İlaçlara Bağlı Deri Lekelenmeleri (Hiperpigmentasyon)

İlaçların deride neden olduğu yan etkiler arasında döküntüler, ürtiker, aşırı duyarlılık sendromu, eritema multiforme ve toksik epidermal nekrolizis gibi ciddi durumlar yer alır. Bununla birlikte, deride ve mukozada oluşan hiperpigmentasyon (lekeler) de sık görülen yan etkilerdendir ve sonradan oluşan lekelerin %10-20'si ilaçlardan kaynaklanmaktadır. Bu durum genellikle estetik bir sorun teşkil etmektedir. Koyu tenli bireylerde ilaçlara bağlı leke sorunları daha sık gözlenir.

Oluşum Mekanizmaları

İlaçlar, deride lekelenmeye farklı mekanizmalarla neden olabilir:

• Bazı ilaçlardaki ağır metaller (demi̇r gibi) veya ilaç-melanin kompleksleri, damar dışına çıkarak dermis tabakasında birikir.

• Bazı ilaçlar, pigment hücreleri olan melanositlerin melanin üretimini artırır. Bu etki, özellikle güneşe maruz kalma ile daha da belirginleşir.

• Bazı ilaçlar, bir yan etki olarak deride iltihaba (inflamasyon) yol açar; bu durum, sonrasında lekelenmeye neden olabilir.

Lekelenmeye Neden Olan Başlıca İlaç Grupları

Antipsikotikler ve Antidepresanlar

Fenotiazinler ve klorpromazin gibi antipsikotikler, özellikle güneşe maruz kalan alanlarda mavi-gri veya morumsu renkte lekelere neden olabilir. İmipramin ve desipramin gibi trisiklik antidepresanlar da benzer mavi-gri lekelenmeye yol açabilir. Sertralin'in alında, sitalopram'ın ise fotopigmentasyon yaptığı bildirilmiştir.

Antimalaryal İlaçlar

Klorokin veya hidroksiklorokin gibi sıtma ilaçlarının uzun süreli kullanımı, hastaların %25'inde yüz, boyun, kol ve bacaklarda mavimsi gri hiperpigmentasyona yol açar. Bu lekeler yıllar içinde koyulaşabilir.

Amiodaron

Kalp ritim bozukluklarında kullanılan bu ilaç, güneşe maruz kalan alanlarda, özellikle el ve yüzde morumsu gri renklenmelere neden olur. 6 aydan uzun süre kullanımda, %1-10 oranında hiperpigmentasyon gelişir. İlaç kesildikten sonra lekeler uzun bir sürede kaybolur.

Ağrı Kesicilere Bağlı Sabit İlaç Döküntüsü

Non-steroid anti-inflamatuar (NSAİ) ilaçların yol açtığı sabit ilaç döküntüsü, ilacın her alımında aynı cilt bölgesinde tekrarlayan bir reaksiyondur. Bu döküntü, başlangıçta kırmızı bir leke olarak ortaya çıkar ve iyileşme sürecinde kalıcı bir koyu leke bırakabilir. En sık yüz, genital bölge, kol ve bacaklarda görülür.

Kemoterapi İlaçları

Kanser tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, deride, tırnaklarda ve mukozada pigmentasyona neden olur. Bu grupta en sık görülen ilaçlar bleomisin, busulfan, doksorubisin ve 5-fluorourasil'dir.

• Bleomisin, hastaların %20'sinde, özellikle giysilerin sürtündüğü alanlarda "kırbaç izi" şeklinde yaygın veya bant şeklinde pigmentasyona neden olur.

• 5-Fluorourasil, damar yolu üzerinde "serpantin supravasküler hiperpigmentasyon" olarak adlandırılan lekelere yol açabilir.

• Hidroksiüre ve zidovudin de tırnak yatağında ve dilde pigmentasyon yapar.

Ağır Metaller

• Gümüş: Topikal gümüş sülfadiazin kremi veya mesleki maruziyet sonucunda "arjiri" adı verilen bir duruma yol açar. Deride, tırnaklarda, mukozada ve gözde (sklera) pigmentasyon görülür.

• Altın: Romatizma gibi hastalıklarda sistemik olarak kullanılır. Uzun süreli kullanımı, özellikle güneş gören alanlarda mavi-gri renklenmelere ("kriziasis") neden olur.

Tetrasiklinler

Minosiklin, özellikle akne tedavisinde sıkça kullanılır. Uzun süreli kullanımı, hastaların %35'inde deride lekelenmeye neden olabilir. 9 yaş altı çocuklarda dişlerde birikerek kahverengi lekelere yol açtığı için bu yaş grubunda kullanılmamalıdır. Minosiklin, klinik olarak üç tip lekelenmeye neden olur:

• Tip I: Daha önce oluşmuş yara izlerinde mavi-siyah lekeler.

• Tip II: Özellikle diz altı ön bölgede normal deride mavi-gri lekeler.

• Tip III: Güneşe maruz kalan alanlarda çamur rengi lekeler.

Antiretroviral İlaçlar

Zidovudin ve emtricitabin gibi AIDS tedavisinde kullanılan ilaçlar, tırnaklarda yaygın mavi pigmentasyona neden olabilir.

Tedavi Yöntemleri

Öncelikle lekelenmeye neden olan ilacın kesilmesi önemlidir. Çoğu durumda pigmentasyon zamanla geriler ve kaybolur. Ancak bazı vakalarda kalıcı olabilir.

• Pigmentasyonun şiddetini artırdığı için güneşten mutlaka korunulmalı ve güneş koruyucular kullanılmalıdır.

• Topikal olarak renk açıcı ilaçlar kullanılabilir.

• Lazer uygulamaları, özellikle Q-switched lazerler, tedaviye yardımcı olabilir.