- Gösterim: 11358
Cildimizde avuç içi, ayak tabanı ve dudaklar dışında foliküler ünite olarak tanımlanan özel yapıların içerisinde kıllar bulunmaktadır. Kıllar, saçlı deride olduğu gibi kalın, pigmentli terminal kıllar ya da ince, açık renkli vellus(ayva tüyü) formunda bulunur. Kıl foliküllerinin gelişimi anne rahminde 8. haftada başlar; 22. haftada ise bütün kıl foliküllerinin gelişim süreci tamamlanır. Doğum sonrasında vücutta toplam 5 milyon kıl folikülü bulunur. Kıl folikülünün 1 milyonu baş-boyun bölgesinde olup, bunun da 100-150 bin kadarı saçlı deridedir. Saç gövdesi folikül yapıların dermal papilla veya kök adı verilen yapıdan gelişir. Folikülün hemen tabanında bulunan kan damarlarından aldığı besin maddeleri ile fizyolojisini devam ettirir.
Her saç folikülünün kendine özgü bir yaşam süresi ve bu süre boyunca diğer foliküllerden bağımsız bir yaşam döngüsü vardır. Folikül, bir yaşam döngüsünde yılda yaklaşık 10 cm olacak şekilde saç gövdesini büyütür; sonra büyüme durur ve saç gövdesi dökülürken folikül yeni saç gövdesi üretimine başlar. Sağlıklı bir saç folikülü, yaşam boyunca 10-20 kez bu döngüyü yaşar. Her bir saç folikülünün ortalama yaşam süresinin 85 yıl olduğu düşünülmektedir. Folikülün yaşam döngüsünün uzunlukları yaşa, beslenme düzenine, hormonal faktörlere, mevsime, psikolojik ve patolojik süreçlere göre değişmektedir. Bu fizyolojik düzen, kıl folikül kökünde dermal papilla tarafından biyolojik saatle düzenlenir. Düzenleme, hormonlar, nöropeptidler, büyüme faktörleri ve ara medyatörlerin kontrolü altındadır. Saç follikülleri saçlı deride farklı anatomik alanlarda ve aynı anatomik alanda kendi içlerinde ayrı bir büyüme evresi gösterirler. Örneğin, 1 cm² saçlı derideki saç foliküllerine bakıldığında, büyük kısmının büyüme evresinde olduğu, diğerlerinin bekleme ve dökülme evrelerinde olduğu görülmektedir. Kulak arkasındaki saçların büyüme evresi, diğer saç alanlarına göre 6 kat daha kısadır.
Foliküller, bir yaşam döngüsünü birbirini takip eden evrelerden geçerek sürdürürler.
- Anagen evresi; saç folikülünden saç gövdesinin üretildiği, folikülün en aktif olduğu büyüme evresidir. En uzun evredir ve 3-6 yıl sürmektedir. Saç dökülmesi olmayan insanlarda saçlı derideki foliküllerin %86'sından fazlası bu evrededir. Vücutta kıl foliküllerinin anagen evre süreleri değişmektedir. Örneğin, bacaklarda 19-26 hafta, kollarda 6-12 hafta ve sakalda 4-14 hafta gibi.
- Catagen evresi; aktif büyümenin durduğu bir geçiş evresidir. En kısa evredir ve 2-3 hafta sürmektedir. Saç dökülmesi olmayan insanlarda saçlı deride foliküllerin %1-2'si bu evrededir. Saç follikülünde hem yapısal hem de fizyolojik değişimler olmaktadır. Folliküler matrix yukarı çekilmekte ve bulge seviyesine kadar gerilemektedir. Normalde folliküler matrix dermal papilla ile aynı seviyede deride 2-4 mm derinlikte iken 0.25-0.5 mm derinliğe gerilemektedir. Kılların anagen evreden catagen evreye girmesi travma, kimyasallar ve endojen hormonlar (ACTH ve 17β-estradiol gibi) ile olabilmektedir.
- Telogen evre; dinlenme ve bekleme evresidir. Saçlı deride folliküllerin % 13-14'ü bu evrede yer alır ve 30-90 gün sürer. Kılların aktif büyümesi tamamen durmuştur ve foliküler matrix kıl gövdesi ile birlikte tam olarak yukarı çekilmiştir. Ancak dermal pailladan gelen bağlar saç gövdesini tuttuğu için saçlar dökülmez. Foliküler matrixin yukarı tam göçüne bağlı olarak melanogenezisin durması nedeniyle telogen saçların kök yapıları pigmentsizdir (buna “Club” denir). Saçlı deride saçların yaklaşık %10'u bu evrede olduğu için günde 50-100 saçın dökülmesi fizyolojik dökülme olarak kabul edilir (saçlı deride 100.000 follikül sayısından).
- Exogen (teloptosis) evresi; saç gövdesinin atıldığı, saçların döküldüğü evredir. Aslında foliküllerin telogen evreden anagen evreye girerken saçların atıldığı evredir. Foliküller yeni anagen evreye girmekte ve tekrar döngü başlamaktadır. Bu evrede folikül dermal papilla eski derinliğine göç ederken yeni saç gövdesi yapımı başlamıştır.
- Kenogen evresi; bazı saç folliküllerinde telogen evre sonunda folikülde yeni anagen saç olmayabilir. Bu evreye kenogen evresi denilmektedir. Kenogen evresi daha çok androjenetik alopesi ile görülmektedir.
Saç folikülleri, iltihaplanma, hormonlar, stres, beslenme yetersizliği, düşük uyku kalitesi ve hücre bölünmesini engelleyen ilaçlar dahil olmak üzere çeşitli faktörler nedeniyle anagen döneminden telogen dönemine hızla geçmektedir. Bu da günlük saç dökülmesini artırmakta ve buna "telogen effluvium" adı verilmektedir. Tersine, saçlı deride artan kan akışı, saç folikülünün doğrudan uyarılması ve büyüme faktörleri, telogenden anagene geçişi ve ardından saç büyümesine neden olabilmektedir.