Saçlı deri ve saç hastalıklarının tanısında “trikoskopi” olarak da adlandırılan dermatoskopik muayene başarıyla kullanılmakta. Trikoskopik muayenede öncellikle videodermatoskop  kullanılması tercih edilmiştir çünkü yüksek çözünürlükte, 20- 1000 kat büyütülebilen görüntüler kolaylıkla bilgisayarda depolanabilmektedir.

Trikoskopik değerlendimeler saç dökülmelerinin tanısı ve  tedavi takibinde kullanılmakta. Bunun için saçlı deride 5 standart noktadan trikoskopi yaparak fotoğraflandrılmakta ve arşivlenmekte. 

• frontal -F alan; glabella(iki kaş orta hattı) orta hattından 10 cm yukarıdaki saçlı deri alanı. 
• sağ ve sol temporal-şakak-T alanı; sağ ve sol kulak tragusun ön kısmından 10 cm yukarısındaki saçlı deri alanı.
• vertex-V alan; baş orta hattı ile iki kulak dış kanalından geçen hattın saçlı deri tepesinde kesişim noktası
• Occipital-O alanı; kafa arkasında yer alan occipital protuberance kemik çıkıntının 3 cm yukarıdaki saçlı deri alanı. 

Saçlı Deride Trikoskopik Bulgular

Saçlar ve Saçlı Deriye Ait Bulgular

Kıl gövdelerine ait bulgular

Kırık saçlar

Saçların deriden çıktıktan sonra birkaç milimetre uzunlukta kırılmasıyla oluşur. En sık alopesia areatada-AA görülse de androgenetik alopesi-AGA ve trikotilomanida görülebilir.

İncelen saçlar

Saçlı deriye yakın kısımları uçlarar göre daha ince olan saçlara  denir. İncelen saçlar peribulbar lenfosit inflitrasyonuna bağlı olarak sadece AA’da görülür.

İki şekilde olabilirler

1. “Ünlem işareti” saçlar farklı uzunlukta kırılmış olan saçlardır.
2. “Bükülebilir saçlar”  ise saçların boyları aynıdır ama saçlı deri kısımları incedir.

Kısa vellüs saçlar

Uzunluğu 10 mm’yi geçmeyen ince saçlardır.  Alopesi areata, AGA, Telojen effulium-TE ve normal saçlı deride görülebilir.

Saç çapı farklılıkları (Anizotrikozis)

Terminal saçların minyatürizasyon sonucu vellüse dönüşmesiyle oluşur. Minyatürleşme her kıl folikülünü aynı anda etkilemediği için değişik çaplardaki vellüsler ve terminal kıllar bir arada görülür. Alopesi areata ve TE’de değişen oranlarda görülse de, AGA’lı hastaların hepsinde görülür. Saçların %20’sinden fazlasında saç çapı farklılığı görülmesi AGA için tanı koydurucu bir bulgudur.

Tutam saçlar

Normal saçlı deride 2-4’lü tutamlar görülürken, aynı kıl folikülünden 5’den fazla saç çıkmasıyla karakterizedir. Komşu foliküllerin harabiyeti sonucunda dış kök kılıflarının birleşmesi nedeniyle ortaya çıkar. Disekkan selülitte (DS) görülebilirse de, folikülitis dekalvans (FD)  ve akne keloidalis nucha için karaktersitik bir bulgudur.

Saçlı Deriye Ait Bulguları

Noktalar

Sarı noktalar

Genişlemiş kıl follikülünün deriye açıldığı bölümde-infundibulumda sebum ve/veya keratin birikmesiyle ortaya çıkar. Sıklıkla ortasında kıl bulunmasa da,  bazen vellüs ya da distrofik kıllar görülebilir. En sık ve yoğun olarak  AA’da görülür ama diskoid lupus eritematozus (DLE), DS, AGA ve  normal saçlı deride de görülebilir. Özellikle ani başlayan diffüz  alopesilerde ve AA incognitonun TE’den ayırt edilmesinde çok faydalıdır. Saçlı deride yaygın olarak sarı noktalar görülmesi AA tanısı koydurur.  Sarı noktalar, DLE’de büyük çaplı, koyu sarı renkte görülür. Disekkan  selülitte ise “sabun köpüğü” olarak adlandırılan 3 boyutlu sarı noktalar izlenir.

Siyah noktalar (kadaverize saçlar)

Saçların deriden çıkmadan önce kırılıp kopması sonucunda oluşur. En sık AA’da görülse  de trikotilomani, DS, tinea kapitis ve anagen effluviumda (AE) da  görülebilir. Siyah noktalar AA’da hastalık aktivitesinin göstergesidir. Çok sayıda siyah nokta görülmesi, negatif prognostik bir faktördür.

Beyaz noktalar

Peripilar yerleşen beyaz dairelerdir. İki farklı çeşiti vardır. İlki, folikül harabiyetine bağlı melanin kaybı sonucunda PSA’da  izlenir. Diğer tip ise, “iğne ucu” benzeri küçük beyaz noktalardır. Fitzpatrick deri tipi 4 ve üzerinde olanlarda düzenli aralıklarla yerleşen  ve “bal peteği” görünümüne eşlik edebilen bu noktalar, ekrin ter bezi  kanallarının ağızları ya da boş folikül ağızlarını temsil eder. Alopesiye yol açan birçok hastalıkta ve normal saçlı deride görülebilir.

Kırmızı noktalar

Folikül çevresinde kırmızı renkli halo görülmesiyle  karakterizedir. Ortasında kıl ya da keratin tıkaç olabilir. DLE için özgül  bir bulgu olarak kabul edilmektedir.

Perifoliküler ve interfoliküler bulgular

Peripilar bulgu

Perifoliküler inflamasyona ikincil gelişen folikül ağzını  çevreleyen kahverenkli halodur. Androgenetik alopesi, TE ve normal saçlı deride görülebilir.

Peripilar skuam

Folikül etrafında konsantirik tarzda yerleşir. Frontal  fibrozan alopeside (FFA) hafif düzeyde görülebilir. Silindirik tübüler  yapıda olanları ise en çok LPP ve FD’de izlenir. Aktif DLE lezyonlarında  perifoliküler yerleşimli ince skuamlara sık rastlanır.

Bal peteği pigment ağı görünümü

Saçlı deride görülen pigment ağ  yapısıdır. Fitzpatrik deri tipi IV-VI olanların normal saçlı derisinde ve  kronik seyirli alopesilerde güneş maruziyetine bağlı olarak saçların  seyrek olduğu ya da tamamen döküldüğü kısımlarda görülebilir.

Pembe-beyaz görünüm

Atrofi ve fibrozise ikincil gelişen diffüz  pembe-kırmızı ya da sütlü kırmızı renk değişikliğidir ve PSA’lar için özgül  bir bulgudur.

Boş foliküller

Folikül içinde saç görülmemesi ile karakterizedir. En sık  AGA’da (%50) görülür. Normal saçlı deride de (%5) görülebilir.

Folikül ağzı yokluğu

Folikül ağızlarının fibrozise bağlı olarak ortadan  kalkmasıyla oluşur ve PSA için tanı koydurucudur.

Kir noktaları

Kahve/siyah renkli çevresel kirin saçta görülmesidir.  Siyah noktalardan ayırt edimesi gerekir. Her yaşta, normal ya da alopesik derideKahve/siyah renkli çevresel kirin saçta görülmesidir.  Siyah noktalardan ayırt edimesi gerekir. Her yaşta, normal ya da alopesik deridegörülebilir.

Damarlar

Saçlı deride virgül, nokta, firkete, dallanan ve glomerüler gibi çok farklı şekilde kan damarları görülebilir ama saç hastalıklarının pek çoğunda tanı koydurucu bir özellikleri yoktur.

Normal saçlı deride görülen trikoskopik bulgular

Normal saçlı derideki terminal kılların kalınlık ve renkleri benzer özelliktedir. İnce saç telleri tüm saçların %20’sinden azını oluşturur. Saçlı  deride 1-4 adet saç teli içeren foliküler üniteler, boş foliküller, sarı noktalar, küçük beyaz noktalar, bal peteği görünümü, peripilar bulgu,Normal saçlı derideki terminal kılların kalınlık ve renkleri benzer özelliktedir. İnce saç telleri tüm saçların %20’sinden azını oluşturur. Saçlı  deride 1-4 adet saç teli içeren foliküler üniteler, boş foliküller, sarı noktalar, küçük beyaz noktalar, bal peteği görünümü, peripilar bulgu,skuamlar ve kir noktaları da görülebilir.

Skar bırakmayan alopesilerde görülen trikoskopik bulgular

Androgenetik alopesi

Kıl foliküllerindeki minyatürleşme sonucunda ortaya çıkan saç çapı farklılığının saçların %20’sinden fazlasında görülmesi AGA için tanı  koydurucudur. Normal saçlı deride %10’dan az oranda görülen vellüs saçların oranı AGA’da artmıştır. Ayrıca, sadece bir  saç teline sahip foliküler ünitelerin sayısında da belirgin artma  vardır. Peripilar bulgu ve sarı noktalar görülebilir. Boş foliküller  ve ileri evrede kronik güneş maruziyetine bağlı olarak bal peteği pigment ağı görünümü de sık rastlanan bir bulgudur.

Alopesi areata

Alopesi areatada görülen trikoskopik bulguların başlıcaları düzenli  dağılım gösteren incelen saçlar, mikro-ünlem işareti saçlar, sarı noktalar,  siyah noktalar, kırık saçlar ve dik ya da yuvarlak şekilde kıvrılmış (domuz  kuyruğu) yeni çıkan saçlardır. Trikoskopik bulgular hastalığın aktivitesi,  şiddeti ve süresine göre farklılık gösterebilir.  İncelen saçlar peribulbar lenfosit inflitrasyonuna bağlı olarak görülür. İnflitrasyona bağlı hasar ne kadar şiddetli ise en hafiften en şiddetliye doğru bükülebilir saçlar, ünlem işareti saçlar, kırık saçlar ve siyah noktalar oluşur. Sarı noktalar AA için en duyarlı bulgu olsa da AGA, TE, PSA ve normal saçlı deride de  görülebilir. Saçların tekrar çıktığını gösteren bulgular ise dik uzanan  kısa vellüsler ve henüz tam iyileşmemiş kıl foliküllerinden çıktığı için  kıvrılarak domuz kuyruğu şeklini alan terminal kıllardır.

Telogen effluvium

Telogen effluviumun özgül trikoskopik bulgusu yoktur. Saç  yoğunluğunda azalma, boş foliküller ve sarı noktalar görülebilir. Tek saç teline sahip foliküler ünitelerin sayısı artmıştır. Yeni çıkan saçlar sivri uçları, sert ve pigmente gövdeleriyle dikkat çeker. Hastalığın  tanısı AGA ve AA incognita dışlanarak konursa da birçok kadın hastada  AGA ve TE’un bir arada bulunabileceği unutulmamalıdır.

Anagen effluvium

Saç tellerinde segmental incelme ve incelen noktalardan kırılmalar görülür.  Kırılma en sık deri seviyesinden olur ve siyah noktalar şeklinde görülür. Düşük  doz kemoterapi alanlarda kırılma olmaksızın sadece segmental incelme de görülebilir. Çok sayıda incelen bölgenin olması saç teline moniletriks benzeri bir görünüm verir. Ayrıca, boş foliküller sarı noktalar şeklinde izlenebilir.

Trikotilomani

Saçların çekilerek koparılmasına bağlı olarak ortaya çıkan saç kırılması çok çeşitli trikoskopik bulgular şeklinde görülür. En sık görüleni saçların farklı uzunluklarda kırılmasıdır. Kırık saç uçlarında “trikopitilozis” adı verilen kat kat ayrılma (fırçamsı saç) görülebilir. Kırılan saçların distal ucu şiddetli çekmeye bağlı olarak “yuvarlak şekilli” olarak bükülebilir, “soru  işaretini” andıracak şekilde kıvrılabilir. Saçlarda diyagonal kırılmaya bağlı olarak distalleri koyu renkli ve belirgin, ortaları boş “lale saçlar” oluşabilir.  Aynı foliküler üniteden çıkan 2 saç telinin aynı noktadan kırılmasıyla da “V-işareti” görünümü oluşabilir. Sarı noktalar, siyah noktalar, mikro-ünlem  işareti saçlar ve kısa vellus saçlar trikotilomanide de görülebilir.

Traksiyon alopesisi

Triloskopik bulguları trikotilomaniye benzerlik gösterir. Saç yoğunluğunda azalma, perifoliküler eritem erken bulgularıdır. Kırık saçlar ve lale saçların  yanı sıra trikotilomaniden farklı olarak saçı çepeçevre çeviren ince, beyaz renkli keratin silindirleri görülebilir ki, bunlar kıl gövdesi üzerinde serbestçe hareket edebilir. Hastalık kronikleştikçe skatrisyel alopesiye dönüştüğü için bu evrede foliküler açıklıklar kaybolur.

Skar bırakan alopesilerde görülen trikoskopik bulgular

Liken planopilaris

Primer skatrisyel alopesilerin tanı koydurucu bulgusu olan folikül ağzı yokluğu LPP’de de görülür. Hastalığın aktif evresinde peripilar gümüşümsü beyaz renkli skuamlar, interfoliküler yerleşimli skuamlar, trikotilomanideki gibi saçı çepeçevre çeviren ince, beyaz renkli keratin silindirleri görülebilir. Bu silindir şeklindeki kepekler saç telinin dip kısmından ayrılarak yukarı doğru serbestçe hareketPrimer skatrisyel alopesilerin tanı koydurucu bulgusu olan folikül ağzı yokluğu LPP’de de görülür. Hastalığın aktif evresinde peripilar gümüşümsü beyaz renkli skuamlar, interfoliküler yerleşimli skuamlar, trikotilomanideki gibi saçı çepeçevre çeviren ince, beyaz renkli keratin silindirleri görülebilir. Bu silindir şeklindeki kepekler saç telinin dip kısmından ayrılarak yukarı doğru serbestçe hareketedebilir. Aktif hastalık sırasında görülen perifoliküler eritemli halolar inflamasyonu, kronik dönemde ortaya çıkan perifoliküler beyazhalolar ise fibrozisi yansıtır. Zamanla kıl folikülünün ortadan kalkmasıyla beyaz halolar beyaz nokta halini alıp birbirleriyle birleşir ve  sonunda sütlü kırmızı ya da çilekli dondurma renginde fibrotik alanlar oluşmaktadır.