Bu hastalığa "atlet ayağı hastalığı" da denilmektedir. Tinea pedis, en sık görülen dermatofit enfeksiyonudur. Genellikle asimetriktir ve bir ayak daha belirgin olarak tutulmuştur. Bu özellik, psöriazis (sedef) gibi simetrik hastalıklarla ayırıcı tanısının yapılmasında önemlidir.

Sıcak ve nemli iklim şartlarında ayak parmak aralarında gelişen maserasyon (derinin ıslanıp yumuşaması) hastalığın oluşumunda önemli bir role sahiptir. Naylon çorap giyilmesi, sentetik maddelerden yapılmış terlik ve ayakkabılar, özellikle spor ayakkabılarının kullanımının artışı, hastalığın yaygınlaşmasına katkıda bulunan faktörlerdir. Enfeksiyon genellikle ayak parmak arasından başlar ve tabana yayılır.

Ayakta mantar hastalığı, ayak üzerine yayılmış

Ayak parmak arasında basit başlangıçlı ayak mantarı

Ayak parmak arasında mantar ve bakteriyal enfeksiyonlar birlikte

Ayak tabanında kuru makosen form mantar hastalığı

Ayak tabanında sulantılı mantar hastalığı

Ayakta sulantılı mantar hastalığı

Klinik Tipler

Tinea pedis klinik açıdan üçe (3) ayrılır:

1. İnterdijital (İntertriginöz) Tip

• Bu tabloya "atlet ayağı" ismi de verilir. En sık olarak 4. ayak parmak araları tutulur. Parmak arasında görülen deri soyulmaları ile dermatofit enfeksiyonu başlar (basit form).

• Bunun üzerine bakteriyel bir enfeksiyon eklenirse (kompleks tip); ileri derecede maserasyon, çatlaklar (fissürler) ve beyaz kalınlaşmış deri (lökokeratotik), semptomatik lezyonlar oluşur.

• Kaşıntı genellikle mevcuttur; eğer fissürler gelişirse ağrıya sebep olurlar.

• Sıcak ve kapalı kalması hastalığı tetikleyici faktörlerdir. Özellikle çok sayıda antibiyotiklere dirençli bakteriler bu enfeksiyona katılmaktadır.

• Bu bakteriler, normalde yerleşmekte ve girmekte zorlandıkları kalın stratum korneumlu (derinin en dış tabakası) ayak parmak aralarını ancak dermatofitlerin burada deri bütünlüğünü bozması ve sentezledikleri antibiyotiklerle hazırladıkları ekolojik ortam sayesinde geçebilirler.

• Bu bakteriler, enzimler sentezleyerek stratum korneumu parçalarlar; dermatofitler de bu sayede daha derinlere ilerleyebilir ve maserasyon ile lökokeratoz gelişir.

• Bakteriler ayrıca güçlü antifungal özelliğe sahip olan sülfür bileşikleri sentezlerler. Bu yüzden bu masere parmak aralarından alınan kültürlerin ancak üçte birinde dermatofitler üretilebilmektedir.

• Tabloda sıklıkla T. mentagrophytes var. interdigitale ve E. floccosum rol almaktayken, T. rubrum da sık olarak karşılaşılan etkendir ve ayak tabanını da invaze etme eğilimindedir.

• Sekonder enfeksiyonlar gelişebilir (erizipel, lenfanjit oluşabilir).

2. Skuamöz-Hiperkeratozik Tip

• Ayakların tabanlarında yaygın soyulmalar ile deride kalınlaşmalara sebep olur.

• Ayak tabanı kuru olup, taban deri çizgileri pudralıymış gibi bir izlenime sebep olan yapışık furfurik skuamlarla (ince kepeklerle) kaplıdır. Ayak tabanlarında yarım ay şeklinde skuamlar izlenir.

• Hastalık kronik ve sessiz seyirlidir. Sıklıkla tırnak tutulumu da gelişir.

• Hastaların çoğunda atopi öyküsü ve hücresel bağışıklıklarında (immünitelerinde) dermatofitlere özel bir duyarlanma bozukluğu vardır.

• Bu tip enfeksiyonlara büyük oranda T. rubrum sebep olur.

3. Vezikülobüllöz Tip

• Akut olarak gelişen, çok iltihaplı (inflamatuar) bir döküntüdür.

• Genellikle tek taraflıdır. Bu, dishidrotik egzama'dan en önemli farkıdır.

• Veziküller ve büller (su toplamaları) genellikle ayağın iç kenarının orta kısmındadır.

• Hastalık sıklıkla T. mentagrophytes var. mentagrophytes ile oluşur.

• Şiddetli inflamasyon, bu zoofilik dermatofite karşı gelişen hücresel reaksiyon sonucu ortaya çıkar ve yine bu mekanizma ile oluşan klasik alerjik kontakt dermatit tablosu ile aynıdır.

• Hastalık tekrarlayan ataklarla seyreder ve ataklar arasında hafif derecede deri soyulmaları bulunur.

• Isı artışı ve kapanma (oklüzyon) atakların ortaya çıkmasına sebep olan faktörlerdir.

• Şiddetli bir kaşıntı ve yanma mevcuttur. Özellikle vezikülobüllöz formda aşırı terleme de mevcuttur ve id reaksiyonlarına (alerjik döküntülere) sık rastlanılır.

Ayırıcı Tanı

Kontakt dermatit, palmoplantar püstülozis, dishidrotik egzama, Reiter sendromu, ayak parmak aralarında olduğunda intertrigo ve eritrazma düşünülmelidir.

Pitted keratolizis, kliniği en fazla karışan hastalıktır.

Misetoma ise M. audouinii, T. verrucosum, M. canis, T. mentagrophytes gibi dermatofitlerin sebep olabildiği deri altı kitle özelliğinde lezyonlardır.

Korunma ve Tedavi

Korunma

• Terleme ayaklarda önemlidir.

• Çoraplar ve hatta ayakkabılar günlük değiştirilmelidir.

• Ayaklar, hastalıklı kişilerle temasta dikkatli olunmalıdır.

• Ayakkabı seçimi, ayakların kuru kalmasını sağlamaya dönük olmalıdır.

• Ayaklar mutlaka kuru tutulmalıdır.

Tedavi

• Genellikle topikal mantar ilaçları (kremler, losyonlar) yeterlidir.

• Yaygın ve dirençli olgularda sistemik mantar ilaçları (ağızdan alınan) kullanılabilmektedir.