Deride layşmanyazis belirtilerini aşağıdaki gibi tanımlayabiliriz.  

Layşmanyazis Kutis (Şark Çıbanı)

Hastalığın değişik bölgesel isimleri vardır (ülkemizde Antep çıbanı, Halep çıbanı, yıl çıbanı olarak bilinmektedir). Yurdumuzda Layşmanyazis Cutis, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde (özellikle Urfa, Hatay) sık görülmekle birlikte, Çukurova bölgesinde (Adana) ve Alanya-Gazipaşa şeridinde son zamanlarda olgu sayısında belirgin artış gözlenmektedir.

En sık saptanan etken, hücre içi bir protozoon olan L. tropica’dır. L. tropica’nın farklı klinik tablolara neden olan.L. tropica majör ve L. tropica minör olmak üzere iki tipi vardır. İnsan ve diğer memelilerin dokusunda, makrofaj içinde: flajelsiz-kamçısız ve hareketsiz (amastigot), yuvarlak veya oval, 2-3 mikron büyüklüğündedir. Ara konakçı olan tatarcık sineğinin vücudunda ve kültür ortamında flajelli (promastigot) olarak bulunur ve hareketlidir.

Hastalığın rezervuarı ya da kaynağı hastalıklı insanlar ve köpeklerdir. Tarla farelerine benzer bazı kemirgenlerde değişik layşmanya şekillerinin gelişmesinde rol oynayabilir. Hastalığın vektörü halk arasında tatarcık, yakarca veya üvez olarak adlandırılan, flebotom sinekleridir. Bu sineklerin ortamda yaşabilmesi için ortalam asgari % 45-60 oralarında nem gereklidir. Larvalar ve erişkin formların yaşamı 20 C nin altında yaşamaları mümkün oladığından larvanın erişkin hale geçmesi için ortamın çevre ısısının yılda en az 1 ay süre ile 20 C nin altına düşmemesi gerekmektedir.

Tatarcık sinekleri dışında cinsel ilişki, kan nakli ve gebe kadında çocuğa geçişlerde bildirilmiştir.

İnsanlarda bu hastalıa karşı doal bir vücut direnci yoktur. Ancak hastalık sonrası 3-4 aylarda başlayan ve ömür boyu süren kazanılmış bağışıklık söz konusudur. L major hem kendisine hemde L. torpicaya karşı bağışıklık kazandırıken L tropica sadece kendi enfeksiyonlarına karşı bağışıklık sağlamaktadır.

Sıtmaya karşı sivrisinek mücadelesi için DDT nin flebotomları da öldürmesinden dolayı görüme sıklığı son yılarda azalmıştır. Ülkemizde bildirimi zorunlu bir hastalıktır.

Sıcak ve nemli iklim koşullarını seven bu sinekler, özellikle sıcak ve durgun yaz gecelerinde aktivasyon gösterirler. Dişi flebotom (Phlebotomus papatasi ve sergenti) rezervuarlardan kan aracılığıyla paraziti alır. Parazit, daha sonra promastigot’a dönüşerek çoğalır. Flebotomun tükrüğünde bol miktarda bulunan parazit yeni ısınklarla bulaşmalara neden olur. Her ısırıkta 10 ile 200 arasında promastigot deri içine girer. Hızla makrofaj içine giren parazit amastigot formuna dönerek çoğalır. Makrofaj parazitle dolduğunda yırtılır ve çevreye parazitler yayılır. Hastalığın bulaşma sonrası klinik belirtilerin başlangıç zamanı;  L. tropica’nın cinsine, hastalık yapabilme gücüne,  organizmaya giren parazit sayısına ve kişinin immünitesine (savunma sistemine) bağlı olarak 15 gün ile 6 ay arasında değişir. Hastalık yüzde, yanak, burun, alın çene, dudak, el, önkol gibi açık bölgelere yerleşim gösterir. Hastalığın dört klinik şekli vardır.

Etken, L. tropica’dır. Dokularda, makrofajlar içinde veya serbest halde, yuvarlak veya oval, 2-3 mikron büyüklüğünde görülür (amastigot). Kültür ortamında ve ara konakçısı olduğu tatarcık sineği - filebotom da  çoğalırlar ve flajel denilen kamçı gibi organları ile premastigot formunda bulunurlar.

L. tropica’nın iki türü vardır;

• L. tropica major,
• L. tropica minor.

L. major’un rezervuarı kemirici hayvanlardır. L. minör’de ise rezervuar insanlardır. Phlebotomus – taratarcık sineği nin Phlebotomus papatasi en başta gelen ara konakcı ve bulaştırıcıdır.

Hastalık klinik olarak değişik görünümler oluşturur. Ülkemizde hemen daima deri layşmanyazisi görülür. Bu grup içerisinde yer alan akut deri layşmanyazisi ülkemizde en sık görülen layşmanyazis kliniğidir.

Layşmanyazis kutisin 2 formu vardır.

• Akut deri layşmanyazisi
• Rezidivan deri layşmanyazisidir

Akut Deri Layşmanyazisi

Hastalık, yüz (yanak, burun, alın, çene, dudak), el ve ön kol gibi açık bölgelere lokalizasyon gösterir.

İki farklı klinik görünüm sergiler:

1. Minör tip (kuru veya geç ülsere olan tip): L. minör tarafından meydana getirilir. En sık görülen klinik tiptir. Hastalığın bulaşma sonrası klinik belirtilerin başlangıç zamanı 2 aydan daha uzundur. Parazitin girdiği yerde küçük, kırmızı-kahverengi bir tüberkül olarak tanımlanan şişlik meydana gelir.
   
   Major tipe nazaran gelişip büyümesi daha yavaştır. Altıncı ayın sonunda ancak 1-2 cm’lik bir çapa ulaşan lezyon 8-12 ay içerisinde skatrisle sonuçlanır. Bu nedenle halk arasında yıl çıbanı olarak da tanımlanır. Kurut alta yapışıktır ve kolaylıkla kaldırılamaz. Krutun altında bir takım dikensi çıkıntıların olduğu görülür. Bu ilk olarak  Dr.Hulusi Behçet tarafından tanımlanmış ve ”çivi  belirtisi” adını almıştır.  Hastalığın 3-4. ayında belirgin hale gelmektedir. Tedavi görmeyen hastalarda hastalık 10-12 ay içerisinde iz ile sonuçlanır. Minör tip genellikle şehirde yaşayanlarda görülür. Lezyon genellikle tektir ve en çok yüzde yerleşir. Kendine karşı bağışıklık oluşturduğu için kendiliğinden zamanla geçer.
   
   
2. Majör tip (sulanan veya erken ülsere olan tip): Hastalık L. majör tarafından meydana getirilir. Hastalığın bulaşma sonrası klinik belirtilerin başlangıç zamanı 2 aydan kısadır. Bu sürenin sonunda bulaşma yerinde kırmızı, furonküle benzer bir kabarma veya nodül meydana gelir. İki hafta içerisinde orta kısımdan ülserleşmeye başlar ve etrafa doğru genişler. 2-3 ay içerisinde 3-6 cm çapa ulaşır. Bu tip genellikle 6 ay içerisinde kendiliğinden iz bırakarak iyileşir. Daha çok kırsal kesimde yaşayanlarda görülür. Lezyonlar çok sayıda akıntılı ülserler şeklinde de gelişebilir. Kendine ve minör tipe karşı bağışıklık oluşturur.

Rezidivan deri layşmanyazis (Tüberküloid Tip Layşmanyazis)

Akut deri leismaniazisinden 12-18 ay sonra gelişir, Leishmania skatrisi çevresinde kırmızı-kahverenginde, bazen üzeri skuamlı papüller gelişir. Bunlar birleşip plak halini alırlar ve kronik seyir gösterirler. Genellikle yüz bölgesinde ortaya çıkan bu tablo, klinik olarak lupus vulgarise benzerlik gösterir. Tedavi edilmezse yıllarca devam eder.