Saç ve saçlı deri şikayetleri ve hastalıklarında kullanılan muayene yöntemleri içerisinde en sık kullanılanları noninvaziv olan yöntemlerdir. 

a. Saçlı deri ve saçların çıplak gözle muayenesi

Saçlı deride genel yada lokal eritem olarak tarif edilen kırmızılık, kepeklenme, inflamasyon ve folliküllerin saçlı deriye açılma ağızlarının açık olmasına bakılmaktadır. Saçlı deride dökülme alanlarında skarların varlığı son derece önemlidir.

Saçlı deriyi etkileyen psoriasis yada seboreik dermatitis, liken gibi cilt hastalıklarının varlığı muayene edilmelidir.

Saçlar değerlendirilirken saç rengine bakılır. Aslında saç rengi saçın fonksiyonunu göstermez. Ancak saçta melanin tiplerinin ayrımı da önemlidir. Eumelanin varlığı saçları koyu yaparken feomelanin varlığı saçları kızıla yakın yapmaktadır. Saç renginin genel ya da bölgesel değişiminin olması önemlidir. Bu değişimler, kozmetiklere, radyasyon gibi fiziksel tedavilere ve strese bağlı gelişmektedir.

Saç dökülmesinin saçlı deride lokalizasyonu dağılımı önemlidir. Dökülmesi; yaygın, keskin sınırlı, lokal formlarda olabilir. Bunun saptanmış olması önemlidir. Dökülmenin paterninin bulunması önemlidir.

b. Standart hasta sorgusunu hedefleyen anketler yapılması

Bu anketlerde hastaların saç büyümesindeki algılarını ve saç görünümlerindeki memnuniyetlerini belirleyen sorular sorulmaktadır. Cevaplara göre skorlar verilmektedir. Bu objektif olmayan bir değerlendirmedir. Ancak basit olması ve tedaviye yanıtın değerlendirmesinde yardımcı bir yöntemdir.

c. Dökülen saçların günlük olarak elle toplanması, hesaplanması ve ağırlıklarının ölçümü

Bu yöntem basit bir teknik olarak saç kaybının takibinde kullanılabilir. Bu yöntem hasta için zor ve sıkıcı olmaktadır. Ayrıca toplama tekniğinde dikkatli standardizasyon ve iyi bir saç bakımı gerektirmektedir. Örneğin saçın nemi ve yağı saç ağırlığını etkileyen bir faktördür.

d. Basit saç çekme testi

Test 50-60 saçın saçlı deriye yakın 2 parmak arasında tutularak hafifçe çekilerek saç şaftı boyunca parmakların kaydırılması ile yapılmaktadır. Bu test saçlı deride sol ve sağ temporal alan, frontal alan ve occipital alan olmak üzere 4 farklı alanda yapılmaktadır. Ele gelen saçlar ilk basamakta sayılır. 6 dan fazla yani % 10 dan fazla saç dökülmesi testin pozitif olduğu anlamına gelmekte basitçe saç dökülmesinin şiddetini göstermektedir. Ancak testin standart olması için 5 gün öncesinde saçların yıkanması ve taranması hatta toplanması kesilmelidir. 2. basamakta dökülen saçlar mikroskopta incelenmektedir. Bu inceleme ile saçların şaftlarına ve yapılarına bakıldığı gibi daha önemlisi köklerine bakılmaktadır. Bu kök incelenmesi ile dökülen saçların hangi evrede oldukları anlaşılmaktadır.








Ancak bu testin standardı yoktur ve standardize edilmesi güçtür. Örneğin çekme gücü kişiye göre değişmekte, çekme saç demetinde tüm saçlar için eşit değildir. Bunlarda her saçta farklı çekme gücü anlamına gelmektedir. Bu yöntem belki diğer yöntemler uygulamadan önce şiddetli saç dökülmesinin saptanması için bir ön test olarak kullanılabilir.

e. Saç Demetini Çekme Testi

Basit bir testtir. Problemli saç alanından bir demet saç tutulur. Bir elle demet saç köküne sabit tutulurken diğer el saç demeti boyunca kaydırılır. Bu sırada demette ayrılan saçlar kırılan saçlar olarak değerlendirilir.

f. Saç dökülmesinin evrelerinin belirlenmesi

Daha çok androgenetik alopesi için kullanılmaktadır. Erkelerde Norwood-Hamilton kadınlarda Savin skalası kullanılmaktadır. Maalesef bu değerlendirme sistemleri klinik araştırmalarda temel bazı özellikleri değerlendirmenin ötesindedir. Daha çok basit ölçüm ve değerlendirme amaçlı kullanılabilir.

g. Fotoğraf çekimleri

Fotoğraf çekimi klinik takip ve tedavinin değerlendirilmesinde çok önemlidir. Kliniğin ve tedavinin fotoğraf ile belgelenmesi değişiklerinin kaydı açısından yararlıdır. Günümüzde standart hasta baş pozisyonunu sağlayan özel aygıtlar ile yüksek kalitede fotoğraflar alınabilmektedir. Sıklıkla saçlı deride dört standart fotoğraflama(verteks, midline, frontal ve temporal) yapılmaktadır.








Bunun ile saçlı deride saçların dağılımı ve dansitesi, saçların aktif büyüme alanları ve oranlarının değerlendirilmektedir.








1 cm2 saçlı deride saç follikül sayıları dermatoskop ile sayılmaktadır. Bu yaşla değişmektedir. Çocuklarda 1100 follikül/cm2, 25 yaşında 600 follikül/cm2 ve 30-50 yaşlarda bu 300 follikül/cm2 kadar düşmektedir.

h. Epiluminesens mikroskopisi (ELM)- Trikoskopi

Epiluminesens mikroskopisi (ELM) yani dermatoskopi pigmente deri lezyonlarının tanısında kullanılmaktadır. Saç ve saçlı deri problemlerinin tanısında son derece etkin bir yöntemdir. Burada saçlı deride X 4 büyütmede saçlı deri ve saçlar değerlendirilmektedir. Deri hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılan bu sistem Dermatoskopi ile saçlı deri hastalıkları ve genel durumu değerlendirilmektedir.  Bu değerlendirilmede saç dökülmesinin skatrisyel nonsaktrisyel ayrımı yapılmakta, saçlı derinin genel durumu değerlendirilmekte, saç folliküllerinin saçlı deriye açıldığı alanları değerlendirilmesinde, saçların çap ve dansitisite ölçümlerinde ve saç şaft anomalilerinde kullanılmaktadır. Saçlı deri ve saçlar dermatoskop ile değerlendirilmesine Trikoskopi denilmektedir.

Trikoskop ile saç yapı anomalileri anlaşılabilir.

Dermatoskopide AGA da aşağıdaki bulgular gözlenmektedir.

• A resminde; peripilar belirti görülmekte. Saç foliküllerinin deriye açılma ağızları çevresinde hafif kahverengi halka(siyah ok başı ile gösterilmektedir) ve boş saç folikülleri( siyah ok ile gösterilmektedir.)
• B resminde; saç çaplarında azalma minyatürizasyon
• C resminde; beyaz noktalar(siyah oklar ile gösterilmektedir) ve bal peteği şeklinde pigmentasyon(siyah yıldız ile gösterilmiştir)
• D resminde; siyah lekeler(ok ile gösterilmektedir.)

i. Saç dansite farklılığının skorlanması ve dansitesini değerlendiren bilgisayar destekli metodları.

Saç dansite farklılığının skorlanması ve dansitesini değerlendiren bilgisayar destekli metodlarSaç dansitisitesi yani saçlı deride saç yoğunluğu son derece önemlidir. Bunun için saçın tepe kısmı olan vertexte orta hata 14X 13 mm lik bir alanda dansite 1 (4 saçtan az) ile 6 (40 saçtan fazla) arasında skorlanmakta. Saçların bu alanda çapları kalitatif olarak  1 (ince), 2 (orta) ve 3 (kalın) olarak skorlanmakta. Ayrıca aynı alanda saç dansite farklılık skalası 0 (% 20’den fazla saç çap farklılığı) ve 1 (% 20’den fazla saç çap farklılığı) olarak evrelendirilmektedir. Saç dansite farklılığında % 20’nin üzerindeki belirlenen skor minyatürizasyonu(androgenetik alaopeside tanı için değerlidir) gösteren bir klinik bulgudur. Ancak bu değerlendirmenin tüm saçlı deride değil sadece küçük bir alanda vertexte yapılması biraz sübjektiftir. Ancak halen en basit ve non-invazif bir yöntemdir.Son yıllarda saç dansite değerlendirmelerinde bilgisayar görüntü analizleri ve ölçümlerinde kullanılmaktadır.  Bu amaçla yüksek işlem hızlı bilgisayar ve yüksek çözünülürlüklü fotoğrafların kullanımı daha avantajlarıdır.

j.  Saçlı deri-skalp coverage skorlaması

Saçlı deri ufak alanlara ayrılır. Bu alanlarda saçların arasından saçlı deriyi görme zorluğu değerlendirilir. Zorluk olmadığında skor 0 ve zorluk derecesine göre skor 5 kadar skorlama yapılmaktadır. Tek başına değil diğer saç dansite ölçümleri ile birlikte kullanıldığında anlamıdır.

k. Saç yıkama testi(Rebora Metodu)

5 gün saçlar yıkanmaz, taranmaz. Sonra saçlar küvet yada lavoboda gideri kapatılarak yıkanır. Dökülen tüm saçlar toplanmaktadır. Bunlar doktor ofisine getirilmektedir. Saçlar 5 cm uzun olanlar 3-5 cm olanlar ve 3 cm den kısa olanlar olarak ayrılmakta.  Saçın uzunluğu; 5 cm uzun saçlar telojen, 3-5 cm arası intermediate saçlar ve 3cm den küçük vellus saçlar olarak ayrılmaktadır. İntermediet saçların fazlalığı androgenetik alopesiyi desteklemekte telogenlerin fazlalığı Bunlar sona mikroskopta saç yapısı ve çap ölçümleri değerlendirilmektedir. Daha sonra Normalde 70-30 saç yıkama ile dökülmektedir. Bazen her gün olmamak kaydı ile yıkama sırasında 200-250 kadar saç dökülebilmektedir. Her gün 70 den fazla olması patolojiktir. Ayrıca dökülen saçların uzunluklarına ve sayısına da bakılmaktadır. Örneğin toplanan örnekler 3 cm den kısa ve 200 den fazla ise bu kronik teleojen effulivum saç dökülmesini desteklemektedir. Toplana örneklerde 3 cm den küçük minyatörize saçlar % 10 dana fazla ise AGA yı desteklemektedir. Toplanan örneklerde 5 cm uzun saçlar var ise akut telojen effulivumu desteklemektedir.

l.Saçlı Deri ve Saçların Topografik Analizi

Saçlı deri anatomik alanlara ayrılmakta ve tüm alanlarda ayrı ayrı saç yoğunlukları değerlendirilmektedir. Aşağıdaki şekil üzerinde alanlar incelenip işaretlenmektedir.








Saç analizinde topografik değerlendirmede saç tepe kısmının orta saç çizgisinin genişliğinin değerlendirilmesi önemlidir.



--




Bu çizgi genişlediğinde ilk olarak bu alanda dermatoskopi analizi yapılmakta. Bu analiz ile bu alandaki saçların çaplarına bakılmakta eğer buradaki saç çaplarında % 20 den fazla azalma saptanır ise bu Androgenetik alopesi tanısı için yeterlidir. Saç çaplarında azalma % 20 den az ise Basit çekme test analizleri eklenerek dermtoskopininde tanısal yardımı ile anagen ve telogen effuluim tanısal ayrımları yapılmaktadır.

Saç ve saçlı derinin topografik değerlendirilmesinde farklı skor sistemleride kullanılmaktadır. Androgenetik alopeside Hamilton Norwood skorlaması; Alopesi areatada Olsen/Canfield skorlaması kullaılmaktadır.

Saçların çapları, elastisitesi, frajilitesi, uzunluğu ve şekli anomalilerinin değerlendirilmelidir.

Saç çapları dermatoskoplarla ölçülebilmektedir. Irklara göre değişmekle birlikte beyaz ırklarda 57-90 mikron Asya ırklarında 120 mikrondur.

m. Saçlı derinin elle muayenesinde derinin katlanma testi

Deri katlanması yada Jacquet’s belirtisi; iki armak arasında saçlı deri sıkılarak katlanma kolaylığına bakılmaktadır. Bunun pozitif olması saçlı deride saç folliküllerinin azaldığını hatta kaybolduğunu göstermektedir.

n. Saç Kartı ile Saçların Değerlendirilmesi

Saç kartı 8 X 12 cm2  boyutlarında bir yüzü beyaz diğer yüzü siyah kağıttan oluşmaktadır. Bu kartın beyaz yüzü siyah saçlarda, kartın siyah yüzü gri-beyaz saçlarda kullanılmaktadır. Kart değerlendirme yapılacak deriye aşağıdaki gibi yerleştirilmektedir. Bu kartın kontrastı ile minyatürize yani ince saçlar çevrelerindeki normal kalınlıktaki saçlardan ayrılabilmektedir. Kırık saçlar, yeni uzayan saçlar uçlarının künt ve sivri yada yuvarlak olması ile ayrılabilmektedir.








o. Saçlı deride sebun yapımının ölçülmesi

Sebumeter cihazları ile saçlı deride yağ ölçümü yapılabilmektedir.








p. Saç Mikroskopisi

Saç yapısının mikroskop ile incelenmesi saçlarla ilişkili birçok hastalığın tanısına ulaşmada basit ancak önemli bir araçtır. Bu yöntem ile sadece saç değil saçlı deriyi tutan mantar ve paraziter kaynaklı bazı hastalıkların tanısına da ulaşılabilmektedir.Saçların yapısal hastalıkları genetik geçişli cilt hastalıklarının tanısı içinde kolaylık sağlamaktadır.

Saç mikroskopisinde sıklıkla ışık mikroskopu kullanılır. Bunun dışında özel durumlarda polarize mikroskop ve taramalı elektron mikroskobu gibi ileri mikroskobik yöntemler de kullanılmaktadır.








Mikroskopik incelemelerde saç örnekleri alınmaktadır. Bunun için doğumsal yada saç yapısal hastalıkları düşünülüyor ise saçlar kesilerek, saç ve saçlı deride mikrobik hastalıklar düşünülüyor ise keserek veya saçları kökten çekerek eğer mutlaka saç kökleride muayenede değerlendirilecek ise yani trikogram yapılacak ise çekerek elde edilir.

Saç örnekleri hastalıklı alandan ve gerektiğinde karşılaştırma için normal görünen bölgelerden, yaygın bir saç problemi var ise anormallik söz konusuysa tepe ve yan bölgelerden elde edilmelidir.

Saçın yapısal değerlendirmeleride en az 40-50 saç örneklendirilmelidir. Ancak bazı saç yapısal anomalileri tek bir saç değerlendirilmesinde bile anlaşılabilmektedir. Bazende incelen saç sayısı 200 olabilmekte hatta saçlar dışında kaş ve vücut kılları incelenmektedir.








Saçlı deri ve saç mantar hastalıklarında mantarın saça yerleşim şekline göre mantar tanısı ve mantar etkeni saptanabilir.

Polarize mikroskopi ışık mikroskopisi yerine kullanılabilir. Özellikle saçlarda kükürt ve kükürt içeren aminoasit miktarının azlığıyla seyreden trikotiyodistrofi hastalığının tanısında kullanılmaktadır.

Elektron mikroskopisi (TEM) daha ileri düzeyde ve akademik değerlendirmelerde kullanılmaktadır.Işık mikroskobu ve polarizasyon kullanımıyla konjenital ve edinsel kıl şaftı bozukluklarının büyük çoğunluğuna tanı konulabilir. Klinik ve ışık mikroskopik olarak konulan tanı, bu metodun kullanımıyla desteklenebilir.

Mikrokopik yöntemle basit saç çekme testinde ele gelen saçların kök yapılarına bakılmaktadır. Bu inceleme ile saçların yapılarına bakıldığı gibi daha önemlisi köklerine bakılmaktadır. Bu kök incelenmesi ile dökülen saçların hangi evrede oldukları anlaşılmaktadır.

Telojen saçlar çıplak gözle bile köklerinde pigmentasyon olmaması ile ayrılmaktadır.