Kompresyon Bandajlarına Ait Tanımlar

Kompresyon bandajlarının etkinliğini anlamak için kullanılan bazı temel kavramlar şunlardır:

• Elastisite (Esneklik): Bandajın, vücutta bir gerginlik yaratmak için şekil ve boyutunda yapılan değişikliklerden sonra eski hâline dönebilme yeteneğidir.

• Genişleyebilirlik (Extensibility): Bandajın ne kadar uzayabildiğini ifade eder.

• Histerezis (Hysteresis): Bandajın gerilmesi ve serbest kalması arasındaki ölçülebilir enerji kaybını tanımlar. Minimum olması istenir, çünkü bu, minimum gerilme direncine karşı maksimum kavrama özelliği gösterir.

• Sertlik (Stiffness): Bacağın her santimetrekaresinde kompresyonun ne kadar arttığını gösterir.

• Statik sertlik indeksi (Static stiffness index): Ayakta durma ile uzanma pozisyonları arasındaki basınç farkıdır.

• Dinamik sertlik indeksi (Dinamik stiffness index): En yüksek basınç ile dinlenme anındaki basınç arasındaki farktır.

• Dinlenme basıncı (Resting pressure): Dinlenme ve kas aktivitesinin olmadığı durumda ölçülen kompresyon basıncıdır.

• Çalışma veya etki basıncı: Kaslar kasıldığında kompresyon bandajının iç yüzeyinde oluşan basınçtır.

• Basınç genlikleri (Pressure amplitudes): Egzersiz sırasında en yüksek ve en düşük basınçlar arasındaki farka bağlı olarak ortaya çıkan masaj etkisidir.

• Basınç profili: Ayak boyunca oluşan basınç dağılımıdır.

• Artık basınç (Residüel basınç): Ayak bileğinde belirli bir noktadaki sıkıştırma yüzdesidir.

Kompresyon Uygulamasında Anatomiye Dikkat

Bacak, anatomik olarak tam bir silindir değildir ve her noktadaki yarıçapı eşit değildir. Bu nedenle, kompresyon bandajı uygulandığında basınç bacağın farklı anatomik alanlarında değişir. Örneğin, bacağın ön yüzeyinde basınç artarken, arka ve yan kısımlarda azalır.

Bu durum, özellikle ayak bileğindeki malleollerde (ayak bileği çıkıntıları) önem kazanır. İç ve dış malleollerin önü ve arkası düz, hatta içbükey olduğu için bu bölgelerde kompresyon basıncı düşmektedir. Eğer malleol çevresindeki varisler için kompresyon bandajı yapılacaksa, bu bölgelerin ön ve arkasına pedler yerleştirilmelidir. Bu pedler, basıncı istenen noktalarda artırır. Ayrıca, kemiklerin üzerindeki basıncı azaltmak için bu bölgelerde yumuşak pedler kullanılmalıdır.

Kompresyon bandajlarının bacakta uyguladığı basıncın ölçümünde, standartlar belirlenmiştir. Bu standartlar, CEN (Centre Européen de Normalisation) tarafından belirlenen ve bacakta belirli noktaların kullanıldığı ölçümlerle oluşturulur.

Kompresyon Basınç Düzeylerine Göre Sınıflandırma

Kompresyon bandajları, uyguladıkları basınç düzeyine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır:

• Kompresyon A: 10-14 mmHg (Çok hafif)

• Sınıf I:

  • CEN: 15-21 mmHg (Hafif)

  • ABD: 15-20 mmHg (Orta)

• Sınıf II:

  • CEN: 23-32 mmHg (Orta)

  • ABD: 20-30 mmHg (Sıkı)

• Sınıf III:

  • CEN: 34-46 mmHg (Güçlü)

  • ABD: 30-40 mmHg (Ekstra Sıkı)

• Sınıf IV:

  • CEN: >49 mmHg (Çok Güçlü)

  • ABD: >40 mmHg

Bu basınç seviyelerinin klinik kullanım alanları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:

Kompresyon bandajları, özelliklerine göre üç ana grupta incelenir:

A. Elastik Olmayan Bandajlar

1. Streç Olmayan Bandajlar (Standart Bandajlar): Bu bandajlar %10'dan daha az genişleyebilme özelliğine sahiptir. Uygulaması hasta için zor olabilir ve sadece gündüz kullanımı için uygundur. Örnek olarak Çinko Gel Unna boot ve Gelocast gibi ürünler verilebilir.

2. Kısa Streç Bandajlar: Bu bandajlar %100'den daha az genişler ve gece-gündüz kullanılabilir. Uygulaması yine hasta için zorlayıcı olabilir.

B. Elastik Bandajlar

1. Uzun Streç Bandajlar: %100'den fazla genişleyebilme özelliğine sahiptir. Uygulamaları kolaydır ve hem gece hem de gündüz kullanılabilir.

Standart Kompresyon Bandajları Sınıflandırması

Standart kompresyon bandajları, uyguladıkları basınca göre dört ana kategoriye ayrılır (İngiltere Standardı):

• 3A (Hafif): 20 mmHg'ye kadar basınç uygular.

• 3B (Orta): 20-30 mmHg arası basınç uygular.

• 3C (Güçlü): 31-40 mmHg arası basınç uygular.

• 3D (Çok Güçlü): 41-60 mmHg arası basınç uygular.

 

Bu tür bandajlar, venöz reflü ve venöz hipertansiyon gibi durumlarda daha etkilidir. Bu bandajların genişleyebilme özelliği neredeyse sıfırdır. Örnek olarak çinko macunlu (Unna boot) ve sert cırt cırtlı bandajlar (Circ-Aid, Hydroboot) verilebilir.

Hafif bir kompresyon istendiğinde, bu ürünler gerginlik yaratmadan uygulanır. Eğer güçlü bir kompresyon hedefleniyorsa, ürün daha gergin bir şekilde sarılır. Bu bandajlar %30-100 oranında uzatılabilir ve bacağın alt kısmına 50 mmHg'nin üzerinde basınç uygulayacak şekilde kullanılabilir.

Bu basınç seviyesi, orta düzeydeki ödem vakalarında kullanılır ve hasta tarafından yatar pozisyonda bile iyi tolere edilir. Bandaj uygulandıktan birkaç saat sonra dinlenme basıncı düşse de, yürüme sırasında basınç yüksek kalmaya devam eder.

Bu bandajların kendiliğinden yapışan (kohesiv) veya cilde yapışan formları bulunur. Kendiliğinden yapışanlar, kendi üzerine yapışırken, diğerleri cilde yapışabilir. Her iki tür de çıkarıldıktan sonra tekrar kullanılamaz.

Yapılan çalışmalar, bu bandajların uygulandıktan 4 saat sonra basınç etkilerinin azaldığını göstermektedir. Bu sorunu gidermek için özel ortezler geliştirilmiştir. Bu ortezlerin en büyük avantajı, hastanın bu 4 saatlik sürenin sonunda bandajı tekrar sıkılaştırarak basıncı ayarlayabilmesidir.

B. Elastik bandaj, uzun streç kompresyon bandajları

Bu bandajlar 140 – 200% oranında genişleyebilmektedir. Bunlar sıklıkla sabah yataktan kalkılmadan takılmakta ve gece yatakta çıkarılmaktadır. Bunların çıkarılması, giyilmesi ve hasta toleransı daha kolaydır. Bunların ayak ergonomisi ile uyumu ve yürürken genişleme ve kontraksiyonu daha iyidir. Uzun süre ayakta durmaya karşın düzenli bir basınç sağlamakla birlikte bu bandajlar kişiyi oturma ve günlük aktivitesinde rahatsız edebilmektedir. Bunlar bu yüksek basınçları nedeni ile dikkatli ve uygun kullanılmalıdır.