Alerjik temas egzaması (alerjik kontakt dermatit), bir ya da birden çok kimyasala karşı duyarlılığı olan kişinin cildine kimyasalın-alerjenin teması ile temas yerinde ve tüm vücutta ortaya çıkan, egzamalı lezyonlarla seyreden yaygın görülen inflamatuar bir cilt hastalığıdır.

Klinik tablo, basit ve sınırlı bir alanda egzamadan tüm vücuda yayılabilen, kişinin psikolojik, sosyal, akademik ve iş hayatını etkileyebilen ciddi bir duruma kadar ilerleyebilir.  (Daha detaylı bilgi için...)

emas duyarlılığından sorumlu alerjenler, genetik, coğrafi, mesleki ve sosyoekonomik faktörlerin yanı sıra yaş, cinsiyet ve bireysel aşırı duyarlılık (atopi) gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.

Klinik öykü ve detaylı dermatolojik muayene, şüpheli alerjenleri belirlemede yardımcı olabilir. Patch (yama) testleri, hastalığa neden olan duyarlandırıcı alerjenleri tespit etmek için kullanılan önemli bir tanı aracıdır.

Bu nedenle yama testlerinde, her ülke kendi duyarlandırıcı alerjenlerine spesifik standart bir seri kullanmakta ve zaman zaman bu seri revize edilmektedir. Ancak ülkemizde (Türkiye'de) bu amaçla tasarlanmış standart bir seri bulunmamaktadır. Türkiye'de alerjenlerin belirlenmesi amacıyla yapılan tüm çalışmalarda Avrupa başlangıç serisi denilen test paneli kullanılmaktadır.

Türkiye'de Alerjik Kontakt Dermatit ve Duyarlandırıcı Alerjenlerin Dağılımı

Aşırı duyarlandırıcı alerjenlerin sıklığı ülkemizde; cinsiyete, coğrafi yaşam alanlarına, kentsel-kırsal yaşama, endüstriyel kimyasallarla temas sıklığına ve kişisel bakım ile alışkanlıklara göre değişim göstermektedir.

En Sık Pozitif Alerjenler ve Cinsiyet Farklılıkları

En sık pozitif alerjenler olarak sırasıyla; nikel sülfat, altın sodyum tiyosülfat, timerosal, koku karışımı, karbamat karışımı, kobalt diklorür, yün alkolleri, $\text{Cl Me}$-izotiazolinon, Peru balsamı, etilendiamin dihidroklorür, $\text{p}$-tert-butilfenol formaldehit reçinesi, potasyum dikromat, siyah kauçuk karışımı, kuaterniyum-15, $\text{p}$-fenilendiamin, merkapto karışımı ve Mavi kağıt 106 görülmektedir.

• Kadınlarda alerjen duyarlılığı hafif fazladır. Kadınlarda nikel sülfat ve altın sodyum tiyosülfat duyarlılık oranları anlamlı olarak yüksek iken, koku karışımına duyarlılık erkeklerde daha yüksektir.

Yaşa Göre Duyarlılık Değişimi

Yaşa göre alerjenlere karşı duyarlılık sıklığı da değişmektedir:

• Koku karışımı, formaldehit, imidazolidinil üre ve budesonide duyarlılığı 40 yaş üstündeki hastalarda anlamlı olarak daha yüksek bulunmaktadır.

• Timerosal duyarlılığı ise 40 yaş ve altındaki hastalarda daha sık gözlenmektedir.

Vücut Bölgelerine Göre Klinik Bulguların Dağılımı

Klinik bulguların alerjik temas egzaması durumunda en sık görüldüğü vücut bölgelerini sırasıyla; eller, baş-boyun, gövde $(\%7)$, el içi, ayak tabanı, genital bölge, bacaklar, ayaklar ve kollar olarak sıralayabiliriz.

Baş-boyun tutulumunda ise hastalık alanları yine sırasıyla göz çevresi, tüm yüz, ağız çevresi, kulak, boyun ve saçlı deridir. Baş-boyun bölgesinde duyarlılık alerjeni olarak sıklıkla kolofoni ve Peru balsamı görülmektedir.

Nikel Sülfat (NiSO4​)

Ülkemizde en sık görülen pozitif alerjen nikel sülfattır. Nikel, Avrupa ve Kuzey Amerika'da da en sık görülen duyarlılaştırıcı alerjen olup, sıklığı ülkeden ülkeye değişmektedir. Nikel, endüstriyel modern yaşamda temas hâlinde olduğumuz en yaygın metallerden biridir ve diğer tüm metallerin toplamından daha fazla alerjik egzamalara neden olduğu bildirilmiştir.

Kullanım Alanları ve Maruziyet:

• Endüstriyel: Metal alaşımları, kaynak ve kesme işlemleri, nikel kaplama, makine parçaları, pil ve madeni para üretimi, kimyasal katalizörler ve pestisitler.

• Günlük Hayat: Metal takılar, saat kordonları, anahtarlar, mutfak eşyaları, düğmeler, fermuarlar, çıtçıtlar, bazı beyaz veya 14 ayar altın takılar, gözlükler ve ne yazık ki göz kozmetiklerinde ve göz farlarında da bulunur.

• Paslanmaz çelik: Tıbbi ürünlerde (dişçilik, cerrahi aletler) bulunsa da, minimum miktarda açığa çıktığı için alerjik reaksiyonlar nadirdir.

• Beslenme: Baklagiller, tam tahıllı un, yulaf, soya fasulyesi, kabuklu deniz ürünleri, çikolata, kakao ve konserve yiyecekler nikel içeriği yüksek olan gıdalardır.

• Alternatif Tıplar: Son yıllarda aktarlarda satılan bitkisel ilaçlar, bitkisel çaylar ve bazı multivitaminler de potansiyel nikel kaynakları arasındadır.

Ürün Etiketleri: Nikel sülfat (NiSO4​), nikel, karbonil nikel tozları, nikel alaşımları, elementel nikel ve nikel katalizörü olarak tanımlanır.

Önemli Not: Nikel duyarlılığı olanlarda paladyum, krom (veya kromat) ve kobalt metallerine karşı da duyarlılık olabileceği unutulmamalıdır. Nikel duyarlılığında cilt teması ve sistemik alım en aza indirilmelidir. İş yerinde koruyucu önlemler almak, hatta iş kolunu değiştirmek gerekebilir.

Altın Sodyum Tiyosülfat

Nikel sülfattan sonra en sık saptanan ikinci alerjen altın sodyum tiyosülfattır. Buna karşı duyarlılık reaksiyonunun klinik bulguları daha fazladır. Özellikle takı ve mücevher alerjilerinde veya baş-kulak-boyun bölgesi egzamalarında, piercing egzamalarında duyarlılık iyi değerlendirilmelidir.

Kullanım Alanları: Elektronik, altın kaplama işlemleri, ilaç endüstrisi, diş hekimliği cihazları/implantları, diş restorasyonları ve romatoid artrit tedavisinde kullanılmaktadır. Günlük hayatta tüm altın veya altın kaplama takılar ile temas edilmektedir.

Ürün Etiketleri: Altın sodyum tiyosülfat, tiyosülfürik asit, altın$(\text{I})$ sodyum tuzu $(2:1:3)$ olarak tanımlanmaktadır.

Yönetim: Altın sodyum tiyosülfat duyarlılığında cilt teması ve sistemik alım en aza indirilmeli, altın takılar kullanılmamalıdır.

Timerosal

Ülkemiz için en sık görülen üçüncü alerjendir. Sıklığı 40 yaş altında anlamlı olarak daha yüksektir. Antibakteriyel ve antifungal etkiye sahip organik bir cıva bileşiğidir.

Kullanım Alanları: Yaygın olarak antiseptik olarak, birçok ilaçta (göz damlaları, kontakt lens solüsyonları, burun ve kulak damlalarında), göz kozmetiklerinde ve çocukluk çağı aşılarında koruyucu madde olarak kullanılır.

Önemli Not: ABD'de üretimi durdurulmuş olmasına rağmen, Türkiye'de hâlâ hepatit B ve tetanos-difteri aşılarında koruyucu olarak kullanılmaktadır.

Ürün Etiketleri: Merkürotiyolat, mertiolat, sodyum etilmerküritiyosalisilat gibi isimlerle tanımlanmaktadır.

Kokular (Koku Karışımları)

Koku karışımlarına duyarlılık ülkemizde yüksek bulunmuştur, özellikle 40 yaş üstü bireylerde. Bu durumun cilt bariyerinin azalması ve kozmetik kullanımının artmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Yama testlerinde 8 adet koku karışımı ($\text{geraniol, sinnamaldehit, hidroksisitronellal, sinnamil alkol, izo¨jenol, o¨jenol, amilsinnamaldehit}$ ve meşe yosunu içeren) kullanılmaktadır.

Kullanım Alanları: Parfümler, kolonyalar, mumlar, temizlik ürünleri, deterjanlar, kişisel bakım ürünleri (sabun, deodorant, diş macunu), makyaj malzemeleri, aromaterapi ürünleri ve bazı yiyecek/içeceklerde bulunur.

Yönetim: Koku duyarlılığında temas en aza indirilmelidir. Ürün etiketlerinde "kokusuz" ifadesine dikkat edilmeli, ancak maskeleyici koku içerebileceği akılda tutulmalıdır. Ciddi alerji varsa tarçın, karanfil, vanilya ve narenciye içermeyen bir diyet uygulanmalıdır.

Karba Karışımı

Ülkemizde sık görülen diğer bir alerjen karbalardır. Difenilguanidin, çinko dibutilditiyokarbamat ve çinko dietilditiyokarbamat karışımı deri yama testinde kullanılır. Duyarlılık sıklığının hastane çalışanlarında arttığı bulunmuştur.

Kullanım Alanları: Doğal kauçuk, nitril veya neopren kullanılan bot, ayakkabı, tıbbi eldivenler, maskeler, prezervatifler, oyuncaklar, hortumlar, spor ekipmanları ve bahçede kullanılan mantar/böcek ilaçlarının üretiminde kullanılır.

Yönetim: Kauçuk ve ürünleri ile temas en aza indirilmelidir. Eldiven kullanımında "hipoalerjenik ve kauçuk içermez" etiketleri aranmalıdır. Kauçuk yerine $\text{PVC}$, polivinil asetat veya silikon uygun alternatiflerdir.

Kobalt Diklorür

Ülkemizde sık görülen diğer bir alerjen kobalt diklorürdür.

Kullanım Alanları: Metal alaşımları, tuğla ve çimento üretimi, baskı mürekkepleri, seramik boya ve sırları, mücevherler, giysi tokaları, ortopedik ve diş implantları, $\text{B}12$ vitamini takviyeleri, bazı mavi dövmeler ve makyaj pigmentlerinde bulunabilir.

Önemli Not: Kobalt, sıklıkla nikel ile birlikte kullanıldığı için nikel duyarlılığı da akılda tutulmalıdır.

Kolofoni

Ülkemizde baş ve boyun bölgesinde ve kadınlarda sık görülen diğer bir alerjendir. Çam, ardıç ve sedir gibi ağaçlardan elde edilen bir özsuyu reçinedir.

Kullanım Alanları: Kişisel bakım ve güzellik ürünleri, ilaçlar, yapıştırıcılar, yüzey kaplamalar ve yaylı çalgılar için kullanılan reçinelerde bulunur.

Ürün Etiketleri: Kolofonyum, reçine, sakız reçinesi, ahşap veya çam reçinesi gibi isimlerle tanımlanır.

Peru Balsamı

Ülkemizde baş ve boyun bölgesinde ve kadınlarda sık görülen diğer bir alerjendir. Orta Amerika'da yetişen ağaçlardan toplanan hoş kokulu reçineli bir sıvıdır. Tarçın, vanilya ve karanfil kokuları ve tatlandırıcılarını içeren bir karışımdır.

Önemli Not: Peru balsamına yönelik duyarlılıkta sıklıkla koku alerjisi akla getirilmelidir.

Yün Alkolleri, Lanolin

Ülkemizde diğer bir alerjen yün alkolleri ($\text{lanolin}$)'dir. Koyun yününden elde edilen doğal ürünlerdir.

Kullanım Alanları: Kozmetik, kişisel bakım ürünleri ve ilaçlarda yaygın olarak kullanılır.

Yönetim: Lanolin duyarlılığında yün ile temas en aza indirilmeli, lanolin içerikli ürünler kullanılmamalıdır.