El-Ayak-Ağız hastalığı picarnaviridae ailesinden tek sarmal RNA’lı, enterovirüs-bağısak sistemi alt grubundaki bazı virüslerin neden olduğu bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu hastalığa farklı tiplerde enterovirüsler neden olabilirse de en sık coxsackie virüs A16, A6, echovirüs 9 ve 16 ve enterovirüs 71 neden olmaktadır.

Bu virüsler sadece insanda hastalığa neden olur. Ancak hayvanların (hamamböceği gibi) bulaşmada vektör rolü oynayabileceği ileri sürülmektedir.

Grip-İnfluenza salgınlarından sonra dünyada salgın yapabilen ikinci önemli hastalık olarak kabul edilebilir.

Kalabalık yaşayan toplumlarda, çevre hiyjenin bozuk olduğu ülkelerde, kişisel hijyenin iyi olmadığı toplumlarda, kontamine su ve besinlerin bulunduğu ortamlarda sık görülür. Virüs içeren vücut salgıları ile veya bu enfekte salgılarla temas etmiş yüzeylerden bulaşabilir. Solunum yolundan damlacıkla, direk salgı teması ile, oyuncaklarla, ellerle, dışkı ile de bulaşabilir.

Klinik

Vücuda üst solunum yolu-nazofarenksten veya sindirim sisteminden giren virüs mukozal bölgeden lend nodlarına ulaşır. Burada çoğalır ve vücuda daılarak viremi meydana getirir. Sinir sistemine, deriye, kalp dokusuna ve diğer sistemle kan yolu ile ulaşır. Viremi sonunda gittiği organlarda hücre hasarı sonucunda hastalığı meydana getirir.

Birçok farklı organ tuttuğu için klinik bulguları da çeşitlilik gösterir.

Hastanın savunma sistemi burada önemlidir. İmmun sistemi bozuk olan kişilerde daha ağır klinik tanlo riski yüksektir.

Virüsün ve konağın farklı özellikleri bulunabileceğinden etken aynı olsa da hastalığın şiddeti farklılık gösterebilir. Hastalıktan sonra kalıcı immünizasyon oluşmaktadır.

Çocuklarda bu virüslere karşı koruyuculuk düzeyi düşük olduğundan enfeksiyon hastalık semptomları ile seyrederken, erişkinlerde asemptomatik de olabilir.

En tipik özelliği çocuk yaş gurubunda özellikle de üç yaş altında görülmesidir. Bulaşmayı takiben kuluçka dönemi 5-7 gündür. İlk klinik bulgular halsizlik, kırgınlık halidir. Bunu düşük düzeyde bir ateş takip eder. Ateş 38-38,5 C dir. Ateşin süresi ortalama 3 gündür. Bu süre 7 güne kadar da uzayabilir. Dalgalann bir ateş karakteri vardır. Bu ateşli dönemde boğaz ağrısı, yeme sorunları iştahsızlık eşlik eder.

Döküntüler ateşle beraber veya ateşten kısa süre sonra çıkabilir. Döküntüler ağız boşluğunda daha sonra da deride gözlenir.

Eğer deride döküntü olmaz sadece ağız boşluğunda kalırsa bunun adı “herpangina” olarak adlandırılır. Ağız boşluğunda sıklıkla 10 nu geçmeyen boğaz kısımında yer alır. Küçük, elipsoid karakterde, sarımsı renkte, zemini eritemli, hemen hemen hepsi birbirinin aynı boyutunda, fazla ağrılı olmayan yaralar şeklindedir. Bu lezyonlar ağız boşluğu çevresinde de görülebilir.

Derideki döküntüler makülopapüler, veziküler karakterde olur. Elde avuç içinde, ayak tabanında, kol ve bacaklarda ve kalçadadır. Zemini yine kırmızı renkte, içi sarımsı renkte sıvı ile dolu, elipsoid lezyonlardır. Bunlar ağrılı olabilir, kuruyarak kabuklanmakta ve iz bırakmadan iyileşmektedir. Geç dönemde bazı çocuklarda tırnaklar kendiliğinden yatağından sökülür ve düşer.

Atopi gibi ekzamlı çocuklarda "Eczema coxsacldum" olara tanımlanan daha yaygın formları görülebilmektedir.

Hastalık 7-10 gün kadar sürer. Ancak virüsün vücut salgılarında ve dışkıda atılımı ile haftalar sürebilmektedir.

Tanı

Tanı için bu üç bulgu kullanılır. Ateş+ağız bulguları+ döküntü. Yani tanı klinik bulgulara dayanır. Viral tetkikler gereksizdir. Ancak herhangi bir komplikasyon gelişmiş, kritik bulguları olan, yoğun bakımda tedavi gören vakalarda istenebilir. Virüs ağız salgısından, dışkıdan, derideki lezyonlardan izole edilebilir.

Tedavi

Tedavide direkt etkin bir antiviral ajan yoktur.

Ateş düşürücüler verilebilir. Sıvı alımı çok iyi desteklenmelidir.

Ağızdaki yaraların bakımı için lokal uygulamalar, ağız spreyleri, vitamin ve eser element (çinko) desteği verilebilir.

Deri lezyonlarının bakımında ilaçlar kullanılabilir.

Komplikasyonlar

Coxsackie virüsler aseptik menenjit, ensefalit, flask paralizi, fasyal sinir paralizi gibi nörolojik komplikasyonlara neden olur. Miyokardit ve ARDS tablosuna neden olabilir. Bu iki komplikasyonda mortalite yüksektir. Hayati komplikasyonlar durumunda ek destek tedaviler verilebilir.

Korunma

El yıkama alışkanlığının çocuklara kazandırılması önemlidir. El yıkamak en önemli koruyucu uygulamadır.

Virüs çok fazla dayanık değildir. Sabunla dahi etkisiz hale gelebilmektedir.

Oyuncakların ve çocukların bulunduğu ortamların temizliği önem taşır. Hasta çocukların özellikle ateşli olduğu dönemlerde izolasyonu önem taşır. Ancak uzun süre dışkı ile virüs atılabildiği için çok sıkı bir izolasyon yapılmaz.

Ateşsiz çocuğun yuvaya, kreşe gitmesinde bir sakınca bulunmamaktadır.

İmmun suprese veya organ nakli yapılan kişiler uzak tutulmalıdır.

Gebelikte fetusa ve anneye ait riskler kesin olarak bilinmemektedir. Bu nedenle kesin bir embriyopati yapan bir etken değilse de gebelerin temasının engellenmesi önerilir.

Bu etkene karşı bir aşı bulunmamaktadır.