Zona yada sık bilinen adı ile Gece yanığı; Herpes virüs ailesinden “Varisella zoster virus (VZV)” ten kaynaklanmaktadır.

VZV’nin bilinen rezervuarı insandır ve bulaşıcılığı diğer virüslere göre oldukça yüksektir.

VZV insanlarda 2 farklı hastalık klinik tablosu oluşturmaktadır; Su çiçeği ve Zona Su çiçeği VZV nin primer enfeksiyonu olarak tanımlanır.

VZV su çiçeği sonlandıktan sonra sinir sisteminde kafa ve omur ilikte duysal ganglionlara yerleşmekte ve ömür boyu burada kalmaktadır.

VZV virüslerinin bu dönemine latent dönem denilmekte.

Vücudun hücresel ve humoral savunma sistemi zayıfladığında latent dönemdeki VZV leri duysal sinir köklerinden aktive olarak duysal sinirler boyunca deriye tekrar gelerek su çiçeğine benzer zonanın döküntülerini yapmaktadır.

Bu döküntüler duysal sinirlerin dağılım alanlarına yani dermatom alanlarına uymaktadır.

Vücut savunma sistemine bağlı olmakla birlikte tüm yaşam boyunca zona gelişme riski % 10-20 olarak belirtilmektedir.

Bağışıklık sistemin etkilendiği koşullarda;

• İleri yaş (immün sisteminin yaşlanma nedeniyle giderek zayıflaması)
• Travma
• Radyoterapi
• Bağışıklığın bozulmasına neden olan sebepler;Malignite, HIV enfeksiyonu,
• Bağışıklığı değiştiren (immünomodülatör) tedavilerin alımı: organ nakli, otoimmün hastalık gibi

Zonada yaşla görülme sıklığı artar, 75 yaş sonrasında bu sıklık 1/100’dür.

Her iki cinsi eşit etkiler. Kadınlarda daha sık görüldüğü bildirilmişti. Beyaz ırkta daha sık gözlenmekte. Zonada Ailesel öykü yani birinci derece aile bireylerinde zona öyküsü var.

Klasik Zona hastalığında başlangıç evresinde-prodromal evre belirtiler; zonanın çıkacağı deri alanında cilt hassasiyeti, baş ağrısı, fotofobi(gözlerde ışık duyarlılığı) ağrı-yanma ve zona döküntüleri görülür.

Bu evreden sonra zonanın döküntüleri başlar. Sıklıkla vücudun tek tarafında sağ yada sol vücut yarısında kuşak tarzında-dermatom alanı boyunca döküntüler görülür. Döküntüler ilk 24 saat içerisinde öbekler oluşturan, kırmızı zeminde derden kabarmalar-papüller şeklinddedir. Sonra bunlar 48 saat içerisinde su toplamaları-vezikül şekline dönen deriden kabarmalar başlamakta. Bunlar için şeffaf bazen kanamalı olabilmekte. Bu klinik gelişme 1 hafta kadar sürmekte yani 1 hafta içerisinde yeni döküntüler gelişmektedir.

Döküntülerin olduğu deri alanında aşırı hassasiyet mevcut. Ağrı hatta kaşıntı olabilmekte. Döküntüler tek taraflı ancak komşu bir kaç dermatom alanını tutabilmektedir. % 10 oranında başka dematom alanlarına kan yolu ile yayılabildiği bilinmektedir.

Sıklıkla gövde de(>%50), yüzde trigeminal sinir alanında(%10 -20), bel ve boyunda (%10 -20) görülmekte.

Döküntüler ağız ve genital alanda mukozada görülebilmektedir.

Bölgesel LAP olmakta Bu dönem sonrasında yeni vezikül oluşumu durmakta. Veziküller patlayarak kabuklanmaya dönmekte. Deri iyileşmeye başlamakta. Bu 2-4 hafta sürmektedir.

Bu tüm klinik gelişim aşamasında ağrı sıklıkla en belirgin klinik belirtidir. Genellikle döküntüden günler veya haftalar önce başlar. Ağrı hafiften şiddetliye kadar değişebilmektedir. Ağrı acı verici, keskin hatta aniden gelen bıçak saplanır gibi zonklayıcı ve sızlama tarzında olabilmektedir. Ağrıya karıncalanma ve kaşıntı eşlik edebilir.

Döküntülerin olmadığı dönemde ağrı Miyokard enfarktüsü, renal kolik, kolesistit hatta apandisit ile karışabilmektedir.

Özellikle savunma sistemi problemli hastlarda %10 oranında zona dermatom alanı dışında tüm deriye yayılabilmekte.

Herpes Zoster bir kişiden bir başkasına bulaşmaz yani zona olarak bulaşmaz. VZV aktif hastalık geçiren bir bireyden hiç suçiçeği olmamış bir bireye bulaşabilir ancak bu bireyde su çiçeği hastalığına neden olur. Bulaşma sadece deri döküntülerinin varlığında kabuklanma oluşuncaya kadardır. Virüs su çiçeğinde olduğu gibi hapşırma, öksürme, ortamda bulunma ile bulaşmaz, sadece döküntü sıvısına direk temas yolu ile bulaşması mümkündür.

Zonanın döküntüler olmadan sadece ağrı ile seyreden klinik formuda bulunmaktadır. Buna "Zoster sine herpete" denilmektedir.

Klinik tanı hastalığın öyküsü ve klinik muayene ile konulmaktadır. Ancak atipik durumlarda; direkt floresan antijen tayini (DFA), lezyonların zemininden kazıma örneklerinin mikroskopisi, VZV DNA’sını tayin etmek için PCR ve viral kültür yapılabilir.

Zonanın kliniğinin iyileşmesi sısrasında ve sonrasında bazı komplikasyonlar gelişebilmekte.

Bunlar; nöroloji, deri ve göz komplikasyonları ile nadiren iç organ tutulumudur.

Komplikasyonlar VZV nin hangi kafa yada duysal sinir ganglionundan aktive olduğu ile ilgilidir. Aseptik menejitis; V cranial sinirde aktivasyon olmakta ve baş ağrısı ile meningismus ile seyretmektedir.

Zona alanında ikincil bakteriyel enfeksiyonlar ve deride skar gelişimi

Yüzde tek taraflı felç; Bell paralizisi, VII cranial sinirde aktivasyon olmakta

Göz tutulumu; II, III ve V cranial sinirde aktivasyon olmakta. Keratitis, episkleritis, iritis, konjuktivitis, üveitis, ratinal nekroz, akut glakom ile seyredebilmekte.

Duyma kaybı; VIII cranial sinirde aktivasyon olmakta

Motor fonksiyonlarda zayıflama; herhangi bir duysal ganglion tutulumunda olabilmekte.

Kaslarda zayıflık, diyaframda paralizi, nörolojik mesane gibi belirtiler yapmakta.

Postherpetik nevralji; zona kliniği iyileştikten sonra aynı alanda ağrının devam etmesi. Herhangi bir duysal sinir ganglionunda olabilmekte.

Rumsey Hunt Sendromu; VII cranial geniculata ganglion sinirde aktivasyon olmakta ve VZV VIII sinir boyunca yayılmakta. Dış kulak ağrılı yolunda döküntü olmakta, dil ucunda hissizlik gelişmekte ve yüzde felç ortaya çıkmakta.

Transvers myelitis vertebral gagnglionlarda olmakta; duyu kayıpları, motor fonksiyonlarda azalma, idrar ve gaita tutamama gelişebilmekte.

Vaskülopati; V cranial sinirde aktivasyon olmakta, beyin arterlerinde arteritis, şurun kapanması, uyuklama ve koma gelişebilmekte.

Dissemine-yaygın Zona; normal zonaının çıktığı dermatom alanı dışında vücutta 20 den fazla lezyon var ise buna bu tanımlama verilmektedir. % 10 oranında görülmekte ve sıklıkla vücut savunma sistemi zayıf olanlarda gözlenmektedir.

Bu komplikasyonlar içerisinde dermatoloji alanında en sık gözleneni Postherpetik Nevralji (PHN) dir. Zonanın en yaygın ve yaşam kalitesini düşürücü komplikasyonudur. Kısaca döküntü bölgesinde kronik nöropatik ağrı oluşmasıdır. Yanıcı, zonklayıcı, dokunulduğunda ağrıyan, bıçak gibi saplanan, şiddetli, keskin, karıncalanma tarzında ağrılardır.

PHN hastanın yaşı ile gelişme sıklığı artmaktadır. 20-40 yaş dönemnde % 5 oranında gözlenirken 80 yaşından sonra sıklığı % 20 çıkmaktadır.

Allodini: En sık şikayettir ve bir uyaran olmaksızın ağrının ortaya çıkması durumudur, PHN hastalarının >%90’ında görülür.

Tedavi

Antiviral tedavi

Virüs yayılımının süresini azaltır. Akut ağrının şiddetini ve süresini azaltır. Döküntünün iyileşmesini hızlandırır. PHN üzerinde sınırlı etkisi var.

İdeal olarak, semptomlar başladıktan sonra 72 saat içinde başlanmalıdır.

Destekleyici bakım

Lezyonlar temiz ve kuru tutulur. Soğuk kompresler yapılabilir.

Ağrı Kontrolü

Kortikosteroidler HZ’nin akut semptomlarını azaltabilir . PHN üzerinde etkisi yok.

VZV aşısı

Canlı VZV ve cansiz glikoprotein E içeren aşılar

Herpes zosterin; zonanın ve herpes zoster ile ilişkili post-herpetik nevraljinin (PHN) önlenmesi için endikedir. 50 yaş ve üzerindeki kişilerin bağışıklanması için endikedir. HZ ve PHN için tedavi edici özelliği bulunmamaktadır. Suçiçeği hastalığının önlenmesi amacıyla kullanılmamalıdır.

Aşı uygulanan her bireyde koruyuculuk sağlamayabilir.

Bu aşının yapılamayacağı özel durumlar; aşı etken maddesine karşı aşırı duyarlılık, Primer ve edinsel immün yetmezlik durumları, İmmünosüpresif tedaviler, Aktif, tedavi edilmeyen tüberküloz ve gebelik.

80 yaşın altında HZ aşırı ile PHN de belirgin azalma sağlanmaktadır.

Bu aşı 50-59 yaş yaş gurubuna yapıldığında Zona insidansını %70 azaltmaktadır. HZ sonrasında önerilen 1 yıl sonra aşı yapılması istenmektedir.

Aşı 2-3 hafta sonra etki göstermektedir. Aşı tek doz yada 1 ay ara ile 2 doz üst kol cilt altı yapılmaktadır.

Aşı uygulam yerinde kızarıklık, baş ağrısı ve çok nadiren su çiçeği yada zona döküntleri gelişebilmektedir.

Aşı VZV nün zayıflatılmış OKA suçundan elde edilmiştir. Sistemik antivirallere çok duyarlıdır. Bu nedenle; antiviraller aşı uygulmadan en az 24 saat önce kesilmeli ve aşı uygulandıktan en az 14 gün snra başlanmalıdır. Ancak aşılama sonra su çiçeği yada zona gelişir ise bu ilaçlar hemen başlanabilir.