Fotodinamik tedavi(FDT); yerel ya da sistemik ilaçlar kullanılarak ışığa duyarlı hale getirilen hedef dokuya uygun dalga boyundaki ışık kaynakları uygulanarak yapılan tedaviler olarak tanımlanabilir.

Fotodinamik tedaviler başta cilt kanseri olmak üzere geniş bir klinik kullanım alanına sahiptir. 1999 yılında “aktinik keratozlar” da kullanımı için ABD FDA kurumu tarafından onay verilmiştir.

FDT’de kullanılacak ışık duyarlılığını arttıran ilacın kimyasal olarak saf olması, ışık emilimin yüksek oranda olması, deri yüzeyine uygulama sonrası etkinliğini kaybetmemesi ve deriden yüksek emiliminin olması ve sadece hedef doku ile hücrelerde yüksek birikim göstermesi beklenir.

FDT ışık duyarlılığını arttıran ilaç dışında tedavide ışığın dalga boyu ve dozu da önem taşımaktadır.

FDT ayrıca dokuda oksijen seviyesi de önemlidir. Işık duyarladırıcı madde ışık ile aktive olmakta, reaktif oksijen radikalleri ortaya çıkmakta ve bunlar hücre yapılarını geri dönüşümsüz biçimde hasarlandırmakta, doku yıkımı ve nekrozu gelişmektedir. Düşük oksijen konsantrasyonlarında FDT etkilerinin azaldığı veya kaybolduğu gösterilmiştir.

Fotodinamik tedavinin avantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz;

• Tedavi sadece hedef dokuya ve hücrelere özgüdür.
• Dokularda etki daha derindir.
• Aynı seansta birden fazla lezyona çalışılabilir.
• Hastalar tarafından iyi tolere edilmektedir
• Tekrarlayan seanslarda ilaç birikim toksisitesi göstermemektedir.
• Sonuçların kozmetik ve estetik açıdan iyidir.

FDT lerde kullanılan çeşitli ışık duyarlaştırıcı bulunmaktadır ve her birinin farklı bir dalga boyunda ışığa duyarlılığı vardır. Bu maddelere fotosensitizan(FS) denilmektedir ve fotodinamik reaksiyonlar ışığın fotosensitizör moleküller tarafından emilimini takiben meydana gelir.

Fotodinamik tedavilerde uygulama alanında oluşan kızarıklık-eritem, yanma ve ağrı gelişebilmeke ve bu azalarak birkaç saat sürmektedir. Bu alanda birkaç gün içerisinde kabuklanma oluşmakta ve birkaç günde kaybolmaktadır. 10-14 gün içinde genellikle kozmetik bir sonuç ile iyileşme meydana gelmektedir.

FS’ler ışık ile aktive olduklarında daha yüksek enerji durumuna uyarılmakta. Bu uyarılma ile dokuda bir substrat ile reaksiyona girerek serbest radikaller oluşturur (tip 1 reaksiyon) veya enerjisini moleküler oksijene transfer ederek yüksek derecede reaktif olan tekil oksijen (¹O2) meydana getirir (tip 2 reaksiyon).

FDT’de daha çok tip 2 reaksiyon gelişmektedir. Reaktif tekil oksijen (¹O2) hedef dokuda damar içerisindeki endoteli ve dokuda hücre membranlarını hasarlayarak doku yıkımına neden olur. Bu reaktif tekil oksijenin yaşam süresinin kısa olması nedeniyle hasar sadece uygulanan dokuda olmakta ve ve daha uzaktaki sağlıklı dokuyu etkilenmez. Ayrıca FDT sonrası IL-1β, IL-2, TNF-α gibi sitokinlerin üretildiği gösterilmiş ve klinik cevapta katkıları olabileceği düşünülmüştür. Yine bir çeşit programlanmış hücre ölümü olan apopitozun da FDT’yi takiben oluşabileceği bildirilmiştir.

FTD de dokuda biyolojik etkilerini özetleyecek olursak; öncelik hücresel, sonra damarsal hasar olarak iki gruba ayrılabilir.

FTD deri iyi yada kötü tümöral hastalıkları dışında ; granüloma annulare, akne vulgaris, sedef hastalığı, siğiller, lupus vulgaris, liken sklerozus et atrofikus, deri epidermal eklerin hastalıkları ve deri infeksiyoz hastalıklar gibi pekçok onkolojik olmayan hastalıklarda da başarılı sonuçlar alınabildiğini göstermektedir. Yine tümör dokularının FS maddeleri seçici olarak dokularına almaları nedeni ile tanı amacıyla da yaygın kullanım alanı bulmaktadır.