- Gösterim: 684
Saç ve saçlı deri analizlerinde kullanılan yöntemler arasında sık tercih edilenler diğer yöntem yarı invaziv olarak tanımlanan yöntemlerdir. Yarı invaziv, saçlı deri ve saçlara kalıcı zarar verilmeden, bütünlükleri korunacak şekilde yapılmasını tanımlamaktadır. Yarı invaziv yöntemler;
- Saçın büyüme hızının ölçülmesi. Saçın büyümesi, saçın anajen yani aktif fazda olduğunu göstermektedir. Büyüme hızının ölçülmesi, klinik ve tedavi takiplerinde önemlidir. Bu amaçla kullanılan en basit teknik, bir grup saçın farklı renkte boyanmasıdır. Büyüme hızı, saçın boyanmamış kısmının mm olarak ölçülüp gün sayısına bölünmesiyle hesaplanabilir (mm/gün). Sadece anajen saçlar büyüyebildiği için bu standart alandan tahmini anajen ve telojen saç oranı hesaplanabilir. Bu, yüksek çözünürlüklü fotoğraf çekimi ile doğrulanabilir. Diğer bir yöntemde saçlar, saçlı deriye yakın kesilmekte hatta koparılmaktadır. Saçlar tartılmaktadır. Belli bir süre sonra aynı alan tekrar kesilmekte ya da kopartılmakta ve yeniden tartılmaktadır. Bu, saçlı derinin iyi belirlenmiş bir alanında saç büyümesinin kantitatif ölçümü için kullanılmaktadır. Ancak yöntem biraz karışık ve hataları önlemek için dikkatli bir şekilde saçlardaki yağlanma ve nem oranı standart tutulmalıdır. Diğer bir yöntem, ölçüleri işaretlenmiş kapiller tüpler ile saçların büyüme hızının ölçülmesidir.
- Radyoaktif maddeler ile saçın büyümesinin ölçülmesi. Radyoaktif madde deriye intradermal enjeksiyonu yapılmakta sonra saçlar uzadıkça radyokativite ölçümleri ile işaretleme yapılmakta. Günümüz için çok detaylı ve zor bir uygulamadır.
- Trikogram. Saçlı deriden çekilerek alınan 60-80 kadar kıl follikülü içeren bir saç demetinin, ışık mikroskobunda saçın yapısı, saç kökleri ve saç uçlarının değerlendirildiği basit bir tekniktir. Saç köklerinin yapısına göre saçların büyüme dönemlerinin değerlendirildiği bir yöntemdir. Bu yöntemle saç büyüme hızı, saç yapısı ve saçların anajen-telojen oranı belirlenmektedir. Trikogram, saç dökülmelerinin tanısı dışında hastalıkların tedavilerinin takibinde de kullanılmaktadır. Bu yöntemde mikroskopik olarak saç çapı da ölçülür. Saçlar kalın (0.1 mm), orta (0.05 mm) ve ince (0.025 mm) kategorilerine ayrılır. Trikogramda saçların yeniden çıkış ve oranlarıda tanımlanarak hesaplamalar yapılmaktadır. Bu saçlı deride trikogram ile çekilmiş saçların tekrar çıkmasının takip edilmesi ve oranlanması ile yapılmaktadır. Trikogramın dezavantajları ise erken anajen ve vellüs kılları küçük çaplara sahip oldukları için standart forseps ile çekilemiyebilir. Ayrıca 50-100 kadar saçın koparılması biraz ağrılı bir prosedürdür ve saç dökülmesi yaşayan hasta tarafından kabul edilmeyebilir.
Trikogramda saç kökleri dışında serbest uçlarıda değerlendirilmektedir. Trikogram sonrası mikroskopisinde saçlarda 3 farklı uç formu görmekteyiz.
-
- Mızrak formunda saç uçları; oldukça keskin ve mızrak şeklinde saç uçlarıdır. Sağlıklı uzayan ve asla kesilmemiş saçları göstermektedir.
- Fırça formunda saç uçları; saçlarda kopmalar nedeni ile fırça şeklinde görülmektedir. Monilethrix, saç kıran yada saça uygulanan kozmetik uygulamalar sonrasıda görülmektedir.
- Düz formda saç uçları; kesilmiş saçlarda yada trichotillomaniada gözlenmektedir.
- Fototrikogram. Bu yöntemde saçlı deride hedeflenen bir alan (1 cm²) saçlar 1 mm olacak şekilde kısaltılmakta; eğer saçlar ince, açık renkli ve gri ise saçlar boyanmakta ve bu alanın fotoğrafı alınmaktadır. Sonra aynı alanın 2-5 gün sonra fotoğrafı tekrarlanmaktadır (ortalama 24-72 saat). İki fotoğraf karşılaştırılmaktadır. İlk fotoğraf ile sonrakiler arasındaki zaman içerisinde saçların büyümesi değerlendirilmektedir. Büyüme, iki resmi kıyaslayarak değerlendirilir. Bu şekilde anajen saçlar (büyüyenler; anajen saçlar günde ortalama 0.35 mm kadar uzarlar) ve telojen saçlar (büyümeyenler) tespit edilir. Özellikle 0.2 mm fazla büyüyenler anajen evredeki saçlar iken, 0.2 mm az büyüyenler katajen saçlar ve büyümeyenler ise telojen saçlar olarak tanımlanır. Ayrıca bu zaman diliminde dökülen saçlar da hesaplanabilmektedir. Bunun dışında fototrikogramda saçların çap ve dansite ölçümleri de yapılmaktadır. 20x büyütme ve dijital görüntülerin bilgisayarda işlenmesi ile fototrikogramlar yapılabilmektedir. Fototrikogramın avantajlarından biri hasta uyumu ve toleransının oldukça yüksek olmasıdır.
- TrichoScan. Bu yöntem, fototrikogramın bilgisayara özel programlarında otomatik yapılmasıdır.
- Saç mikroskopisi. Saç yapısının mikroskop ile incelenmesi, saçlarla ilişkili birçok hastalığın tanısına ulaşmada basit ancak önemli bir araçtır. Bu yöntemle sadece saç değil, saçlı deriyi tutan mantar ve paraziter kaynaklı bazı hastalıkların tanısına da ulaşılabilmektedir. Saçların yapısal hastalıkları, genetik geçişli cilt hastalıklarının tanısı içinde kolaylık sağlamaktadır. Saç mikroskopisinde sıklıkla ışık mikroskobu kullanılır. Bunun dışında, özel durumlarda polarize mikroskop ve taramalı elektron mikroskobu gibi ileri mikroskobik yöntemler de kullanılmaktadır. Mikroskopik inceleme için saç örnekleri alınmaktadır. Bunun için doğumsal ya da saç yapısal hastalıkları düşünülüyorsa saçlar kesilerek; saç ve saçlı deride mikrobik hastalıklar düşünülüyorsa keserek veya saçları kökten çekerek, eğer mutlaka saç kökleri de muayenede değerlendirilecekse yani trikogram yapılacaksa çekerek elde edilir. Saç örnekleri, hastalıklı alandan ve gerektiğinde karşılaştırma için normal görünen bölgelerden; yaygın bir saç problemi varsa anormallik söz konusuysa tepe ve yan bölgelerden elde edilmelidir.
Saç gövdesinin yapısal özelliklerinin değerlendirmelerinde en az 40-50 saç alınarak örneklendirilmelidir. Ancak bazı saç yapısal anomalileri tek bir saç değerlendirilmesinde bile anlaşılabilmektedir. Bazende incelen saç sayısı 200 olabilmekte hatta saçlar dışında kaş ve vücut kılları incelenmektedir.
Saçlı deri ve saç mantar hastalıklarında mantarın saça yerleşim şekline göre mantar tanısı ve mantar etkeni saptanabilmektedir.
Polarize mikroskopi, ışık mikroskopisi yerine kullanılabilir. Özellikle saçlarda kükürt ve kükürt içeren amino asit miktarının azlığıyla seyreden trikotiyodistrofi hastalığının tanısında kullanılmaktadır. Elektron mikroskopisi (TEM) daha ileri düzeyde ve akademik değerlendirmelerde kullanılmaktadır. Işık mikroskobu ve polarizasyon kullanımıyla konjenital ve edinsel kıl şaftı bozukluklarının büyük çoğunluğuna tanı konulabilir. Klinik ve ışık mikroskopik olarak konulan tanı, bu metodun kullanımıyla desteklenebilir. Mikroskopik yöntemle basit saç çekme testinde ele gelen saçların kök yapılarına bakılmaktadır. Bu inceleme ile saçların yapılarına bakıldığı gibi, daha önemlisi köklerine de bakılmaktadır. Bu kök incelemesi ile dökülen saçların hangi evrede oldukları anlaşılmaktadır.
- Islak saç germe ve esneklik testi. Uzun saçlarda basit yapılabilen bir testtir. Saçların keratin ve nem içeriğini değerlendirmektedir.
- Saç Ağırlık Ölçümü; Saçlı deride fronto-pariatal yani saçın öne ve yan kısımları bu ölçüm için kullanılmaktadır. Bu amaçla bu alanda 1.34 cm2 kare alanda saçlar 1 mm uzunluğunda kesilmektedir. Bu alan işaretlenmekte. Kesilen saçlar hassas tartılar ile tartılmakta. 4-24 ay sonra aynı alan tekrar kesilerek tartı işlemi tekrarlanmaktadır. Zaman alan bir yöntemdir ve günümüzde kullanılmamaktadır.