Güneş ve açık alan aktivitelerinden keyif aldığımız yaz mevsiminde, güneş yanıkları konusu büyük önem taşımaktadır. Güneş yanıkları, güneşin ultraviyole (UV) ışınlarına veya yapay UV ışık kaynaklarına (solaryum ve fototerapiler gibi) derimizin korunmasız ve uzun süre maruz kalarak hasarlanması sonucu oluşur.

Güneş yanıkları, açık tenlilerden koyu tenlilere kadar her cilt tonunda farklı klinik belirtiler ve şikayetler ile ortaya çıkabilir. Güneş yanığı sadece deniz ya da havuz aktiviteleri sonrasında gelişmez; günlük açık alan aktiviteleri sırasında (öğle yemeği molası, bahçe işleri, spor, doğa yürüyüşleri, evcil hayvanları gezdirme gibi) de gelişebilir.

Güneş yanıkları özellikle gençlerde çok yaygındır. 18 yaşın altında %50 ila %75 oranlarında her yıl güneş yanığı yaşandığı görülmektedir. Tekrarlayan güneş yanıkları maalesef derimizin erken yaşlanmasını ve ileride gelişebilecek deri kanserleri riskini artırmaktadır.

Güneş Yanığı Şiddetinin Derecelendirilmesi

Deri yanıklarının genel sınıflandırmasında olduğu gibi güneş yanığının şiddeti, cildinizin katmanlarındaki hasarın derinliğine göre isimlendirilir: Birinci Derece, İkinci Derece veya Üçüncü Derece güneş yanıkları. Yanığınız ne kadar kötüyse hasar da o kadar derin olur.

1. Birinci Derece Güneş Yanığı

• En yaygın ve en az şiddetli olanıdır.

• Cildin dış katmanında (epidermis) hasar meydana geldiğinde ortaya çıkar.

• Dokunmakla acı vericidir.

• Açık tenlilerde yanık sonrası deri kırmızıdır (koyu tenlilerde kızarıklık fark edilmeyebilir). Kızarıklık, güneşlenmeden 1-4 saat sonra ortaya çıkar.

• Deri sıcak, gergin ve kuru görünür, ancak su toplayan kabarcıklar yoktur.

• Genellikle birkaç günden bir haftaya kadar deride hafif soyulmalar ile kendi kendine iyileşir.

2. İkinci Derece Güneş Yanığı

• Derinin orta tabakası (dermis) hasar görmesinden dolayı güneş yanığının ciddileşmeye başladığı kliniktir.

• Dokunulduğunda ağrılıdır, son derece kırmızı ve daha fazla ödemli, deri gergin ve ıslak görünümlüdür, üzerinde su toplamış kabarcıklar (bül) izlenir.

• Yanık alanı içerisinde beyaz renk değişikliği alanları görülebilir.

• Yaygınlık alanı ve yanığın olduğu anatomik bölgeye bağlı olarak genellikle 7 ila 21 gün içinde iyileşir.

• İyileşme sonrası yara izi gelişebilir.

• İkinci derece yanıklar mutlaka bir doktor muayenesi gerektirir ve kontrollerinde tedavilere devam edilmelidir.

3. Üçüncü Derece Güneş Yanığı

• Çok nadir görülür ve acil tedavi gerektirir.

• Genellikle güneşe maruz kalmaktan çok kimyasal, yangın veya sıcak sıvılar ile temasla ortaya çıkar.

• Yanıklar, cildin tüm katmanlarına (altındaki yağ tabakası dahil) hasar geliştirir.

• Derideki duysal sinirler hasar gördüğü için ağrı olmayabilir; deri uyuşmuş hissi verir.

• Üçüncü derece yanık şüphesinde acil tıbbi yardım gerekmektedir.

Belirtilerin Gelişimi ve Risk Faktörleri

Güneş yanığı belirtileri ve klinik şiddetinin ayrımı zamanla ortaya çıktığı için dikkatli olunmalıdır. Birinci derece güneş yanığı saatler içerisinde su toplamalarının ortaya çıkışı ile ikinci derece bir yanığa dönüşebilir. Cildin kontrolsüz güneşe maruz kalınması sonrası yanığa bağlı pembeye dönmesi en erken fark edilen belirtidir. Ancak bu pembelik sıklıkla ağrı başlayana kadar fark edilmez. Güneş yanığından kaynaklanan ağrı genellikle yanıktan birkaç saat sonra başlar. Yanığın şiddetine bağlı olarak deri pembelikten kırmızıya döner. Ağrı ve klinik şikayetler yanıktan yaklaşık 24 saat sonra zirveye ulaşır.

Güneş yanığı gelişme riski aşağıdaki durumlarda artmaktadır:

• Güneşte geçirilen süre.

• Cilt tipi: Açık tenliler güneş yanıklarında daha yüksek risk taşır.

• Güneşten korunmadan ve güneş koruyucular kullanılmadan güneşlenme.

• Derinin ultraviyole duyarlılığını artıran ilaçların kullanımı (bazı antibiyotikler, steroid olmayan antiinflamatuvar ilaçlar (NSAID'ler), retinoidler ve kalp ilaçları (diüretikler gibi)).

• Derinin ultraviyole duyarlılığını artıran sistemik ve deri hastalıklarının varlığı (lupus, porfiria, albinizm, kseroderma pigmentozum gibi).

• UV Işınlarının Yoğunluğu: Gün saatine, bulut örtüsüne, rakıma, ekvatora yakınlığa ve ozon tabakasının incelmesine bağlıdır.

Güneş Yanıklarında Tedavi ve Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar

Güneş yanığının kliniği ve şiddeti ne olursa olsun, yanık sırasında ve sonrasında olumsuz bir durum yaşamaya başlarsanız tıbbi yardım almalısınız. Tıbbi yardım gerektiren durumlar şunlardır:

• Yüksek ateş (39 C'den fazla).

• Hızlı nefes alma, baş ağrısı, baş dönmesi, ağız kuruluğu, yorgunluk, idrara çıkmanın azalması (dehidratasyon belirtileri).

• Şiddetli ağrı, bilinç bulanıklığı, konfüzyon, mide bulantısı, kas krampları veya titreme.

• Vücudunuzun %20'sinden fazlasında su kabarcıkları olması (örneğin tüm bacak, sırtın tamamı veya her iki kol).

• Su toplamalarının 10  cm'den büyük olması veya su kabarcıkları olmaksızın deride aşırı ödem varlığı.

• 1 yaşından küçük bebeklerde her türlü güneş yanığı.

Güneş yanıklarında en erken belirti derinizde kızarıklığın gelişmesidir. Bu, cildinizin güneş kaynaklı hasar gördüğünün göstergesidir. Güneşe maruz kaldıktan 10 ila 15 dakika sonra ortaya çıkabilir, ancak kızarıklığın tamamen oluşması 12 saati bulabilir. Bu nedenle güneş yanığından şüpheleniliyorsa, kızarıklığa bakılmaksızın en kısa sürede tedavi etmeye başlamak önemlidir. Koyu tenlilerin güneş yanıkları yaşamayacağına dair inanış yanlıştır; bu kişilerde kızarıklık daha az fark edilebilir.

Birinci ve hafif su toplamlarının olduğu ikinci derece güneş yanıklarının çoğunda ev tedavileri yeterli olmaktadır:

• Güneşten yanmış cildinizi iyileşirken güneşten kesinlikle koruyun.

• Yanık alanlarına soğuk ve nemli bezler ile kompresler yapılmalı (buz veya soğuk paketler kullanılmamalıdır).

• Hidrokortizon, Aloe Vera içeren serinletici ve nemlendirici losyonlar kullanılmalı.

• Sık ılık-soğuk suyla duşlar alınmalı.

• Buzdolabında bekletilmiş giysiler veya nevresimler kullanılabilir.

• Yoğun nemlendirici losyonlar sık kullanılmalı (Aloe Vera içerikli ürünler).

• Dehidrasyonu önlemek için bol su içilmeli.

• Cildi rahatlatmak için yulaf ezmesi veya karbonatla banyo yapılabilir.

• Ağrının giderilmesi için parasetamol, asetaminofen veya ibuprofen alınabilir.

• Yanık sonrası su kabarcıkları geliştiyse, bunlar iyileşene kadar kendi hâline bırakılmalı ve patlatılmamalıdır.

• Deriyi soymayın, kendi kendisine soyulmasına izin verin.

Güneş Yanıklarını Önlemek İçin Öneriler

Güneş yanığı, UVB’nin neden olduğu bir reaksiyondur. UVB, UVA’dan 1000 kat fazla deride eritem oluşturma potansiyeline sahiptir. Yaz ve gün ortası saatleri yeryüzünde UVB'nin en yüksek olduğu zamanlardır.

Güneş yanıklarından korunmada hem UVA hem de UVB ışınlarına karşı koruma sağlayan geniş spektrumlu güneş koruyucu kullanılmalıdır.

• Havanın kapalı (bulutlu) olması yeryüzüne UV ulaşmasını ancak %30 oranında engellemektedir. Bu nedenle her hava durumunda güneşten korunulmalıdır.

• Güneşlenme alanındaki yansıtıcı yüzeyler daha fazla UV maruziyetine neden olur (örneğin kar %70, kum %20 ve su %5'lik yansıtıcı özelliğe sahiptir). Bu durumlarda daha fazla güneşten korunulmalıdır.

• Güneş koruyucular 10.00-16.00 saatleri arasında, açık alan aktivitelerinde, 1.5-2 saat ara ile tekrarlanacak şekilde uygulanmalıdır. Yüzme, duş ve aşırı terleme durumlarında tekrar uygulanmalıdır.

• Solaryumlar kullanılmamalıdır.

• UV ışınlarının en güçlü olduğu sabah 10.00 ile akşam 16.00 arasında güneşlenme süreleri azaltılmalıdır.

• Güneşten koruyucu kullanımına ek olarak UV filtreli güneş gözlüğü, geniş kenarlı şapkalar ve UV koruyucu giysiler giyilmelidir.

• Güneş aktivitelerinizde mutlaka UV İndeksi kullanın. Bulunduğunuz coğrafyada yeryüzüne ulaşan UV yoğunluğunu tanımlayan UV İndeksi, akıllı telefonların uygulamaları ile takip edilebilir (SunSmart gibi). UV İndeksi 3'ün üzerinde ise mutlaka güneşten korunulmalıdır.