Yara iyileşmesi bir dizi, iç içe geçmiş süreçle gerçekleşmekte. Bu süreç hakkında daha detaylı bilgi için...

Bu kusurusuz süreci olumsuz etkileyen birçok faktör bulunmaktadır.

Bunlar;

Lokal Faktörler

Doku Kan Akımı (Oksijenizasyon)

Yara iyileşmesini etkileyen en önemli faktördür. İyi damarlanma ile kanlanması olup oksijenizasyon sorunu olmayan yaralarda iyileşme süratlidir. Bu nedenle normalda kan damarlarından zengin olmayan tendon ve kıkırdak dokusunun iyileşmesi çok geç olmaktadır.

Yara yerinde hematom ve seroma gelişimi

Yara uçlarında ayrışmayı artırması ve bakteri üremesi için ortam yaratmasından dolayı yara iyileşmesini geciktirir.

Enfeksiyon

Stafilokoklar, koagülaz negatif Streptokoklar ve Escherichia coli yara yeri enfeksiyonu için en yaygın mikroorganizmalardır.

Çok Baskılı Yara Pansumanı

Yaranın kanlanması ve oksijenizasyonuna sebep olacak şekilde baskılı pansuman yapılması yara iyileşmesini geciktirecektir.

Cerrahi Teknik

Çok sık sütür koyma, sütürlerin sıkı bağlanması, aşırı sütür gerginliği, abdominal fasia yaralanmalarında kollojenaz aktivitesinin olduğu yere yakın sütür koyma hem yara iyileşmesini geciktirecek hem de kötü skar ve nedbe dokusuna yol açacaktır.

Yabancı Cisimler

Yara dokusunda ölü-nekrotik Doku

Lokal Steroid Kullanımı

Doku Ödemi

Radyoterapi

Yara dokusunda daha önce ve sonrasında radyoterapi uygulanmış olması hücresel hasar yaparak, dokuda atrofiye, yoğun fibrozise, hücre bölünmesinde bozulmaya yol açarak yara iyileşmesini yavaşlatır. Radyoterapi almış dokuda yara iyileşmesinin eski halinde iyileşebilmesi için gerekli zaman 6 ay- bir yıldır.

Sistemik Faktörler

Yaş

Yaşın 70’i aşmış olması yara iyileşmesini olumsuz etkiler. Bunun nedeni olarak kollojen dışı ekstrasellüler matriks protein yapımı azalması ve ek hastalıkların oranının artması suçlanır. 

Düşük oksijen-Hipoksi,  Anemi, Azalmış Dolaşım Sistemi

Yara itileşme süreci düşük oksijen oratmında-hipoksi ile bozulabilir. Kollajen sentezindeki hidroksilasyon basamakları kofaktör olarak oksijene ihtiyaç duyar. Lokal oksijen dağıtımını etkileyen faktörler hipoperfüzyona neden olur. Deri altı doku olan subkutan yapıdaki kapiller dolaşım sistemindeki darlamlar-vazokonstriksiyon deride sıvı durumu, ısı ve ameliyatsonrası ağrı ile tetiklenen hiperaktif sempatetik duruma duyarlıdır. Bu faktörlerin düzeltilmesi yara enfeksiyonlarının azalmasında çok  önemlidir. Hematokrit, %15 in altına düşmediği takdirde hafif ile orta aneminin yara oksijen basıncına ve kollajen sentezine ters etkisi görülmez.

Beslenme

Özellikle büyük yara iyileşmelerinde metabolizma hızlanacağından yara iyileşmesi açısından beslenmenin önemi artar. Son 6 ayda vücut ağırlığının %15-25 kaybı yara iyileşmesini bozabilmektedir. Hipoalbüminemi (Alb<3gr/dl ) varlığı yara ayrışma riskini arttırır.

Kollajen sentezinde rol oynayan C vitamini eksikliği yara iyileşmesini ve yara kontraksiyonunu olumsuz etkileyecektir. Yara iyileşmesi için gerekli C vitamini alımı 1gr/gün’dür.

Çinko, Bakır, Mg eksikliği durumlarında ise; yara epitelizasyonu kötüdür. Kronik iyileşmeyen yaralar gelişir.

Vitamin A lizozomal membranların labilitesini arttırarak yara iyileşmesinde inflamatuar yanıtı arttırır. Bu da makrofaj akımını ve kollajen sentezini arttırır. 

Steroidler, Sitotoksik ilaçlar, Kemoterapotikler

Steroidlerim yüksek dozlarda ve uzun süreli kolajen sentezini ve yara kuvvetini etkileyerek yara iyileşmesini olumsuz etkiler. Bunun nedenleri ise; inflamatuar cevabı bozarlar, kollojen yıkımını arttırırlar, enfeksiyona eğilimi arttırırlar, epitelizasyonu bozarlar.

Kortikosteroidler yara iyileşmesinin inflamatuar evresini ve lizozomal enzim salınımını inhibe eder. Steroidler hangi oranda kullanılırsa kullanılsınlar epitelizasyonu ve kontraksiyonu inhibe ederler ve artmış yara enfeksiyonlarına sebep olurlar. Kortikosteroidler kolajen yıkımını arttırırlar, yarada enfeksiyone gelişimini arttırırlar, deride eptelizasyonu bozarlar.

Sitotoksik ve kemteratpotik ilaçlar anti metabolit ilaçlar olmaları nedeni ile hücre proliferasyonu, yara DNA ve protein sentezini inhibe ederek yara iyileşmesini ters yönde etkilerler. Kemoterapotik ilaçlarının çoğu dolaşım dışına çıkarak dokularda nekrozu, ülserasyon ve etkilenen alanın uzamış iyileşmesine neden olmaktadır. Özellikle methotrexate, 5FU, siklofosfamid, nitrojen mustard fibroblast çoğalmasını baskılayarak, kollojen sentezi bozarak yara iyileşmesini olumsuz etkilerler.

Sepsis

Obezite, Diabetus Mellitus ve Üremi gibi metabolik hastalıklar

Diabetes mellitus yara enfeksiyonu ve yetmezliğine yol açan en iyi bilinen metabolik bozukluktur. Kontrolsüz diyabet azalmış inflamasyon, anjiogenez ve kollajen sentezi ile ilişkilidir. İleri evre diyabette vasküler bozukluklar lokal hipoksemiye yol açabilir. 

Üremi de bozulmuş yara iyileşmesi ile ilişkilidir. Azalmış kollajen sentezi ve kırılma gücü ile ilişkili çalışmalar bulunmaktadır.

Obezite direkt yara iyileşmesinde engelleyici etkiye sahiptir.

Ağrı

Özellikle ciddi ağrı adrenalin ve noradrenalin salınımına yol açar. Buda vazokonstrüksiyona yol açarak yara yeri beslenmesini olumsuz etkiler.

Konnektif doku metabolizma bozukluğu yapan genetik hastalıklar

Osteogenezis İmperfekta, Ehler Danlos Sendromu, Marfan’s Sendromu ve Epidermolizis Büllosa gibi.