El ve/veya ayak parmaklarının uç ve son eklemlerinin genişleyerek tırnaklarında etkilendiği deformasyona çomak parmak (clubbing, hipokrat parmak) denilmektedir. MÖ 2400 yılında Hipokrat tarafından kronik akciğer zarı iltihabının bir işareti olarak tanımlanmıştır. Literatürde Hipokrat parmağı olarakta geçmektedir.

Çomak parmak klinik olarak tam oluştuğunda çok kolay tanınabilir. Klinik olarak ilk önce tırnak çevre dokularında bir ödem ile başlamaktadır. Daha sonra tırnak uzun ve yatay olarak genişler ve eğimi artar. Tırnak bir saat camı görünümünü almaya başlar. Bu deformasyonların artması ile sonunda parmak yuvarlaklaşıp çomak şeklini almaktadır.

Çomaklaşma el ve/veya ayakta iki taraflı ve simetrik yerleşim göstermektedir. Ancak alta yatan nedene bağlı olarak tek taraflı hatta tek parmakta görülebilmektedir. ( akciğerlerin tepe kısmında yerleşen tümörlerden ve felçlerden sonra sadece o tarafın el parmaklarında, ele gelen median sinir travmasına bağlı olarak da tek bir parmakta çomaklaşma olabilmektedir. Karında aort protezi enfekte olduğunda ve sağdan sola şantı olan PDA’ lı (patent ductus arteriosus) vakalarda çomaklaşma sadece ayak parmaklarında görülebilmektedir.

Çomak parmak kliniğinin gelişimi nedene bağlı olarak değişmekle birlikte sıklıkla çok yavaştır(aylar, yıllar...). Genel olarak çomaklaşma dışında ağrı gibi semptomları yoktur. Gelişim yavaş olduğu için hasta parmaklarındaki şekil değişikliğinin ileri dönemlerinde farkına varmaktadır.

Akciğer bronşial kanserlerinde görülen parmaklarda çomaklaşma ise çok daha hızlı gelişmektedir ve ağrılıdır.

Ellerde bu değişiklikler özellikle ilk 3 parmakta daha rahat görülmektedir.

Klinik olarak ve muayenede bulgular

Proksimal tırnak katlantısında ödemin saptanması. 

Erken dönemde tırnak yatağında ve tırnak çevresi dokularda ödem gelişmekte. Bu, hem kan hacmindeki artıştan ve hem de dokularda ödemden dolayıdır. Enflamasyonun klinik belirtileri olan kızarma, sıcaklık artışı ve ağrı olmayabilir. Bir süre sonra ödem yerini bağ dokusuna bırakır. Neden ne olursa olsun tüm çomak parmaklarda ortak nokta parmak uçlarındaki kapiler ve venüllerdeki hidrostatik basınç artışı ve doku aralığına sıvı sızmasıdır. 

 

Bu sürecin gelişmesinde tam neden bilinmemekle birlikte sinirsel mekanizmaların etkili olabileceği, PDGF (platelet derived growth factor) gibi büyüme faktörlerinin rol oynayabileceği düşünülmektedir.

Schamroth işareti

Karşı karşıya getirilen işaret parmakları arasındaki eşkenar dörtgen şeklindeki aralığın kaybolmasıdır.

Parmakta Hiponychial açının büyümesi

Tırnak ile proksimal trınak katlantısı arasındaki normalde 160 derece ve daha küçük olan açının 180 den daha büyük olmasıdır. Bu açı Lovibond açısı olarak tanımlanmakta.

Distal falangeal mesafenin (DPD) interfalangeal mesafeden (IPD) daha fazla olmasıdır.

Çomak parmağın en pratik ve objektif bulgusu olduğu kabul edilir.

Çomaklaşma olan parmakta oksijen satürasyonun karşılaştırılması

Çomak parmak ve trınak problemlerinin sık görüldüğü hastalıklar

Akciğer problemleri

• Akciğer maligniteleri; Bronş kanseri, akciğer metastazları, mediasten tümörleri, mezotelyoma, Hodgkin lenfoması
• Akciğer enfeksiyonları; Apse, bronşektazi, kronik ampiyem
• Diğer akciğer hastalıkları: Kistik fibrozis, akciğer sertleşmesi, asbestoz, kronik verem, akciğer zarı elim tümörleri

Kalp hastalıkları

• Doğuştan morarmalı kalp hastalıkları
• Kalp iç zarı iltihabı

Sindirim sistemi hastalıkları

• Bilyer siroz
• Ülserli kolit
• Crohn hastalığı
• Malabsorpsiyon sendromu
• Yemek borusu ve kolon kanserleri

Diğerleri

• Felçler
• Lokla travmalar
• Anevrizmalar
• Aşırı laksatif kullanım
• Kronik dağ hastalığı
• Çomaklaşma, nadir olarak her hangi bir hastalığa bağlı olmadan, ailesel olarak da görülebilir.

Çomaklaşmanın derecesi esas hastalığın aktivitesiyle ilgilidir. Doğuştan morarmalı kalp hastalığı olan çocuklardaki çomaklaşma, kardiyak cerrahiden sonra düzelir. Bronş kanseri ile birlikte olan çomaklaşma da tümörün çıkarılmasıyla geriler veya tamamen kaybolabilir. Apse ve ampiyem tedavi edildikçe çomaklaşma azalır.