıntı oluşabilir.

• Hastalık tedavi edildiğinde iz bırakmadan kaybolur.

• Mikrosporumlar, Wood Işığı ile bakıldığında yeşil renkte görülürler ve tedaviye daha dirençlidirler.

2. Tinea Kapitis Profunda (Kerion Celsi / Kerion)

• Tinea kapitisin iltihaplı (inflamatuar) formu olan bu klinik tablo, fungal elemanlara karşı vücudun hücresel bağışıklık aracılığı ile oluşturduğu bir reaksiyondur.

• Çoğunlukla ergenlikten önce görülür. Tinea kapitis süperfisiyalis gibi başlar. Daha sonra saçlı deride değişik büyüklüklerde püstüller ve nodüller oluşur; bu tümöral görünümlü lezyonun üzerinde kan ve irinden oluşan kalın bir yara kabuk tabakası gelişir.

• Lezyonun üzerindeki kıllar gevşek durur ve çekilince "tereyağından kıl çeker gibi" kolayca çıkarlar. Üzerine bastırıldığında kıl köklerinden irin gelir.

• Hastalarda sekonder enfeksiyona bağlı olarak lenfadenopati (lenf bezi büyümesi) gelişebilir, ayrıca ateş ve ağrı oluşabilir.

• Vücudun çeşitli bölgelerinde veziküler veya püstüler id reaksiyonu (mantar alerjisi döküntüsü) görülebilir ve eritema nodozum gelişebilir.

• Lezyonlar yerlerinde kalıcı iz bırakır.

3. Favus

• Favus, saçlı deri mantar hastalığının özel bir formudur. Etkenin T. schöenleinii olduğu enfeksiyon esas olarak saçlı deriyi tutar, fakat deri ve tırnakları da etkileyebilir.

• Ergenlikten önce başlayan hastalık, tedavi edilmez ise ergenlikten sonra da devam edebilir.

• Favus’un klasik lezyonu, skutula olarak adlandırılan; kıl çevresine yerleşmiş, sarımsı renkte ve ortası çökük kabuklardır (krutlar).

• Hoş olmayan bir kokusu vardır (genellikle "fare sidiği" gibi tarif edilmektedir).

• Skutulanın altında kızarık (eritematöz) ve atrofik (doku kaybı olan) bir zemin vardır. Özellikle vertekste (başın tepe noktasında) skatrisyel alopesi (kalıcı iz bırakan saç dökülmesi) yapar.

• İyileşme sürecinde saçlı deride doku kaybı gelişmekte, bu da kalıcı saç dökülmesine neden olmaktadır. Günümüzde sık görülmemektedir.

Tanı, Ayırıcı Tanı ve Tedavi

Tanı ve Ayırıcı Tanı

Tanıda klinik görünüm dışında mikroskopi ve kültür (mantar ekimi) kullanılabilir. Wood Işığı (ultraviyole ışık) muayenesi ayırıcı tanıda önemlidir.

Ayırıcı tanıda düşünülebilecek diğer hastalıklar:

• Tinea Kapitis Süperfisiyalis için: Alopesi areata, pitriyazis simpleks (kepek), seboreik dermatit, psoriasis, tinea amiantacea, trikotillomani, sekonder sifiliz, impetigo, enfekte pedikülozis kapitis (bitlenme).

• Kerion Celsi’nin ayırıcı tanısında: Karbonkül (çıban).

• Favus’un ayırıcı tanısında: Diskoid Lupus Eritematozus (DLE) ve liken planus.

Tedavi

Tinea kapitis mutlak suretle sistemik tedavi gerektirir.

• Sistemik antifungal ilaçlar kullanılmalıdır. İtrakonazol, terbinafin, flukonazol yetişkinlerde, griseofulvin ise çocuklarda kullanılabilmektedir.

• Selenyum sülfit ya da ketokonazol içeren şampuanlar, saçlı deride 5 dakika kalacak şekilde kullanılabilir. Bu şampuanlar, kıl kökleri dışındaki döküntüleri temizlemeye yardımcı olur.

• Koruyucu amaçlı olarak kullanılan fırça ve tarak gibi malzemeler de bu şampuanlarda bekletilebilir.

• Basit kepek şampuanları (antifungal içermeyenler), saçlı deri mantarının gelişimini artırabilmektedir.