Alerjik kontakt dermatitis-AKD alerjik kökenli temas egzamaları olarak tanımlanır. Ülkemizde en sık nedenler;

• Nikel; tüm dünyada ve ülkemizde nikel allerjisi en sık kontakt dermatit sebebidir. Nikel allerjisi kadınlarda daha sık görülür. Bu durum kullanılan imitasyon takılarla ilişkilidir. Düşük ayar altın nikel içerebilir. Bozuk para, zımba, makas çakmak kozmetikler nikel içerebilir. Bazı olgularda yazın nikel allerjisi kışa göre daha şiddetli olabilir. Bu durum yazın nikelin ter ile absorbsiyonunun artması şeklinde yorumlanabilir. Nikel doğal olarak yiyeceklerde de bulunabilir, ağızdan nikel alınımı kontakt dermatiti alevlendirebilir. Yiyeceklerdeki nikel miktarı her ülkede farklı olabilir. Nikel allerjik olgularda konserve, ıspanak, kolalı içecekler şikayeti alevlendirebilir. Bu olgularda ana hedef nikel içeren maddelerden uzaklaştırılmasıdır. Nikel eşyaların cilalanması, nikel objenin steroidle kaplanması önerilebilir.
  
  
• Parafenilen diamine (PPD); geçici dövmelerde kına ile karıştırılarak hint kınası adı altında uygulanmaktadır. Özellikle yaz aylarında gençler arasında kullanımı çok yaygındır. Ülkemizde PPD allerjik olgular artan sayıda bildirilmektedir.
  
  
• Ülkemizde ayak ekzeması potasyum dikromat ve formaldehit allerjisi ile ilişkilidir.
  
  

AKD nin en sık yerleşim yeri ellerdir. Ellerde genellikle subakut dönemde olan hastalık, akut ataklarla seyreder ve kronikleşmeye meyillidir. AKD parmak kenarlarında ve üstünde başlar, zamanla el içine ve bilek iç kısımlarına yayılır. Yama testi için başvuranların %33’ünde el egzaması bulunmaktadır.

AKD li hastalarda mesleki açıdan ve boş zamanlarındaki hobileri açısından ayrıntılı sorgulanmalıdır. Ev hanımları zayıf irritan maddelere çok maruz kalır. Kullandıkları eldiven mutlaka getirtilmeli ve bununla da test yapılmalıdır. Çiçekçi, kuaför, dişçi, tıp personeli, pastacı, sanayi işçisi gibi meslek sahipleri sıklıkla el ekzeması ile başvurabilirler.

Ayak egzaması da genellikle çatlamalar ve deride kalınlaşmalar ile seyreder. Bu hastalarda giydikleri ayakkabı ve terlikleri getirmeleri istenmeli bunlardan alınan küçük örneklerle yama testi yapılmalıdır. Potasyum dikromat deri boyamasında kullanılan bir maddedir. Ayrıca formaldehid, thiuram miks, kolofoni ayakkabı ve terlikte aksesuar olarak kullanılan nikel allerjinin nedeni olabilir. Eğer bir olgu ayakkabı materyaline allerjik ise test sonucuna göre saptanan allerjenden kaçınması uygundur.

Yüz allerjilerinde, göz çevresinde belirgin kızarıklık, kepeklenme ve yoğun ödem bulunur. Saçlı deri nadiren etkilenir. Saç boyalarına reaksiyon geliştiği durumlarda bile yüzdeki reaksiyon saçlı deriden daha şiddetlidir. Yüz allerjisi şikayeti ile gelen hastalarda en sık rastlanan reaksiyon yeri göz çevresidir. Kadınlarda yüz yerleşimli allerjik reaksiyon daha sık görülmektedir.

Bazı durumlarda alerjen el ile yüze taşınmış olabilir bu konuda dikkatli sorgulama önemlidir, özellikle tırnak cilası ve diğer allerjenlerin elle taşınıp göz çevresinde allerjik reksiyona neden olabilir.

Ağız, dudaklar ve genital alanlada mukozalarda AKD genellikle kızarıklık ve ödemle seyreder, su toplamalarını görmek zordur. Şikayetler ağız çevresindeki bölgeye yerleşebilir. Mukozada AKD ye neden olabilecek sık nedenler başta diş ve ağız sağlığı ürünleri, gıda katkı maddeleri ve muayene eldivenlerindeki lastik kimyasalları olarak bildirilmiştir. Gargaralarda kullanılan eugenol mukoza reaksiyonuna neden olabilir. Dş protezlerinde kullanılan yapıştırıcılardan epoksi ve dental metalleri de mukozada görülen alerjenlerin başında gelmektedir.

Günlük pratikte çok sık olarak kullanılan topikal antibiyotikler hatta egzama ilaçları allerjik kontakt dermatite neden olabilir. Özellikle cerrahi işlemlerden sonra topikal antibiyotik kullanımı plastik cerrahlar ve genel cerrahlar tarafından tercih edilmektedir.

Kulak kepçesi ve etrafında gelişen ekzemalarda seboreik dermatit, hastanın kulak etrafına uyguladığı topikal ajanlar, kullandığı kozmetikler iyi sorgulanmalıdır.

Güneşten koruyucular içindeki paraaminobenzoik asit sık bildirilen AKD reaksiyonları nedeniyle kullanımdan kaldırılmıştır. Sonraki yıllarda benzophenon içeren ürünlerin kullanımı yaygınlaşmıştır. Oxybenzone, benzophenonlar dibenzoylmetan türevleri (avobenzone ya da PARSOL 1789) ve metoxycinnamate AKD’e yol açan maddelerdir. Bugün, bu maddelere olduğu kadar koruyucunun bazının da reaksiyonlara neden olabildiği bilinmektedir.

Antibakteriyeller sabun ve şampuanların içerisinde bulunan tetrachlorosalicylanilide ve tetrabromosalicylanilide çok güçlü allerjen maddelerdir. Triclosan, dichlorophene AKD açısından daha az risklidir. Bithionol, fenticlor, hexachlorophene ve chlorhexidine çeşitli temizlik ürünlerinde kullanılan antibakteriyel ajanlardır. Bu ürünlerle de AKD gelişebilmektedir.

Özellikle kokular AKD yapmaktadır. Bunlarda bulunan musk ambrette, 6-methylcoumarin ve sandalwood oil AKD nedenleridir. Musk ambrette özellikle erkek kozmetiklerinde bulunur. AKD riski nedeni ile sadece %4’ün altındaki konsantrasyonlarda kullanılmaktadır. 6-Methylcoumarin bronzlaştırıcı losyon olarak ün yapmış ve yaygın olarak kullanıldığı dönemlerde şiddetli AKD tablolarına neden olmuştur.

Quindoxin ve olaquindoz hayvan yemlerinde bulunan büyümeyi hızlandırıcı bir maddedir. Bu iki madde hayvanları elle besleyen çiftçilerde AKD’ye neden olmuşlardır.

Bir çok ilaç ketoprofen, fenotiazinler, klorpromazin hidroklorid ve prometazin AKD ye neden olmaktadır.

Yaşlı insanlarda allerjenler arasında bitkisel topikal uygulanan maddeler mutlaka sorgulanmalıdır. Kullanılan medikal topikal ilaçların yanı sıra özellikle eklem ağrısını dindirmek amacı ile ülkemizde yaygın kullanılan Laurus nobilis (Defne yağı) ile allerjik olgulara rastlanmaktadır.

Hastalığın Gelişim Basamakları

1. Allerjenle ilk temas; allerjen deride allerjinin gelişiminde rol oynayan langerhans hücreleri tarafından hücre içerisine alınır. Allerjenle karşılaşmadan 2-4 saat sonra langerhans hücreleri deriden lenf yollarına geçer. 4-6 saat sonra en yakın lenf bezlerine ulaşmaktadır. Lenf bezlerinde langerhans hücreleri T lenfositlere antijeni sunarak bu antijene özgü T lenfositlerin çoğalmasına neden olur.
   
   
2. Allerjenle tekrar temas; antijeninin teması sonrası langerhans hücreleri daha hızlı hareket etmekte ve temas olan yere oluşan antijene özel t lenfositler hızla gitmektedir. Burada egzamanın gelişmesine neden olmaktadır. Bu süre 12-24 saat sonra başlar ve tedavi edilmez ise 3-4 hafta sürmektedir.
   
   
3. Kliniğin gerileme dönemi; deride gelişen allerjik egzama sonrası deride mast hücreleri ve bazofillerden histamin salgılanması olmaktadır. Salgılanan histamin yine CD8 (+) T lenfositler üzerine uyarıcı etki gösterir. Bu durum oluşan immunolojik reaksiyonun gerilemesinde rol oynar. Diğer yandan antijene maruz kalan hücrelerin deriden dökülmesi ve bugün henüz bilinmeyen diğer düzenleyici mekanizmaların da allerjik cevabın gerilemsinde rol oynadığı düşünülmektedir.

Allerjik temas egzamasında belirtiler; daha önce belirli bir maddeye karşı duyarlanmış kişilerde ikinci ve daha sonraki temaslardan 24-48 saat sonra akut ekzema tablosu ortaya çıkar. Allerjen madde ile temas eden deri bölgesinde kaşıntı, yanma, batma yakınması ile birlikte önce kızarıklık ve ödem gelişir. Bunun ardından akut ekzemanın karakteristik lezyonları olan küçük su toplamaları-veziküller ortaya çıkar.

Veziküller zamanla açılarak soyulur, sulantı ve kabuklanma meydana getirirler. Bu akut dönem 1-2 hafta devam eder. Eğer kontakt madde ile temas devam ediyorsa bu dönemin ardından subakut ekzema klinik tablosu gelişmeye başlar. Veziküller yavaş yavaş kaybolur, deride kepeklenme ve kabuklanma tabloya hakim olur.

Eğer temas hala devam ediyorsa, iyileşme dönemine geçmeden yeni lezyonlar meydana gelir. Olay kronikleşir. Kronik ekzema klinik tablosu görülür. Bu dönemde deri kuru, kalınlaşmış ve likenifiyedir. Deride kepeklenme, soyulma, çatlama oluşumları ve sekonder enfeksiyon belirtileri (deride enfeksiyon) görülebilir.

Deri yama testi (TRUE): Thin layer rapid use epicutaneous) AKD tanısında altın standarttır. Bu test için en uygun bölge sırt üst kısmıdır. testin yapılabilmesi için topikal veya sistemik steroid, sitotoksik ilaç kullanımı, güneş yanığı olmamalıdır. Gebelikte uygulanmamalıdır. Yaşları 6-12 arasında değişen çocuklara yapılabilir. Yapıştırıldıktan sonra 48. ve 72. Saatte değerlendirme yapılır.