Deri Kanserlerinde Risk Faktörleri

: Gösterim: 3459

Deri kanserleri (non-melanom ve melanom), hastaya ait genetik özellikler ile çevresel faktörlerin, özellikle de ultraviyole radyasyonunun ( $UVR$ ) karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkar.

Güneş – Ultraviyole Radyasyon ( $UVR$ )

$UVR$ maruziyeti, deri kanserlerinin oluşumunda en önemli risk faktörüdüdür. $UVR$ 'nin $NMDK$ 'lerin yaklaşık yüzde $90$ 'ından sorumlu olduğu tahmin edilmektedir.

UVR Tiplerinin Etkisi

$UVC$ : En kanserojen tiptir ancak atmosfer tarafından emildiği için normalde yeryüzüne ulaşamaz. Ancak ozon tabakasındaki incelme arttıkça potansiyel etkisi önem kazanmaktadır. Ozon tabakasındaki her yüzde $1$ 'lik azalma ile deri kanseri sıklığının yüzde $2$ ila yüzde $4$ arasında arttığı gösterilmiştir.
$UVB$ ve $UVA$ : Deri hücrelerinde $DNA$ hasarı yapmaktadır. Ayrıca, vücudun hücresel onarım sistemlerini ve savunma sistemini kısmen baskılayarak deri kanserlerinin çoğunun oluşumunda asıl rolü oynar.

Non-Melanom Deri Kanserleri ( $NMDK$ )

$NMDK$ oluşması için gerekli süre $20$ ila $30$ yıl arasında tahmin edilmektedir.
Skuamöz Hücreli Karsinom ( $SCC$ ): Neredeyse tamamen kronik $UVR$ maruziyetine bağlıdır.
Bazal Hücreli Karsinom ( $BHK$ ): $UVR$ dışındaki nedenlerin de $BHK$ 'ye neden olduğu düşünülmektedir, ancak yine de en büyük etken $UVR$ 'dur.
Bronzlaşma Salonları: Bu salonlarda kullanılan yapay $UVA$ radyasyonunun, kullanım sıklığıyla orantılı olarak $NMDK$ riskini artırdığı ve doğal güneş ışığı ile birlikte kullanıldığında riski daha da yükselttiği gösterilmiştir.

Malign Melanom ( $MM$ )

Güneş Işığı, $MM$ ile en yakından ilişkili risk faktörüdür.
Coğrafi Konum: Enlem azaldıkça (Ekvator'a yaklaştıkça) ve kıyı şeridine yakın yerleşimlerde $MM$ insidansı artar.
Işın Tipi: $UVB$ ışını diğer ışınlara kıyasla $MM$ ile daha yakından ilişkilidir. Ancak, güneş koruyucuların $UVB$ etkilerini azaltmasına rağmen $MM$ gelişiminin devam etmesi, $UVA$ 'nın da $MM$ gelişiminde önemli olduğunu düşündürmüştür.
Maruziyet Şekli: Hayat boyu maruz kalınan toplam güneş ışığı dozu önemlidir. Bunun yanı sıra, aralıklı olarak güneş ışığına maruz kalmanın (güneşlenmek gibi) da $MM$ riskini artırdığı bilinmektedir.
Kritik Dönem: Özellikle çocukluk döneminde geçirilen güneş yanıkları $MM$ gelişimi açısından önemli bir risk faktörüdür.
Kişisel Risk Faktörleri ile Etkileşim: Güneşe maruz kalmak, melanositik nevüslerin (benlerin) varlığı gibi kişinin kendi risk faktörleriyle birleştiğinde $MM$ riski daha da artar.
Irk: Irka bağlı pigmentasyon koruyucudur. Siyah ırkta $UVR$ 'nin deri kanseri geliştirme açısından önemli bir etyolojik faktör olmadığı düşünülmektedir.

İyonize Radyasyon ve Floresan Işık

İyonize Radyasyon

Karsinojenik Etki: İyonize radyasyonun insanlar ve hayvanlar üzerindeki karsinojenik etkileri iyi bilinmektedir.
Risk Faktörü: Radyasyonla ortaya çıkan $NMDK$ hastalarında en önemli faktör toplam dozdur.
Maruziyet: İyonize radyasyona mesleki ortamlar veya kanser tedavisi gibi tedavi amaçlı olarak da maruz kalınabilir.
Etkileşim: İyonize radyasyondan sonra $UVR$ bir arttırıcı olarak etki etmektedir.

Floresan Işık

Floresan ışıkların da potansiyel risk faktörü olarak değerlendirildiği çalışmalar mevcuttur.

Kimyasallar

Bazı kimyasal maddelerin, tek başlarına veya $UV$ ile kombine olarak melanom riskini artırdığı görülmüştür. $MM$ riskini artıran kimyasallara örnekler: Ksenobiyotikler, klorlu havuz kimyasalları, plastik, pestisit ve benzoil peroksit.

Kronik Yaralar ve İltihaplar

Uzun süreli iltihap, yara ve skar dokusu $SCC$ gelişim riskini artırır.

Yanık Yaraları ve Kapanmayan Yaralar: Uzun süreli yanık yaralarında ve herhangi bir sebeple uzun süreler kapanmayan yaralarda $SCC$ gelişimi bildirilmiştir (insidansı yaklaşık $%2$ ).
Kemik İltihabı (Osteomiyelit): $SCC$ , özellikle kemik iltihabı ile ilişkili akıntı kanallarında gelişebilir. En sık kaval kemiği (tibia) önünde görülür.
Malignite Riski: $20$ yıldan daha uzun süre iyileşmeyen yaralarda malignite ihtimali daha yüksektir. Bacaklarda ortaya çıkan $SCC$ 'lerin yarısı kronik yaralı deride ortaya çıkmaktadır. Bu lezyonların $%20$ - $%30$ 'unda tanı anında bölgesel lenf nodlarına metastaz saptanmıştır.

Genetik Özellikler ve Deri Tipi

Deri kanserlerine yatkınlıktaki asıl rol, derinin melanin içeriği ve kişinin $UVR$ 'ye maruz kaldığında bronzlaşma yeteneğidir. Aşağıdaki özellikler, hem $NMDK$ hem de $MM$ için güçlü belirteçlerdir:

Açık Cilt Rengi, Açık Göz Rengi ve Bronzlaşamama
Çil ve Güneş Yanığı Oluşturma Yatkınlığı
Kızıl veya Sarı Saç Rengi: Saç rengi, göz renginden daha önemli bir risk faktörüdür. Sarı saç rengi olanların $MM$ riski $2$ kat, kırmızı saç rengi olanların riski ise $2$ ila $4$ kat daha yüksektir.
Boy Uzunluğu: Uzun boylu insanlarda $MM$ daha sık görülür; bu durum beslenme, sosyal sınıf ve hormonlar gibi büyümeyi artıran faktörlerin melanomla ilişkili olabileceğini düşündürmektedir.

Güneşe Maruziyetin Şekli ve Kanser Alt Tipi

$SCC$ : Gelişimi, kümülatif $UVR$ dozundan çok ciddi güneş yanıklarının toplam sayısıyla daha yakından ilişkilidir.
$BHK$ : Alınan toplam dozdan çok, güneşe maruz kalma aralıklarıyla daha yakından ilişkilidir. Tatiller veya hafta sonları gibi düzensiz aralıklarla güneş ışığına maruz kalanların $BHK$ geliştirme riskleri, düzenli olarak maruz kalanlara göre daha yüksektir.

Irk

$NMDK$ tüm ırklarda görülür, ancak siyah ırk en düşük oranlara sahiptir.
$BHK$ insidansı siyah ırkta beyazlara kıyasla çok daha düşük olsa da, güneş görmeyen vücut alanları değerlendirildiğinde $BHK$ insidansı için ırklar arasındaki farklılık azalır.
$SCC$ , siyahlar arasında en sık görülen deri kanseri türüdür.

Yaş ve Cinsiyet

Yerleşim: Hem erkeklerde hem de kadınlarda $NMDK$ lezyonlarının $%80$ 'i yüz, baş veya boyunda oluşur.
- Erkeklerde: $NMDK$ 'ler genellikle kulak veya burunda oluşur.
- Kadınlarda: Burun ve bacaklar en sık yerleşim yerleridir.
Risk Artışı: İleri yaş ve erkek cinsiyeti daha yüksek oranlarda hem $BHK$ hem de $SCC$ geliştirme riskiyle ilişkilidir.
Sıklık Farkı: Erkekler, kadınlara oranla $2$ ila $3$ kat daha sık $BHK$ ve $SCC$ geçirirler; bunun nedeni muhtemelen mesleki maruziyettir.

Aile Hikayesi

$MM$ hastalarının $%5$ ila $%10$ 'unda hastalığın aile hikayesi mevcuttur.
Ailesinde etkilenen tek kişi olanlarda rölatif risk $2.3$ iken, iki kişi olduğunda rölatif risk $5$ 'tir. Bu risk, güneş maruziyeti gibi diğer faktörlerden bağımsızdır.

Genetik Sendromlar

Birçok nadir genetik sendrom, çoğunlukla $UVR$ maruziyetine artan hassasiyet nedeniyle artmış deri kanseri riskiyle ilişkilidir. Bunlar arasında:

Xeroderma Pigmentosum ( $XP$ )
Nevoid Bazal Hücre Sendromu
Albinizm
Epidermodysplasia Verruciformis
Epidermolysis Bullosa Dystrophica ( $EBD$ )
Diskeratozis Kongenita

İmmünsüpresyon (Bağışıklık Sistemi Baskılanması)

İmmünsüpresyon, deri kanserleri de dâhil olmak üzere birçok kanser için yatkınlığa neden olur.

Mekanizma: İmmünsüpresif ilaçların $UVR$ 'nin karsinojenik etkilerini artırma ihtimali de vardır.
Risk Artışı: Böbrek nakilli gibi immünsüprese hastalarda, özellikle $SCC$ olmak üzere deri kanserleri daha erken yaşlarda ve daha kısa latent dönemden ( $1$ ila $7$ yıl) sonra gelişir. Bu hastalarda metastaz oluşma ihtimali daha yüksektir ve $MM$ de sıktır.

$HPV$ Enfeksiyonu

$HPV$ enfeksiyonu, özellikle immünsüpresyon hastalarında $SCC$ gelişiminde geçerlidir.
İlişkili Tipler: Özellikle $HPV$ Tip $16$ ve $18$ 'in $SCC$ ile ilişkili olduğu gösterilmiştir.
Mekanizma: $HPV$ 'nin ilk enfeksiyondan sonra yıllarca sessiz kaldığı ve bir immünsüpresyon durumunda tekrar aktifleştiği öne sürülmüştür.