FDT’de hala tam ideal olan bir fotosensitizan (FS) ajan bulunmamakla birlikte birçok FS kullanılmaktadır. Bunlar;

Porfirinler

• Hematoporfirin deriveleri
• HPD Porfimer sodyum (photofrin)

Porfirin prekürsörler

• 5-aminolevülinik asit (ALA)
• ALA esterleri: metil, propil, etil, pentilester

Klorinler

• N-aspartil klorin e6 (Npe6)
• Benzoporfirin derivesi-BPD

Fitalosiyaninler

• Choloro aluminum terasulfon phthalocyanine-CASPc
• Çinko fitalosiyanin
• Silikon naftalosiyanin (Pc4)

Porfisinler

• N-propil porfisin

Diğerleri

• Purpurinler; Tin etiopurpurin-SnET2
• Floreseinler; furokumarinler, klorofil deriveleri, metilen mavisi, Rose Bengal, verding, lutetium texapirin gibi

Bunlar içerisinde dermatolojide kullanılanları; hematoporfirin derivesi (HPD), porfimer sodyum (photofrin), 5-aminolevunilik asit (ALA), benzoporfirin derivesi (BPD, verteporfin), monoaspartil klorin e6 (NPe6) ve tin etiyopurpurin (SnET2) dir.

Günümüzde FS topikal kullanımı, sistemik kullanımına göre yaygın fotosensitiviteyi meydana getirmediğinden tercih edilmektedir. Topikal kullanımda FS nin deriden daha doğrusu stratum korneumdan daha kolay geçmesi ve ön ilaç olması düşünülmüştür. Bunlar emildikten sonra hücre içinde daha büyük fakat aktif moleküllere metabolize olmaktadır. Bunlardan biriside porfirin prekürsörü olan ALA’dır.

5-aminolevülinik Asit (ALA)

Topikal FD tedavide günümüzde en yaygın olarak kullanılan FS madde ALA’dır. ALA’nın kendisi doğrudan ışığa duyarlandırıcı değildir. Deriden emilerek kanda hemoglobin biyosentez yoluna girerek asıl ışığa duyarlandırıcı etkiyi gösteren Protoporfirin 9 (PPIX)’a dönüşmektedir. Desferrioksamin gibi demir şelatörlerinin kullanılması PPIX’un, hem’e dönüşümünü engelleyeceğinden fotodinamik tedavinin etkinliği artacaktır.

ALA deri uygulandığında sadece epidermiste değil kıl folikülü ve sebase bez epitelinde de PPIX depolanması meydana gelir. Bu nedenle FDT epilasyon ve aknede de tercih edilmektedir.

Sistemik olarak ağızdan 60 mg/kg altında verilebilir. İntravenoz olarak ise 30 mg/kg altında uygulanmakta ve bu şekilde kullanıldığında bulantı, kusma, basağrısı fotosensitivite görülebilir.

Deride ALA emilimi aktink keratozis, sedef hastalığı gibi deri bütünlüğünün bozulduğu koşullarda artmaktadır. Ayrıca hızlı hücre bölünmesi geçiren hastalıklı dokularda(sedefte hücreler hızla çoğalmakta) ALA daha çok PPIX üretir. Normal derinin ALA’ya göreceli duyarsızlığı ve tümör hücrelerinde ALA’nın artmış döngüsü hasta dokunun seçicilik nedenleridir.

PpIX en yüksek ışık emilimini 409 nm (Soret-bant) göstermektedir. Bundan daha düşük emilim yükselmeleri ise 506 nm, 532 nm, 580 nm ve 635 nm (Q-bands) dir. Mavi ışık ( Blu-U® , DUSA Pharmaceuticals, Wilmington, MA ve Omnilux Blue™ Photo Therapeutics Inc., Carlsbad, CA) 417 nm dalga boyuna sahiptir. 1.5-2 mm derinliğe ulaşma gibi bir dalga boyuna sahiptir. Kırmızı ışık ise 600 nm büyük bir dalga boyuna sahiptir. Buda daha derin dokulara inebilmesi anlamına gelmektedir. PPIX’un ışık emilim spektrumunda tepe seviye 630-635nm dalga boyudur. Bu nedenle ALA FDT lerinde bu dalga boyları kullanılmaktadır.

ALA tedavi dışında tanı amacı ile de kullanılmaktadır. Örneğin aktinik keratoziste yüksek ALA emilimi ile aktinik keratozisli dokuda artmış profirinler WOOD light daha rahat görülebilmektedir. Bu aktinik keratozis klinik alanlarının saptanmasında kullanılabilmektedir. Bu prosedüre “fotodinamik tanı” denmektedir. Lipofilik ALA ester türevleri daha güçlü porfirin floresan ve daha iyi tümör seçiciliği gösterir.

Dermatolojide topikal ALA %10-20 konsantrasyonlarda 3-6 saatlik kapama-oklüzyon uygulaması sonrasında kullanılmaktadır. Bu süre sonrası alan temizlenmekte 630-635nm dalga boylu ışık uygulanmaktadır.

ALA’nın avantajı lokal kullanıldığı için vücutta yaygın deride fotosensitizasyon yapmamasıdır.Ancak ilaç penetrasyonunun çok yeterli olmaması nedeniyle, daha derine lokalize tümörler için etkinliğinin artırılmasına yönelik ALA’nın kısa zincirli alkil içeren esterleri türetilmiştir. Metil, propil, etil esterleri gibi prodrug’ların, ALA’nın kendisine göre hücrelerde daha yüksek seviyede PPIX seviyesi oluşturduğu gösterilmiştir. ALA hidrofilik bir maddedir. ALA esterleri ise daha lipofilik olmaları nedeni ile keratinize doku ve nodüler lezyonlardan daha kolay penetre olmakta böylece daha yüksek seviyelerde PPIX oluşmaktadır.

ALA ile yapılan sistemik FDT de PPIX vücuttan 24 saatte temizlenir. Bu hızlı temizlenme nedeniyle uzun süreli sistemik fotosensitivitesinin olmayışı, tedavinin tamamının yani FS ve ışınlamanın aynı günde tamamlanabilmesidir.
Amerikada kullanılan 5-ALA hidroklorid 20% lik formu Levulan® Kerastick®, (DUSA Pharmaceuticals Inc., Wilmington, MA, USA) aktinik keratoziste topikal kullanılmakta sonrasında 417 nm dala boyunda mavi ışık kullanılmaktadır. 10 J/cm enerji 16 dakika 40 saniye kullanılmakta ve sonrasında lezyonun 14-18 saat ışık görmesi istenmemektedir. Diğer bir 5 ALA ise Avrupa ülkelerinde kullanılan metil 5 ALA (MAL) in 16% krem formudur. Metvix® ( Galderma, Photocure ASA Oslo, Norway) preparart ismidir. Aktinik keratozis ve bazal hücreli karsinomada uygulanır kabuklar kaldırıldıktan sonra 3 saat oklüzyonla lezyona uygulanır. Sonrasında kırmızı ışık kullanılmaktadır.