Kızamık sıklıkla çocukluk çağında ve tüm dünyada yaygın olan çok bulaşıcı bir viral enfeksiyon hastalığıdır. Hasta kişilerin solunum salgılarının aerosol şeklindeki parçacıklarının duyarlı konağa ulaşmasıyla yayılır. Ortam havasında bir saatten fazla kalabilir ve bu havanın solunmasıyla da bulaşabilir. Hastalar döküntü başlamadan önceki 4 gün ve başladıktan sonraki 4 gün hastalığı bulaştırabilirler. Döküntülerin olmadığı prodromal dönem bulaştırıcılığın en yoğun olduğu dönemidir. Kızamık etkeni morbillivirus genusunda yer alan, Paramyxoviridae ailesine ait bir RNA virüsüdür. İnsan, kızamık virüsünün doğal konağıdır. Rutin aşılamanın yapılmadığı bölgelerde kızamık salgınları genellikle kış sonu ve ilkbaharın erken dönemlerinde ortaya çıkar. Ancak aşılanma özellikle canlı-atenüe aşının düzenli uygulanmasıyla olgu sayısında % 99 azalma kaydedilmiştir. Kızamığa en çok bebekler ve küçük çocuklar duyarlıdır. Ağır hastalık ve ölüm yine bu grupta en fazladır.

Klinik

Kızamık kliniği 3 gurupta değerlendirilmektedir.

Tipik Kızamık kliniği

Tipik kızamık 8-12 günlük (ortalama 10 gün) bir kuluçka döneminin ardından yüksek ateş, kesik kesik ve ısrarcı öksürük, pürülan olmayan konjonktivit, ışığa hassasiyet ve burun akıntısıyla ortaya çıkar. Prodrom evresi olarak bilinen bu dönem 2-4 gün (ortalama 3 gün) sürer. Prodrom evresinin erken döneminde maküler veya ürtiker tarzında geçici bir döküntü fark edilebilir. Esas döküntü başlamadan kaybolur. Duyarlı konağa ulaşan virüs burun-boğaz mukoza epitelinden girerek bölgesel lenf bezlerine ulaşır. İkinci-üçüncü günlerde kan dolaşımına geçer ( buna ilk viremi denir). Hem bölgesel hem de uzak dokularda çoğalmaya devam eder. Beşinci-yedinci günlerde ikinci viremi ortaya çıkar. Deri, gözde konjonktivalar ve solunum yolları enfeksiyonun tipik yerleşimi bölgeleridir. Alt göz kapaklarında keskin sınırlı ödeme bağlı olarak ortaya çıkan Stimson çizgilenmesi tipiktir.

İki-üç gün içinde yanak mukozasında 1 mm çaplı beyaz lezyonlar belirir. Koplik lekeleri olarak adlandırılan bu mukoza döküntüleri tipik olarak ön azı dişler hizasındadır ve damakta ve alt dudak mukozasında da bulunabilir. Bunlar önceleri tek tek dağılmış iken giderek birleşirler, 12-72 saat içinde de kaybolurlar.

Prodrom evresinin sonuna doğru boğaz arka duvarı da kızarık ve iltihaplı hale gelir ki bu nedenle hasta boğaz ağrısından yakınır.

Deri döküntüleri solunum yakınmalarının en yoğun olduğu dönemde başlar, bu dönem virüz ile karşılaşmadan 14 gün ve Koplik lekelerinin görülmesinden 2-3 gün sonrasıdır. Döküntü alın ile kulakların arkasından başlar. Üç gün içinde gövdeye, kol ve bacaklara yayılır. Başlangıçta eritemli ve makülopapüler tarzda olan döküntü zamanla kızamığa özgü olarak birleşmeye eğilimli hale gelir. Her zaman yüzde en yoğundur ve genellikle bacaklarda dağınıktır. Döküntü 2-3 gün içinde giderek kırmızıdan bakıra ve kahverengine doğru renk değiştirerek solmaya başlar. Değişim yine kafadan ayaklara doğru ilerler. İlkin kırmızı olan döküntü basmakla solarken rengi değiştirdikçe basınçla değişim göstermez. Toplam süresi 6-7 gün olan döküntü ince pullanma ile sonlanır, ancak hafif kanamalı hatta peteşi tarzında olabilir. Hastalığın şiddeti genellikle döküntülerin yaygınlığı ile orantılıdır.

Ateş, döküntünün başlamasından sonra 2.-3. günlerde zirve yapar ve 24 saatte hızla düşer.  Ateşle birlikte göz ve burun yakınmaları da hafifler.

Farenjit, boyunda adenopati görülür.

Kusma, ishal ve karın ağrısı gibi mide-barsak sistemi yakınmaları ile dalakta büyüme görülebilir.

Ağır kanamalı kızamık ani başlayan ateş, nöbet ve bilinç değişikliği bulgularının görüldüğü ve kara kızamık olarak da adlandırılan ciddi bir tablodur. Akciğer enfeksiyonu, kanamalı ekzantem ve enantemler, ağız, burun ve mide-bağırsak kanamaları hatta yaygın damar içi pıhtılaşma bozukluğu da eşlik edebilir. Genellikle ölümle sonlanan bu hastalık tablosu bugün çok nadirdir.

Bulaşmanın 7.-14. günlerinde virüs tüm vücutta çoğalır ve üst solunum yolu yakınmaları, ateş ve döküntü olarak kendini gösterir. Hastalığın 15.-17. günlerinde gelişen immün yanıt ile virüsün çoğalması durdurulur ve hastalık kontrol altına alınmış olur.

Atipik Kızamık Kliniği

Bu kızamık ölü kızamık aşısıyla aşılanan bireylerde ortaya çıkan enfeksiyondur. Kuluçka dönemi tipik kızamıktaki gibi 7-14 gündür. Bu kişilerde ateş aniden yükselir. Öksürük, göz bulguları, kusma, karın ağrısı ve plevral göğüs ağrısı gelişir. Ancak tipik kızamıktaki şiddette değildir. Koplik lekeleri genellikle görülmez ve döküntü uçlardan başlayarak merkeze doğru yayılır. Tipik kızamıktaki kadar yaygın olmaz ve döküntüler yüzde sıklıkla bulunmaz. Döküntü el ve ayak bileklerinde daha belirgindir ve avuç içi ile ayak tabanlarda bulunabilir. Hatta vezikül tarzında ve kaşıntılı döküntüye rastlanabilir. Ayrıca kol ve bacalarda ödem görülebilir. Akciğer tutulumu hemen her olguda saptanır. Ayrıca karaciğer ve dalak büyümesi ve sinir sistemi tutulumu görülebilir. İyileşme 2 hafta veya daha uzun sürebilir.

Modifiye Kızamık Kliniği

Kızamık virüsü ile temas sonrası tedavi amaçlı immün globülin uygulanan kişilerde görülen hafif hastalık halidir. Dokuz aydan küçük bebeklerdeki kızamık enfeksiyonu da annelerinden plasenta yoluyla geçen antikorların varlığı nedeniyle modifiye şekilde geçirilebilir.

Kuluçka dönemi daha uzun (14-20 gün) ve bulguları esas hastalığa göre daha hafiftir. Komplikasyon nadir olarak görülür.

Tedavi 

 

Kızamığın özgün bir tedavisi yoktur.

En önemlisi yeterli sıvı alımının sağlanmasıdır.

İstirahat yararlı olabilir.

Ateşli dönemde ateç düşürücüler kullanılabilir.

Öksürük için hasta yaşı da göz önüne alınarak öksürük ilaçları verilebilir, ancak oda havasının nemli tutulması da oldukça yararlıdır.

Aktif hastalığı geçiren çocuklara A vitamini uygulandığında ishal ve pnömoni gibi kızamık komplikasyonlarında azalma olmaktadır. A vitamini bir tür immün modülatör gibi görev yapmakta ve antikor yanıtını arttırmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) akut kızamık geçiren tüm çocuklara, hangi ülkeden olursa olsun, enfeksiyon sırasında A vitamini verilmesini önermektedir. 

Korunma

Kızamık Aşısı

Kızamıktan korunmak için en etkili yöntem aşılamadır. Ancak, aşı erken yaşta yapılırsa anneden bebeğe geçen kızamık antikorları bebeğin kanında halen bulunacağından bu koşullarda etkin aşılamanın başarısı düşmektedir. Aşı yapılan yaş ne kadar küçük ise bu başarısızlık oranı o kadar yüksektir. Hastalığı geçirerek değil de kızamık aşısı yapılarak bağışık olan annelerin bebeklerinde anneden geçen kızamık antikorları 9. aydan önce kaybolmaktadır.

Kızamık aşısı için  Dünya Sağlık Örgütü tüm dünyada ilki birinci yaş gününde (12.-15. aylar arasında) ve ikincisi en erken 4 hafta sonra olmak ilköğretime girişte (4-6 yaşlarda) iki doz aşılama önermektedir.

Bugün kızamık aşısında kullanılmakta olan virüs canlı-atenüe (zayıflatılmış) Moraten suşudur. Tek olarak ve kızamık-kızamıkçık-kabakulak (KKK) üçlü aşısı şeklinde üretilmektedir. Ayrıca henüz ülkemizde bulunmasa da, suçiçeği aşısının da eklendiği formu (MMR-V, measles, mumps, rubella-varicella) mevcuttur. Gebelere veya üç ay içinde gebelik planlayanlara kızamık aşısı uygulanmaz. İnsan bağışıklık yetersizliği virüsü (HIV, human immunodeficiency virus) ile enfekte çocuklar dışındaki bağışıklığı baskılananlara aşı önerilmez. Asemptomatik HIV ve semptomatik ancak ağır immün bozukluğu bulunmayan HIV enfekte bireylere kızamık aşısı yapılabilir.

Salgın Kontrolü

Kızamıklı biriyle temas varlığında ilk 72 saat içinde aşı yapılması koruyucudur. Salgın durumlarında bağışıklığı belgelenemeyen veya 12 ay ve sonrasında 2 doz aşısı yapılmayanlara kızamık aşısı yapılmalıdır. Salgın sırasında 12 aydan küçük olup, aşılanan bebeklere aşılama takviminde önerildiği gibi, 12.-15. aylarda ve ilköğretim 1. sınıfta aşıları tekrar yapılmalıdır.