Saç bitleri insanlık tarihi kadar eski. Arkeolojik çalışmalarda mumyalarda bozulmamış baş biti ve saçlarda sirkeler bulunmuştur. Aşağıdaki resimde Grönland'da bulunan bir mumyada 10.000 yıldan fazla korunmuş baş biti görünmekte. Paleoskatoloji( koprolitleri; fosilleşmiş dışkıları inceleyen arkelojik dalı) çalışmalarda Mısır'da insan koprolitlerinde bolca baş bitleri artıkları bulunmuş. Yani biribirlerini tımarlarken(primatlarda olduğu gibi) temizledikleri baş bitlerini yiyiyorlardı yada bunları yemeyi içeren eski bir Mısır terapisini yada inanışı uygulandıkları düşünülmekte. Kuzey Amerika mumya serilerinde baş bitlerinin toplumunun % 44 nü etkileyecek kadar salgınlar yaptıkları görülmekte. Bu tür istilalar toplumların kültürel-ampirik tedavileri ile kontrol altına alınabiliyordu. Ancak mumya kayıtları çocuk ve yaşlı insanlarda saç bitinin daha şiddetli hale geldiklerini göstermekte. 

Saç biti ile yetersiz yada ihmal edilmiş bakım arasında tıbbi bir ilişki zor kurulabilmekte. Ancak bu ilişki adli vakalarda yasal olarak kanıt olarak kullanılmakta. Diğer taraftan vücut-baş biti, adli tıp ve ceza davalarında da kanıt olarak kullanılmış, bir suçun failini belirlemeye yardımcı olmuştur( bitlerin kanında mitokondriyal DNA nın genetik/moleküler kanıtlarının PCR yoluyla karakterize edilebimekte). Bir saç telinde sirkelerin dağılımına ilişkin araştırmalar ile saçlı deriden uzaklığına bakılarak(saçlar ortalama 3 ayda 1 cm uzadığının bilgisi ile) ihmal olaylarının süresini ve sıklığını ortaya çıkarabilmekte. Saç bitinin çocuk ihmalinin kanıtı olarak kullanılmasına ilişkin yasal emsal sunan çok sayıda dava vardır(bakım koşulları, yiyecek azlığı-yokluğu, barınma-giysi yetersizliği, bit ve pire varlığı ihmali, güvensiz ve sağlıksız durumları tanımlar).  

2020 yılında ABD Georgia Ivey kasabasında 12 yaşında bir kız çocuğu olan Kaitlyn Yozviak kalp durması nedeniyle öldü. Ölüm raporu; vücudunda herhangi bir morluk olmadığı, yeterli beslendiği, klinik olarak ileri düzeyde baş biti ve ciddi demir eksikliği anemisinin olduğu...   Anne ve babası tutuklanır, ikinci derece cinaye ve çocuk istismarı ile suçlanır. Kaitlyn Yozviak'ın hepimizi rahatsız eden ölümü. Pandemi dönemi, okul ve sosyal iletişimi olamayan Kaitlyn'in evde ölümünü hazırlayan aslında toplumsal bir suç. Çok tartışılacak bir durum. Ancak bizim için saç biti ile ilgili şu sorulyu gündeme getiriyor: tedavi edilmeyen baş biti ciddi, yaşamı tehdit eden demir eksikliği anemisine neden olabilir mi? 

Saç bitleri (Pedikülozis) insan kanıyla beslenen zorunlu ektoparazitlerdir. Saç biti en çok küçük çocuklar, onların bakıcıları ve temas halinde olduğu ev halkı arasında görülmekte. Ülkemiz dahil her yıl 3 ila 11 yaş arası çocuklar arasında baş biti istilasının meydana geldiğini görmekteyiz.  Saç bitlerinin vücut-kasık bitlerinin tersine(bazı ciddi bulaşıcı hastalıkların, epidemik tifüs, tekrarlayan ateş ve siper humması gibi, taşıyıcısı olan bitler) nadiren sağlık açısından tehlikeli olduğu düşünülür ve hastalık bulaştırdıkları bilinmez. Baş bitlenmesinde tipik olarak, bit tükürüğüne karşı(sivrisinekte olduğu gibi) baş ve boyun derisinde inflamatuar bir reaksiyona bağlı olarak kaşıntıya yol açmakta. İnflamasyon ile birlikte kaşıntı ekskoriyasyonlara, lenfadenopatiye, sekonder enfeksiyonlara-impetigo neden olmakta. Şiddteli saç bitlenmelerinde kanda eosinofil sayısında artış olmakta( aşırı duyarlanma ile).  

Dişi bit tarafından saça yapışık olan bırakılan yumurtalardan(sirke olarakta tanımlanır) 6-9 gün sonra N1- nimfler(yavru bit, yavşak olarak tanımlanır) çıkar. Nimfler 4-5 gün ara ile sırası ile N2, N3 ve erişkin dişi-erkek bitlere dönüşürler. Dişi ve erkek bitlerin çiftleşmesi ile 2 gün sonra ilk yumurta saçlara bırakılır. Dişi bitinin yumurtadan çıkarak ölümüne kadar yaşam süresi ortalam 21-27 gün. Erişkin bir dişi bu yaşam süresi boyunca ortalama 50-150 yumurta yapabilmekte. 

Nimfler, erişkin bitler kanla beslenmekte. Bunların bir defada kanımız ile beslenme oranları aşağıdaki miktarlardır. Bitler günde ortalam 3 defa beslenmekte.

Klinik olarak şiddetli bir saç bitlenmesi olan çocukta nimf ve bitler sayılmış 3000 adete yakın(2657) bulunmuş. Bunlar günde 3 defa beslendiklerinde günde 0.7-1 ml ayda ortalam 30 ml kan ile beslenmekte. Bu değerler bir çocuk için oldukça yüksek kan kayıpları. Hatta bu çocukta demir eksikiği var ise ciddi bir anemi gelişebilmekte ve demir eksikliğini derinleştirmekte.  

2020 yılında yaşanan Kaitlyn Yozviak trajik ölümüne kadar saç e vücut bitlenmesine bağlı anemi ile ilgili literatürlerde yayınlanmış 10 dan fazla vaka var ancak hiçbirinde ölüm olmamış. Kaitlyn Yozviak trajik ölümünden saç-vücut bitlenmesinin sağlık açısından bir fobisi yaratılmamalı. Ancak tekrar gözden geçirilmesi gerek sosyolojik ve adli yönü; çocuklarda klinik olarak şiddetli saç-vücut bitlenmesinde çocuk istismarının gözden geçirilmesi. Çocuk istismarı denince genelde toplumsal olarak ilk akla getirlen cinsel istismar(maalesef ülkemizde cinsel suçların + 46 sı çocuklarar karşı işelenmekte daha acısı ise bu suçları işeleyenlerin büyük çoğunluğu aile bireyleri, akraba ve tanıdklar...).  İstismar çocuğun fiziksel/ruhsal yaşam koşullarının istiyerek yada istemeden ihmal edilmesini de içermekte. İhmal anne-baba, veli, çocuktan sorumlu bakıcıyı kapsayacak şekilde yiyecek, giyecek, barınak, kişisel ve tıbbi bakım veya gözetimin sağlanmaması, çocuğun bedebsel ve ruhsal sağlığının, güvenliğinin ve esenliğinin zarar görmesi hatta tehdid altında olmasını tanımlar. Ebeveynlerin ihmal koşulları; ruh sağlığı sorunları, madde kullanımı, işsizlik, dinsel ve kültürel yanlış öğretiler, istikrarsız aile ilişkileri ve duygusal olgunlaşmamışlık gibi çok sayıda faktörden kaynaklanabilir. Yapılan bir çalışmada okul-kreşler çocuklara karşı ailelerinin ihmal ve istismarının fark edilebildiği en önemli temel kurumlar olduklarını göstermekte. Kaitlyn Yozviak örneğinin pandemi dönemi ve okula gidilmemesi örneğinde olduğu gibi. 

Çocuk istismarı ve ihmalinin erken saptanması, gelecekteki istismar ve maalesef ölümlerinin önlenmesinin anahtarıdır. İstismara uğramış bir çocuğun tekrar istismara uğrama olasılığı %50'dir. Sağlık sorunlarına yol açabilen, zaman zaman salgınlarda yapabilen bitlere sahip olan bir çocukta ebeveynleri veya bakıcılarını istismar ve ihmalle suçlanmak tek başına tabiki yeterli değildir. Çocuğun yaşam koşulları, kişisel temizliği, beslenmesi ve duygusal-ruhsal ihtiyaçlarının karşılanması gibi birçok koşul değerlendirilmelidir. Ancak ileri düzeyde bitlenmede doktorun ihmal ve istismardan şüphelenmesi, tam bir muayenenin yapması son derece önemlidir. Hatta çocuğun multidisipliner bir ekip tarafından değerlendirilmesi gerekebilir. 

Tüm sosyal kanayan yaralar gibi çocuk ihmali-istismarı-sömürüsü erkekleri doğuran ve insan değil erkek cinsel kimlik ile büyüten kadınlarn gerçekleştirecekleri sosyal devrimleri ile ortadan kalkacak.