Saçların fiziksel olaral follikülde ve deri dışında görünen kısmına “Saç şaftı” denilmektedir. 

 

Saçın yapısal yani fiziksel anomalileri ”Saç şaft anomalileri” olarak tanımlanmaktadır. Saç dökülmesi, uzama problemleri ve saç estetik problemlerinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır.

Saç şaft defektine bağlı anomaliler ve saç dökülmeleri doğumla yada doğumdan sonraki ilk aylarda belirginleşmektedir.

Saç şaft defektleri saç kırılmalarına neden olarak dökülme yapmaktadır. 

Bunlar doğumsal olarak tek başlarına olabildiği gibi başka sistemik hastalıklar ile de birlikte olabilmektedir. Saç şaft defektleri akiz yani sonradanda gelişebilmektedir.

Sıklıkla sadece saçlar ile sınırlıdır . Saç şaftı anomalileri doğumsal ve sonradan gelişenler olarak 2 ye ayrılmakta.

Saç şaft anomalileri saçlarda dökülme yapasına görede ayrılmaktadır.

1. Saçlarda kırılma yaparak  dökülmelere neden saç şaft anomalileri

• Trichorrhexis Nodosa Congenita
• Monilethrix
• Pseudomonilethrix
• Pili torti
• Trichorrhexis invaginata-Bambu saçlar
• Trichodystrophia
• Pili bifurcate

2.Saçlarda kırılma yani dökülmelere neden olmayan saç şaft anomalileri

• Wooly hair
• Pili annulati

 

Saç şaft anomalilerinin anlatmaya başlamadan önce saçın yapısal özelliklerini tekrar hatırlayalım.

• Saç şaftı dışta cuticula, onun altında cortex ve en içte medulladan oluşmaktadır. 

• Normalde saç şaftı kökte kalın uçta hafif ince ancak saçlar uzunlukları boyunca aynı kalınlık ve renkte olmalıdır.
• Normalde saçlar uzunlukları boyunca düz olmalı ve fiziksel yapıları devam etmelidir.
• Saçlar birbirlerinden farklı uzunluk, kalınlık ve renkte olabilirler. Örneğin saçları beyazlaşan kişilerde siyah saçlar ile gri-beyaz saçlar bir arada bulunmaktadır. Ancak bazı hastalıklarda örneğin vitiligo, ektodermal displasiada bu renk farklılıkları hastalıklara bağlı gelişebilmektedir.
• Normalterminal bir saç 55 mikrondan kalındır. 
• Saç şaftı boyunca saçın iç kısmında bulunan medulla kesintisiz devam etmektedir. Saç şaftının değerlendirilmesi sırasında saçın fiziksel özellikleri dışında medullada değerlendirilmelidir.
• Saçlı derideki saçların % 10 nu kadarı vellus saçlarıdır. Bunlar normal saçlara göre 3 mm den kısa, 30 mikrondan incedir. Bunların sayılarının artışı saç analiz değerlendirmelerinde önemlidir.

Saç şaft değerlendirmesinde saçlı deriden alınan saçların mikroskopik değerlendirmesi yapılmaktadır.

Son yıllarda cilt analizinde kullanılan dermatoskop saçların şaft anomalilerinin değerlendirmesinde de kullanılmaktadır. Saç ve saçlı derinin dermatoskop ile değelendirilmesine “Trikoskopi” denilmektedir. Bunun için inceleme yapılacak alanda saçlar alınmaz, saçlar 1 cm den az olacak şekilde kısaltılmakta ve 10X-20X büyütme ile saçlar değerlendirilmektedir. Trikoskopide saç şaft anomalileri; saçlarda kopma ve kırılmalar yapanlar, saç çapında daralmalar yapanlar, saç üzerinde nodüller yapanlar, saçlarda kıvrılma ve dönmeler yapanlar, saç boyunca renk bantı yapanlar ve kısa saçlar olmak üzere ayrılmaktadır.

Ünlem işareti Saçlar, Exclamation Mark Hairs

Saçın görünümü ünlem işaretine benzemektedir. Sıklıkla saçın üst kısımlarında renklenme de azalmıştır. 1-3 cm uzunluğunda çıplak gözle görülebildikleri gibi 1-5 mm uzunluğunda ancak trikoskopi ile görülebilen mikro ünlem saçlarda bulunmaktadır.

Özelikle saç kıran-alopecia areata hastalığında gözlenmektedir. Bu saçların varlığı hastalığın aktif olduğunu hatta tedavide IL steroidlerin tercih edilmesi gerektiğini de göstermektedir.

Ayrıca trikotillomaniada, kemotedavilerde, zehirlenmelere bağlı anajen effulivumda da görülmektedir.

Koni saçlar, Tapered Hairs

Bunlar aslında daha uzun ünlem işareti saçlarıdır. Beslenme düzensizliklerinde, kan kayıplarında ve kronik zehirlenmelerde oraya çıkmaktadır.

Monilethrix’e benzeyen saçlar, Pohl-Pinkus Constriction Hairs

Monilethrixe benzer saçların uzun aksları boyunca birden çaplarında daralmalar olmaktadır.

Dış ve iç faktörler ile gelişmektedir. Kronik ve doğumsal bazı hastalıklar bu saç şaft anomalisini yapmaktadır. Alopeside, komotedavilerde, genel enfeksiyonlarda ve yoğun kanamalı hastalıklarda, interferon alfa 2 c tedavilerinde ve lokalize hipotrikoziste görülmektedir.

Virgül ve tirbüşon şeklinde saçlar, Comma Hairs, Corkscrew Hairs

Virgül şeklinde saçlar, kısa, C şeklindedir ve saçlı deri mantar hastalığında görülmektedir. Virgül saçlar çok sarmallı tirbüşon şeklinde olabilir. Bunlarda saçlı deri mantar hastalığında görülmektedir. Tirbüşon saçlar ektodermal displasiada ve C vitamini eksikliğinde de görülmektedir.

Trikoreksis nodoza,Trichorrhexis Nodosa

En sık gözlenen saç şaft anomalisidir. Saç şaftı boyunca bir yada birden fazla alanda saçların uzunlamasına ayrılmasıdır.

Saçın dışına yakın fiberler ayrılırken dışa açılmakta bu alanlarda saç çapı genişlemiş gibi görünmektedir. Buralar saç şaftı boyunca bir kaç nodül gibi görünmektedir ve bu nedenle bu tanımlama kullanılmaktadır.

Bu noktadan saçlar kolay kopmaktadır. Kopan saçların uçları boya fırçasına benzemektedir. Klinik olarak saçlar kısa ve kolay kırılmaktadır.  Saçlar üzerinde çıplak gözle bile görülebilen beyaz noktalar nodulları göstermektedir.

Tek başına olması nadirdir sıklıkla başka bir hastalık ile birlikte olması açısından önemlidir.

Bir çok genetik ve sonradan gelişen olaylar bu saç şaft anomalisini yapmaktadır. Netherton sendromu, Tay sendromu, Pollitt sendromu, Basex-Dupre-Christol sendromu, Tricho-hepato-enteric sendrom, argininosuccinic aciduria, Kabuki sendromu, Menkes hastalığı, ektodermal displazia, biotin eksikliği gibi.

Bu saç şaft problemi saçlı deride şiddetli kaşıntı olduğunda mekanik travmaya bağlı olarak ta gelişebilmektedir.

Saçların uçlardan saçaklanması, Trikopitilozis, Trichoptilosis

Saç şaftının sonunda saçların fiberlerinin birbirinden ayrılarak saçaklanmasıdır.

Sağlıklı insanlarda görülebilmektedir ancak bunlar uzun saçların ucundadr.

Eğer kısa saçların ucunda bu gözlenir ise bir çok saç şaft anomalisi akla getirilmelidir.

Saçların enlemesine kırılması,Trichoclasis, Trichoschisis

Normal kişilerde ve bazı saç şaft anomalilerinde görülebilmektedir.

Trikoreksis invajinata, Bambu saçlar, Golf sopası saçlar,Trichorrhexis Invaginata

Saç şaftı boyunca bir çok noktada sa. şaftı teleskop gibi birbirinin içerisine geçmiş gibi görünmektedir.

Bu kısımlar saç şaftı üzerinde nodül gibi  çok sayıda şişlik şeklinde  görünmektedir. Saçlar bu alanlarda kırılmaktadır. Klinik olarak saçlar kuru, kaba, kırılgan ve kısadır. Friksiyon ile saçlar hemen kırılmaktadır. Yaşla düzelebilmektedir. 

Mikroskopik saç incelemesinde saçlarda bambo bitkisi üzerindeki gibi kısımlar gözlenir ve buradan saçlar kopmakta buda saç dökülmelerine neden olmaktadır. Netherton hastalığı ile birlikte olabilmektedir(Nethertoon hastalığı genetik geçişlidir sıklıkla kadınlarda gözlenir ve ihtiyozis, Trichorrhexis invaginata ve atopi vardır). Özelikle kaşlarda daha rahat tespit edilebilmektedir.

Moniletriks, Monilethrix

Otosomal doninat geçişli bir genetik saç anomalisidir.

Saç şaftı boyunca düzenli incelme alanları bulunmaktadır. Saç şaftının normal alanları nodül olarak görülmektedir. Saç şaftının inceldiği yerlerde saçlar kopmaktadır. Sıklıkla saç arka alanı-occipital alanda gözlenir. Ancak bazen tüm saçlı deride alopesiye neden olmaktadır.  Doğumda saçlı deride velluslar  var ancak kısa bir sürede bunlar yerini kuru, kırık ve sağlam olmayan saçlara bırakmaktadır.  0.5-2.5 cm çaplarında alopesik alanlar ve içerisinde kıl folliküllerine uyan küçük kabartılar ortaya çıkmaktadır.

Saçlı deri dışında kaş, kirpikler ve  vücut kıllarında da olabilmektedir.  Mikroskpik olarak saçlarda aralıklı eliptik nodal genişlemeler ve arada incelmeler gözlenmektedir. Bu incelmelerde medulla yoktur ve saçlar bu incelme alanlarından kopmaktadır.  

Klinik olarak saçlar mat ve frajildir.

Etkilenen alanda keratosis pilaris şeklinde papüller gözlenmektedir. Vellusları etkilemediği için doğuştan saçlar normal sonra saçlı deride terminal saçlar ile oraya çıkması ile kendisini göstermektedir.

Yalancı Moniletriks, Pseudomonilethrix

Saç şaftı üzerinde düzensiz genişleme ve düzleşmeler bulunmaktadır. Fazla kozmetik saç ürünü kullanan kişilerde görülmektedir.

Saç düğümlenmesi, Trichonodosis

Saç şaftı boyunca düğümlemeler olmaktadır. Bu kendiliğinden olmaktadır ve geçicidir. Saç şekillendirme işlemleri sırasında ortaya çıkabilmektedir. Sıklıkla kısa ve kıvırcık saçları olanlarda görülmektedir.

Pili bifurcate

Saç şaftı uzun ekseninde 2 ye ayrılmaktadır. Her parça cuticle içermektedir.

Yün saç, Woolly Hair

Saç şaftı boyunca düzensiz yılan gibi çok kıvrımlar ve sıklıkla kırık saçlar görülmektedir. Saçlı deride sadece küçük bir alanda görülebilir. Buna Woolly hair nevus, otozomal dominant geçişli olanına “Autosomal dominant woolly hair” ve otozomal resesif geçişli olanına “Autosomal recessive woolly hair” denilmektedir. Bir çok genetik hastalıkta da görülebilmektedir.

Siyah çizgi saçlar, Dark Lines

Bu saçlar kısa, ince ancak normalde koyu saçlardı. Özellikle alopesi areatada görülmektedir.

Lale yaprağı şeklinde saçlar, Tulip Hair

Saçların uçları lale yapraklarına benzemektedir. Alopecia areata ve trikotillomaiada görülmektedir.

Peripilar keratin cast, Hair Cast

Saç şaftının çevresinde, ince beyaz renkte ve saç şaftı boyunca hareket ettirilebilen yapılardır. Saç bitlenmesinde sirkelere benzer. Saçlı deride kepeklenme yapan sedef , seboreik dermatitis, ve liken pilanoplaris ile birlikte görülmektedir. Sağlıklı kişilerdede görülebilir. Bazı saç kozmetiklerinin kullanımı bu görünüme neden olabilmektedir.

Domuz kuyruğuna benzer saçlar, Pigtail Hairs

Bunar kısa, domuz kuyruğu gibi kıvrılmış gibi görünmektedir. Bu tip saçlar özellikle saç dökülmeleri sonrası yeni saç çıkışında görülmektedir.

Kanca şeklinde saçlar, Coiled Hair, Hook Hairs

İlk olarak trikotillomani hastalığında % 40 adar yüksek oranlarda tanımlanmıştır. Saçlar çekilerek koparıldığı için gelişmektedir.

Zigzag şeklinde saçlar, Zigzag Hair

Saç şaftı boyunca keskin açılanmalar görülmektedir. Saçlı deri mantar hastalığı, alopesi areata, trikoreksis nodoza da görülmektedir.

Pili Torti

Saç aftı kendi ekseni etrafıda 180 derecelik dönüşler yapmaktadır.  Saçlarda buna bağlı kırılma ve dökülme fazladır.

Menkes hastalığında(Menkes hastalığı doğumsal  bakır metabolizma hastalığıdır) olabilmektedir.

Pili torti ve nörolojik belirtiler birlikte olmaktadır. Başka bir hastalık olmaksızın tek başına yada çinko eksikliği,  ektodermal displasialar gibi başka problemlerlede  birlikte olabilmektedir.

Doğumsal olanı kadınlarda özellikle sarışınlarda gözlenmektedir.

Pili Annulati

Saç şaftı boyunca koyulu açıklı bantlar görülmektedir. Açık alanlar koyu alanlardan daha kısadır. Bunlar saçın şaftını kısmı yada tamamen kaplayabilmektedir. Saçın ucuna geldikçe bu bantlar kaybolmaktadır.

Saçların % 20-80 etkileyebilmektedir.

Otozomal dominant geçişli genetik bir hastalıktır. Kendisi bir hastalıktır ancak bazen bazı saç dökülmelerinde görülebilmektedir.

Mors kodlu saçlar, Interrupted (Morse Code) Hairs

Pili annulatiye benzer ancak buradaki koyu ve açık saç bantları daha düzensizdir. İlk olarak Microsporum canis nedenli saçlı deri mantar hastalıklarında gözlenmiştir.

Trichodystrophia

Saçlarda keratini oluşturan sistein ve sülfür  azalmasından kaynaklanmaktadır. Keratini birbirine bağlayan sülfür azlığından dolayı kısa ve kırılgan saçlar bulunmaktadır.  Saç şaftı üzeri kaplanın derisi gibi renkli görünmektedir. Saçlar kısa ve çabuk kırılmaktadır. Kaş ve kirpikler etkilenebilmektedir. Bu kişilerde ayrıca mental retardasyon, fiziksel gelişim geriliği, tırnak ve diş gelişim bozuklukları, katarakt, erken yaşlanma, ışık duyarlılığı olmaktadır.

Sonradan gelişen saç şaft anomalileri

Hava koşullarından etkilenmiş saç şaft anomalileri

Bu saçlar kolay kırılmakta, saçta trichorrhexi nodosa ve trichoptilosis gelişmektedir. Saçlar kuru, opak, ve zor taranmaktadır.

Gün içerisinde saçların çevresel koşullardan tekrarlayan etkilenmesi ile ortaya çıkmaktadır. Çevresel etkenler; UV, tuzlu yada klorlu su, rüzgar ve hava kirliliği, saç boyaları, saç renk açıcılar, saç kurutucular, saç düzleştiriciler, saç maşaları, saçların sert ve sık taranması ve fırçalanması, sık saç sitil verici ürünlerin kullanılması, fırçalama ve saç sitil vericiler vb.

Trichoptilosis

Saç şaftında daha sıklıkla ucunda uzunlamasına ekseninde 2-3 cm ayrışmalar olmasıdır.

Akiz progresif kinking hair

Kulak arkasında- periauriküler alanda sıklıkla kıvırcık ve kısa saçlar olmakta sıklıkla AGA ile gözlenmektedir.