Vücudun yüzeyi, el içi, ayak tabanı ve dudaklar dışında, ince tüyler ve kalın kıllarla kaplıdır.

Kıllar cinsiyet - sexuel yerleşim yerlerine göre;

• Asexual kıllar; her iki cinsiyettede var. Kaş, kirpik, saçın yan ve ense kısmındaki saçlar gibi. Bunlar erkeksi hormonlara-androjenlere duyarlı alanlar değildir.
• Ambo-sexual kıllar; Kasık ve koltuk altı kılları, kol ve bacakların alt kısımlarındaki kıllar gibi. Bunlar her iki cinsiyette var ancak bu alanlar androjenlere düşük duyarlı alanlardır.
• Sexual kıllar; erkeksi kıllanma alanları olarak da tanımlanır. Çene, yüz, gövde, karın , sırt, uyluk ve kol ve bacakların üst kısımları gibi. Bu alanlar androjenlere yüksek duyarlı alanlardır.
  Hirsutism sexual kılların kadınlarda artışı yani kadınlarda erkeksi kıllanma alanlarında kılların artışını tanımlamaktadır.

Androjen seviyesinin artışı ile ilgilidir ve ergenlik döneminden önce gözlenmez. Kadınların % 10 nunda gözlenmektedir.

Hirşutizm, erkek tipi kıllanma sıklıkla hipertrikozis ile karışmaktadır. Hipertikozis tüm vücutta androjen fazlalığına bağlı olmaksızın tüylenme artışını tanımlamaktadır. Hipertrikozis doğuştan olabileceği gibi tiroid fonksiyon düzensizlikleri, anorexia nervosa ve porfiria gibi metabolik hastalıklara bağlı olarakta ortaya çıkmaktadır.

Bazı ırklarda daha fazla gözlenmektedir. Hispanik ve Akdeniz ırklarında Asya ve Afrika kadınlarından daha azdır.

Bu skorlama sisteminde aşağıdaki resimlerde gösterildiği gibi belli alanlarda kılların yoğunluğu 1 ile 4 arasında skorlanmaktadır. Tüm anatomik alanlarda bu skorlat toplanmaktadır. Toplam skor 8 in altında ise normal olarak kabul edilmektedir. Skor 8 ile 15 arasında ise hafif ve orta hirşutizm olarak ve 15 in üzerinde ise ağır hirşutizm olarak değerlendirilmektedir.

Hirşutizmde vücut kıllarının dağılımının klinik değerlendirilmesi önemlidir. Bunun için modifiye Ferriman-Gallwey skorlama yöntemi kullanılmaktadır. Hastada bu skorlama yapılmadan önce; 3 ay hastanın lazer ve elektrolizis yaptırmamış olması, 4 haftadır kılların alınmamış olması, 5 gündür tüylerin tıraşlanmamış olması, gerekmektedir. Skorlama aşağıdaki resimde olduğu gibi 9 alanda 0-4 arasında yapılmaktadır. Değerlendirme alanında 1-2 arası hafif kıllanma, bundan fazla ancak erkek kadar değil ise 3, erkekler kadar ise 4 skoru verilmektedir. Çene ve karın alt kısmında 2 den fazla skor çıkması diğer alanlara göre daha fazla hirşutizmi desteklemektedir. Skorun 2-3 den düşük olması normal, 6-8 den fazla olması hirsutism lehinedir. 8-15 arası orta hirsutism 15 den fazla olması ağır hirsutism lehine değerlendirilmektedir. Skorun 2-6 arasında olması androjen fazlalığı ile sıklıkla PCO hastalığı ile ilişkili olabilir yada etnik kökenli kıllanma artışı olabilir.

Kadınlarda kasık kılları üçgen alanı üst kısmı normal sonlanır ancak buranın sınırı tam değil ise bu hirsutismi desteklemektedir. Son zamanlarda basit değerlendirme olarak kasık kıllanmasına bakılmaktadır.

Hirşutizm gelişme nedenine göre 8 katogoride değerlendirilmektedir.

1. Yapısal Hirşutizm

Burada sebore-yağlanma artışı, akne, androgenetik alopesi-AGA bulunmaktadır. Hiperandrojenizimin minor formudur. Burada androjenler normaldir. Problem hedef organlarda ortaya çıkmaktadır. Buna “Periferal hirsutism”de denilmektedir. Adetleri-mensleri 30 günden uzundur. “SAHA sendromu” olarakta tanımlanmaktadır. S; sebore, A;akne, H; irsutism ve A; alopesi anlamına gelmektedir. Bunların hepsi olguların ancak %21.5 oranında birlikte görülebilmektedir.

5 alt gurubu tanımlanmıştır.

Overden Aşırı Androjen Yapımı Olan Overial SAHA

16-20 yaşlarında kadın hastalarda sebore, püstüler akne, orta-yan yüz ve memede hirsutism olmaktadır. Erkeksi tipte saç dökülmesi var. Obesite olabilmektedir. Mens normal yada 28 günden den kısadır. Δ-4 androstenedione ve testosterone normal yada hafif yüksektir. SHGB genelde düşüktür.

Kalıcı Adrenarj Sendromu, Adrenal SAHA

Bu hastalarda stres, kalıcı ve ilerleyici sebore, nodulokistik akne, erkeksi tipte saç dökülmesi ve gövdede hirsutism sıklıkla gözlenmektedir. Mens 30 günden uzundur. Bunlarda adrenal SAHA lara göre zayıftır, stresli ve palmoplantar terleme ile birlikte olabilmektedir. DHEA-S yüksek, serbest T ve 5 alfa DHT yüksektir.

Hiperprolaktinemik SAHA Sendromu

Bu hastalarda oligomenore vardır. Erkeksi tipte saç dökülmesi, nodulokistik akne ve sebore var ve galaktore hakimdir.

Ailesel Hirsutism

Yüzde özellikle kulak önünde hirsutism var ve laboratuvar sonuçları normaldir.

Familial Virilizasyon

HAIRAN sendromunun SAHA tipidir. Bu hastalarda insulin rezistansı, akantozis nigrikans ve hirsutisim vardır.

2. Hipofizer Kaynaklı Hirşutizm

Hipofizer ön lob kaynaklı tümörler ve ilaçlar özellikle prolaktin salınımına bağlı ortaya çıkmaktadır. ACTH ve prolaktin artışı olmaktadır. Buna amonore-galaktore sendromuda denilmektedir.

3. Adrenal Kaynaklı Hirsutism

Bu kadınlarda hirsutism var ve zayıftırlar. Adrenal kaynaklı hirşutizm nedenleri;

Tümöral Olmayan Adrenal Hirşutizm

Bunların başında adrenal hiperplazia gelmektedir. Adrenal hiperplazi nedenleri ise;

Konjenital Adrenal Hyperplasia

Adrenal hormonlarda rol oynayan enzimlerden bir tanesi çalışmamakta buda hipofizer ACTH arşına neden olmaktadır. ACTH da aldosterone, kortizon ve sex steroidlerini artırmaktadır.

• 21 Hidroksişaz eksikliği; Konjenital adrenal hyperplasia %95'tir.
• 11 beta hidroksilaz eksikiği; daima hipertansiyon ve virilizasyon vardır.
• Diğer enzim eksiklikleri
• Kriptik formu; hastada laboratuvar sonuçları var ancak ailesinde benzer klinik tablo yoktur.
• Endojen Hiperkortisolizim(Cushing sendromu); plasma kortizol yüksek ve buna bağlı semptomlar, virilizasyon ile hirsutism var.
• Tumoral adrenal hirsutism

4. Overial Hirsutism

Kadında hirsutism yüzde yanlarda grade 2 den fazladır. Kadınlarda erkek tipi saç dökülmesi, sebore , obesite, mens düzensizlikleri var ise overler düşünülmelidir.

Tümöral Olmayan Over Nedenleri

PCO; infertilite, obesite, mens düzensizlikleri(oligomenore ve amenore), insulin rezistansı ve artmış Tip II DM riski ve overde polikistler vardır.PCO de tanı kriterleri; sıralananlardan 2 ve 2 den fazla olmalıdır. Oligoovulasyon ve anovulasyon olması, klinik ve laboratuvar androjen yüksekliği  ve US da polikistlerin görülmesi  2 alt formu var; 1. Primer PCO; aileseldir ve PCO, dislipidemi, insulin rezistansı gözlenir 2. Seconder PCO; İlk dönemde periferik androjen fazlalığı hakim yani laboratuvar normaldir. İkinci dönemde DHEA-S yükselmekte üçüncü fazda adrenal androjenler yükselmektedir. GnRH yükselmekte buda LH başta olmak üzere FSH yükseltmektedir. LH overde teka hücrelerinin androjen yapımını arttırmaktadır. Bu hastalar obezdir ve hiperinsülinemi vardır.

Ovarian Hipertakozis

Tumoral Ovarian Hirsutism; FAGA, sebore , obesite mens düzensizlikleri var ise over düşünülmelidir.

5. Karaciğer Kaynaklı Hirsutism

Sex hormonu bağlayan ve taşıyan proteinin (SHBG) düşmesine(karaciğerde yapılmakta) bağlıdır. Bu azalınca kanda serbest testesteron artmakta buda daha fazla 5α-dihydrotestosterone dönüşmektedir. Klinik tablo buna bağlıdır.

6. Kanser nedenli Ektopik hormonlara bağlı Hirsutism

Carcinoid tumor, choriocarcinoma ve akciğer kanserlerinin metastaz yapmışları buna neden olmaktadır.

7. İlaçlara bağlı hirsutism

Anabolik steroidlerin kadınlarda kullanımına bağlıdır.

8. Androjenlerin östrojene dönüşmesinin azalmasına bağlı Hirsutism

• androstenedione ve testeron östrojene dönmektedir. Bunun yetersizliği serbest
• androstenedione artışına buda hirsutisime neden olmaktadır.

Hirsutism'in Tedavisi

Sistemik Tedavi

1. Adrenal Süpresyon

Bunu glukokortikoidler yani kortizon tedavileri ile yapmaktayız.

• Deflazokort; 30 mg/gün 1 ay sonra 6 mg 2 yıl kullandırılmakta. Yan etki yok. Tek problem obez hastalarda kilo artışı yapması.

2. Antiandrojen Tedaviler

• Cyproterone acetate; progestojen etkisi ile LH ve FSH düzelmektedir. Androjen reseptörlerine 5 alfa DHT bağlanmasını engelleyerek antiandrojen etkisini göstermektedir. 50-100 mg günlük kullanımı önerilmektedir. 5-15. mens günlerinde başlanmakta 6 ay kullanılmaktadır. Tek başına menstrüral düzensizliklere ve feminizasyona neden olması nedeni ile OCS ile birlikte kullanımı önerilmektedir. (Diane gibi) Postmenopozal kadınlarda yüzde hirsutism yapabilmektedir. Lipido azalması, yorgunluk, göğüs ağrısı hipertansiyon ve kilo artışı yapabilmektedir. Karaciğer hastalıklarında kontrendikedir.
• Sprinolaktone; Total T düşürerek etki göstermektedir. 50-200 mg/gün 6 ay kullanılmaktadır. 50 ile başlanıp doz arttırılabilir. Laterji, mide problemleri, ve menoraji yapmaktadır. Ancak ilaç kesildikten sonrası 2-3 günde kendiliğinden düzelmektedir. Lipido azalması, mens düzensizlikleri, meme büyümesi ve baş ağrısı yapabilmektedir. Hiperkalemi yapmaktadır. Muz ve soda tedavi sırasında fazla alınmamalıdır ve potasyon kan seviyesi arada ölçülmelidir.
• Drospirenone; 17 alfa spironolakton türevidir. Yasmin tb var ve 21 gün boyunca 3 mg/gün verilmektedir. Kilo artışı ve su tutulumu yapmaz.
• Flutamide; Nonsteroidal antiandrojendir. 250-500 mg/gün günde 2 doz 6-9 ay kullanılmaktadır. Hepatotoksitisite % 13 kadar yüksek dikkatli olunmalıdır. Laterji, lipido azalması, ağız kuruluğu ve kuru deri gibi yan etkiler yapmaktadır.
• Cimetidine; 300 mg günde 5 adet önerilmektedir.

3. 5 Alfa Redüktaz İnhibitörleri

Tip 1 sebase glandta tip 2 prostat ve kıl foliküllerinde bulunmaktadır. Tip 2 de %70-80 Tip 1 de % 20-30 inhibitör etkilidir. Bu guruptaki ilaçlar;

• Finasteride; tip 2 5-α-redüktaz izoenzim inhibitörüdür. 2.5-7.5 mg/gün 3-6 ay kullanımı önerilmektedir.
• Dutasteride; tip 1 ve 2 5-α-redüktaz izoenzim inhibitörüdür. 0.25 mg/gün önerilmektedir.
• Isotretinoin

4. Gonadotropin-Releasing Hormone Agonists (GnRH-a)

5. Metformin

6. Pioglitazone;

Glifix 30 mg, 15 ve 45 mg tb var.

7. Bromokriptin

Parlodel 2.5 mg tb günde 1 adet. 0.5 mg 2-8 tablet Dostinex tb; 0.5 mg haftada 1 kullanılmaktadır. Prolaktini düşürmektedir.

Topikal Tedavi

• %3 spironalactone
• Eflornitine % 11.5-15 krem; Eflornithine hydrochloride 13.9% krem (Vaniqau cream olarak yurtdışında var) vücut kıları alındıktan sonra kullanılır. kıların uzama hızlarını baskılamaktadır. Ancak kullanımı kesildikten 8 hafta sonra kıllar eski hallerine dönmektedir.

Dermatokozmetik Tedavi

• Kimyasal ve fiziksel depilasyon;
  • Bleaching;
    • %6 Hidrojen peroksit
    • %20 amonyak
• Jilet ile Tıraş
• Tıraş makinası
• Ağda
• Kimyasal kıl dökücüler
  • %2-4 kalsiyum tiyoglikolat
• Elektrikli epilasyon
• Lazer
• IPL
• Kilo verme

Bu skorlama sistemi yaygın olarak kullanılmakla birlikte subjektif bir değerlendirme olması ve bazı anatomik bölgeleri(favori alanı gbi) değerlendirmemesi, kozmetik skor içermemesi(hastanın bunardan ne kadar raharsiz olduğu) gibi eksiklikleri bulunmaktadır.