COVID-19 pandemisi sırasında yapılan klinik gözlemler ve araştırmalar, hastalığın şiddeti ile hastaların cinsiyeti ve androjenetik alopesi (AGA) (erkek tipi saç dökülmesi) varlığı arasında dikkat çekici bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Bu ilişki, $\text{SARS-CoV-2}$'nin insan hücrelerine giriş mekanizması üzerinden açıklanmaya çalışılmaktadır.

Dr Frank Gabrin ile başlayalım. 1959 doğumlu olan Dr. Frank Gabrin pandemi sırasında ABD New York'ta acil servis doktoru olarak görevliydi. Dr. Frank sağlık personeline yetersiz verilen koruyucu ekipmanlar ve olumsuz çalışma koşullarını eleştiren sosyal medya paylaşımları ile gündeme geldi. Maalesef hastalıktan dolayı 31 Mart 2020 tarihinde COVD 19 kaynaklı şiddetli ve akut seyreden solunum sendromundan-SARS hayatını kaybetti. 

Bu teorik ilişki, $\text{ABD}$'de $\text{COVID-19}$ nedeniyle hayatını kaybeden acil servis doktoru Dr. Frank Gabrin'den yola çıkılarak "Gabrin Belirtisi" olarak tanımlanmıştır.

• Dr. Frank Gabrin: $61$ yaşında, erkek, testiküler kanser tedavisi görüyordu ve $\text{AGA}$'sı vardı. Hastalığı şiddetli ve ölümcül seyretti.

• Tanım: Kliniği ağır seyreden $\text{COVID-19}$ hastalarında cinsiyet, erkeksi hormon (androjenler) rolü ve $\text{AGA}$ varlığı arasındaki ilişki, "Gabrin Belirtisi" olarak literatüre girmiştir.

Pandeminin erken dönemlerinden bu yana iki temel gözlem, androjenlerin rolünü desteklemektedir:

1. Hastalığın klinik seyri $10$ yaşın altındaki çocuklarda hafif seyretmektedir (ergenlik öncesi, androjenlerin etkisi henüz baskın değil).

2. Hastalık, erişkin erkeklerde daha ağır seyretmektedir.

COVID 19 virüsünün yapısını hepimiz nerede ise öğrendik. Yapısı çok basitçe anlatmaya çalışırsak içinde RNA, dışında dikensi-spike proteinler başta olmak üzere lipid zarı ve diğer birçok protein var.

 

İnsan vücut hücrelerinin yüzeyinde yine birçok bağlayıcı,hücre içi transfer sağlayıcı, reseptör görevi yapan proteinler ve bir çok enzimler var. Bunlardan transmembran proteinaz olan serine 2 (TMPRSS2) ve angiotensin converting enzim 2 (ACE2) virüsün hücre içerisine geçişinde önemli.

 

Androjenlerin Virüs Girişindeki Rolü

$\text{SARS-CoV-2}$ virüsünün insan hücrelerine girmesi ve çoğalması, hücre yüzeyindeki iki proteinin aktivitesine bağlıdır:

• Anjiyotensin Dönüştürücü Enzim $2$ ($\text{ACE2}$): Virüsün bağlandığı ana reseptördür. $\text{ACE2}$ geni $\text{X}$ kromozomu üzerindedir.

• Transmembran Serin Proteaz $2$ ($\text{TMPRSS2}$): Virüsün hücre zarını parçalamasına yardımcı olan enzimdir. $\text{TMPRSS2}$ geni $21.$ kromozom üzerindedir.

Bu noktada kritik bir bağlantı bulunmaktadır: Androjen Reseptör ($\text{AR}$) geni de $\text{X}$ kromozomu üzerindedir ve androjen reseptör aktivitesi, $21.$ kromozom üzerindeki $\text{TMPRSS2}$ geni lokusunu aktive etmektedir.

Hiperandrojenizmin (Yüksek Androjen Aktivitesi) Etkisi

Bu genetik ve hormonal etkileşim, erkeklerde $\text{COVID-19}$ hastalığının neden daha şiddetli seyrettiğini teorik olarak açıklar:

• X kromozomuna bağlı genetik polimorfizm, $\text{AR}$ ve $\text{ACE2}$'nin hücrelerde daha fazla olmasına yol açar.

• Yüksek $\text{AR}$ aktivitesi, $\text{TMPRSS2}$ üretimini artırır.

• Sonuç: Daha fazla $\text{TMPRSS2}$ ve $\text{ACE2}$, virüsün hücre içerisine daha fazla girmesi, vücuda yayılması ve daha şiddetli akciğer tutulumu anlamına gelmektedir. Teorik olarak androjen aktivite artışı (hiperandrojenizm), hastalığın şiddetini artırmaktadır.

 

AGA Şiddeti ve COVID-19 İlişkisi

Hiperandrojenizm, klinik olarak erkek tipi saç dökülmesi ($\text{AGA}$), yüzde ve vücutta kıllanma artışı, akne ve deride yağlanma artışı olarak kendisini gösterir. Bu klinik tablolara sahip kişilerin $\text{COVID-19}$ için yüksek risk grubu oluşturduğu ileri sürülmektedir.

Yapılan araştırmalar bu ilişkiyi desteklemektedir:

• $\text{COVID-19}$ nedeniyle yoğun bakımda yatan erkek hastaların hepsinde $\text{AGA}$ mevcuttur.

• Ağır solunum sıkıntısı yaşayan ve ölüm oranları yüksek olan hastaların, $\text{AGA}$ derecesi ortanın üzerinde ($3$'ten fazla $\text{Hamilton-Norwood}$ sınıflandırmasına ($\text{HNS}$) göre) olanlar olduğu görülmüştür.

• İspanya'da yapılan bir çalışmada, yoğun bakımda yatan $44$ erkek $\text{COVID-19}$ hastasında, $\text{AGA}$ $\text{HNS}$ skorunun özellikle $3$'ten fazla olması durumunda hastaların yoğun bakım süreçlerinin ağırlaştığı ve ölüm risklerinin arttığı saptanmıştır.

Tedavide Anti-androjenlerin Potansiyel Rolü

Bu teorilerden yola çıkılarak, $\text{COVID-19}$ kaynaklı şiddetli akciğer tutulumlarının tedavisi ve korunmasında anti-androjenlerin kullanımı düşünülmüştür. Bu amaçla birçok ilaç kullanılsa da, sonuçların değerlendirilmesi için çalışmalar henüz sınırlı ve erken aşamadadır. 

Bu yeni bulgular, erkek tipi saç dökülmesi gibi dışarıdan gözlemlenebilen bir klinik durumun, $\text{COVID-19}$'un potansiyel şiddeti hakkında önemli bir gösterge olabileceğini düşündürmektedir.