İlk kullanılan cilt temizleyicilerini MÖ 2500 yıllarında Sümerler'de görmekteyiz. Sümerler yanmış odun kömürü külü ve hayvanyal trigliserid içeren yağların karışımından oluşan potası(kükürt bileşiği) temizleyici olarak kullanmaktaydı. M.Ö. 1500′e ait Ebers Papirüsinde, kişisel temizliklerine düşkün olan Mısırlılar'ın, hayvan ve sebze yağları ile alkalinli tuzdan elde edilen sabunsu bir maddeyle yıkandıkları belirtiliyor. Keltler de, hayvansal yağlar ve bitki küllerinden ürettikleri sabuna “Saipo” adını verdi, bu sözcük daha sonra “Soap” olarak değişti. Türkler yaklaşık olarak 11. yy'a kadar sabun yerine sulardaki soda, çöven, saparma, sabun otu, süt kökü, kaşık otu, kılaya kavuğu, acı ağaç, herdemtaze, tavşankulağı, hintkestanesi gibi saponinli maddeleri ve kül kullandı. Temizleyici olarak günümüzde kulanılan beyaz sabun ise 1878 lerde Harley Procter ve James Gamble tarafından geliştirilmiştir.

Günümüzde birçok form ve içerikte temizleyici bulunmakta ve maalesef hepsi için sabun tanımını kulanmaktayız. Ancak bu doğru değil. Sabun aslında özel bir kimyasal içeriği tanımlamaktadır. Sabun yağların bir alkali ile bir araya gelmesi ile ortaya çıkan deterjan özelikteki yağ asit tuzlarının genel adıdır. 

Sabunlar

Günümüzde birçok sabun fromu görmekteyiz. Ancak içerikleri ve kimyasal ve pH larına göre sınıflandırılmakta.

Geleneksel sabunlar, ev yapımı sabunlar; hayvansal yağlar + alkaliler(kül gibi) ile yapılan yağ asit tuzlarıdır. Bunların pH ları 9-10 güçlü alkali yapıdadır. Güçlü yağ çözücülerdir ancak derinin fizyolojik pH ile (5-6) uyumlu olmadıkları için deri için iritan olabilmektedir.

Modern sabunlar; bitkisel(fındık gibi) yağlar ve yağ asitlerinden elde edilmekte. Bunların pH ları 9-10 güçlü alkalidir. Güçlü yağ çözücülerdir ve derinin pH ile uyumlu değilllerdir. 

Sentetik sabunlar, sindetler; sodium lauryl sulfate, sodium laurate ve sodium cocoyl isethionate elde edilmekte. Bunların pH ları 5.5-7 yani nötürdür. Deri pH ile daha uyumludur. 

Kombine sabunlar, combar; modern sabunlar ile sentetik sabunların birleşimidir. Bunların pH ları 7 dir. Birçok antibakteriyal sabun bu formdadır. 

Temizleyiciler temel olarak makyaj ürünleri, çevresel kir, cildin aşırı sebum ve ter salgıları hatta deri yüzeyindeki bakteri ve diğer mikroorganizmaları, ölü cilt hücrelerini deri yüzeyinden uzaklaştırmak için kullanılmaktadır. Derinin temizlenmesi ile sonrasında kullanılacak cilt bakım ürünleri hatta tedavide kullanılan ilaçlar  daha etkili olmaktadır. Ayrıca deri temzilenmediğinde yukarıda sayılanların hepsi deri yüzeyinde kalmakta deri fonsiyonunu etkilenmekte, derinin doğal deskuamasyonunu önlenmekte, deride gözenekler tıkanmakta, komedonlar gelişmekte ve deride iritasyon oluşmaktadır.

Cilt temizleyicileri cildi temizleyerek hijyenini sağlarken derinin doğal bariyer sistemini bozmamalıdır. Temizleme deri-deterjan-su arasındaki fiziksel ve kimyasal ilişki ile sağlanmakta.  Su içerisinde temizleme ürünleri micelle denilen yapılar oluşturmakta. Bunlar aşağıdaki resimde olduğu gibi içeride lipofilik dışarıda hidrofilik yapılardır. Micelle dışındaki lipofilik yapı ile çevresel sebum gibi yağlar ve kirleri tutumakta. Sonrasında su ile durulama ile bunlar deri yüzeyinden uzaklaştırılmakta. Ancak micelle benzer bir yapıda olan deri hücrelerindaki lipidleride ortadan kaldırmakta. Bu derinin doğal savunma sistemin bozulmasına, kurumasına neden olmakta. Temizleyicler içerisinde bulunan sülfaktanlar epidermal su kaybını arttrımakta ve derinin doğal nemlendirici  fatörünü(NMF) azaltmakta. Bunlar epidermisin fonksiyonunu ve deskuamasyonunu(dökülmesini) etkilemekte. Bu derinin kuru, mat ve kaba hatta egzamalı görünmesine neden olmakta.

Temzileyicilerin deride ne kadar hasar yaptıkları içeriklerindeki karboksil gurup yoğunluluğu ile ilgilidir(daha fazla proteine bağlanma özelliği). Temizleyicide uzun ve yoğun karboksil gurubu demek güçlü temizleyici ancak güçlü deri hasarı anlamına gelmektedir.

Temizleyicicn pH önemlidir. Klasik sabun temizleyiciler pH 10-11 alkali iken, sentetik temizleyiciler pH 5-7 nötürdür.

Cilt temizleyicilerde etkin ajanlar deterjanlar veya emülsiyonlardır.

Deterjanlar

Deterjanar yüzey sülfaktan(kimyasal bir maddedir ve cilt ile ürün arasındaki yüzey gerilimini azaltır) türüdür ürünün cilt yüzeyi boyunca dağılımına yardımcı olmaktadır. Deterjanlar (örneğin, sodyum lauril sülfat- , sodium lauryl sulfate) deri yüzeyinde köpürerek temizliği sağlamaktadır. Bu köpürme deri yüzyinde gerilimi azaltarak kirler ve sebumun deriden uzaklaşmasını sağlamaktadır. Deterjanlar çok güçlü ise temizleme sırasında çok fazla yağ kaldırmakta hatta derinin koruyucu bariyerine zarar vermektedir.

Bu nedenle temizleme ürünlerinin kuru deri ve duyarlı deride kullanılabilmesi için içeriklerine genellikle yağ asidi, petrol kaynaklı yağlar, balmumu eklenmektedir. Bu aktif tahrişi azaltmakta ve kuru deriyi nemlendirmektedir. Sülfaktanlar temzileme ürünleri dışında kremler içerisine katılarak bunların kayganlıkları ve deriye yapışma özellilerinin arttırılması içinde kullanılmaktadır.

Emülsiyonlar

Bunlar fiziksel görünümleri ile süt formunda temizleyiciler olarak geçmektedir. Çoğunlukla su-yağ veya yağ-su emülsiyon şeklinde karışımlar şeklindedir. Emülsiyonlar temizleyicilerde içerisindeki yağlar ile cildin yüzeyinden makyaj ve hücre artıklarının uzaklaştrılması için kaygan bir yüzey oluşturmaktadır. Bunların tek olumsuz özellikleri uygulama sonrası deri yüzeyinde hafif yağlı bir kalıntı bırakmalarıdır. Bu nedenle emülsiyon temizleyiciler sonrası bir tonik kullanılmaktadır.

Emülsiyonlar içerisine emülgatör katılmaktadır bunun ile su-yağ emülsiyonun oluşmasını sağlamaktadır. Gliserol stearat, butil stearat, polietilen glikol ve balmumu emülgatörlerden bir kaçıdır.

Bar formunda temizleyiciler

Günümüzde en sık kullanılan temizleyici formu.

İçeriklerine göre çok farklı bar temizleyiciler görmekteyiz.

• Çok yağlı-Superfatted bar; içeriisndeki yağ oranı % 10 nun üzerinde olanlar
• Kastilya bar; zeytin yağ içermekte
• Deodorant/ Antibakteriyal bar; antibakteriyaller eklenerek ter ve vücut kokusunun azaltılması için kullanılmakta.
• French Milled-Fransız öğütülmüş bar; düşük pH lı bir sabundur.
• Floating bar; içerisine hava girmiş bar
• Yulaz ezmeli bar; içeriğindeki yulaf ezmesi nedeni ile eksfoliasyon amaçlı kullanılmaktadır.
• Akne bar; içeriğinde sülfür, salisilik asit ve benzoyl peroxide ile akne tedavisinde temizleyici olarak kullanılmakta. 
• Yüz barları; boyutları banyo barlarından küçük
• Banyo barları
• Bitkisel içerikli bar; Aloe Vera, lavanta ve defne gibi bitkisel içerikler bulunmakta.
• Vitamin E içeren barlar
• Kakao Yağları içeren barlar
• Fındık/Meyva Yağları içeren barlar
• Şeffaf/Gliserin içeren barlar
• Abrasive barlar; içeriklerine sünger taşı tozları bulunan ve temizleme sırasında abrazyon yapan barlar.
• Eksfoliatif bar; fındık kabukları tozu, kurutulmuş meyva tozları içerileri ile temizleme sırasında deride eksfoliasyon yapan barlar
• Sabunsuz bar; syndetler sentetik deterjanlar içermekte.
• Kil bar
• Shea yağı bar

Temizleyici barlarda 2 temel sülfaktan bulunmakta. Sabun barlarda alkil karbokislat ve sindetlerde acyl isethionate. Her ikiside ayonik sülfaktandır. Bu nedenle deride st. cormeumda hasar oluşturmakta. Ancak bu olumsuz etkileri karboksilatllarda daha fazladır. Acyl isethionate syndetlerde stearik asit ile birleştirilmekte bu temzileme sırasında deri üzerinde kalarak nemlendirici bir etki sağlamakta. (Dove, Unilever buna örnektir ve temizleme sırasında sağladığı nemlendici etkisi buradan gelmekte).

Bunlar içerisinde biz dermatologlar tarafında tercih edilenler gliserin ve antibakteryal/deodorant barlardır. 

Gliserin barlarda sodyum palmitat ve gliserin bulunmakta. Bu barar şeffaf bir görünüm vermekte. Bunlarda pH 8-9 oranlarında. En sık örnekleri Neutrogena barlardır; Johnson & Johnson.

Antibakteriyal barlar sıklıkla triclosan (2,4,40-trichloro-20hydroxydiphenyl ether) bulunmakta ve gram negatif bakterilere etkilidir.

Deodorant barlar ise benzalkonyum klorid içermekte. Bu katyonik bir sülfaktandır ve bakterileri yok ederek vücut kokusunu önlemekte. Ancak bunun kullanımı ile ilgili ciddi tartımalar devam etmekte.

Tüm barlarda temizlem sırasında deride iritasyon ve kuruluk gelişmekte. Bu anyonik sülfaktanlarda, sodium lauryl sulfate, sodium laurate ve sodium cocoyl isethionate, amfoterik sülfaktanlardan, cocamidopropyl betaine daha yüksektir. Nonanyonik sülfaktanlar, alkil poliglukozid daha iritandır. Bu nedenle barların kullanımı sonrası derinin çok iyi durulanması önemlidir. Ayrıca barların kullanımı sıraısnda deri yüzeyinde fazla kalmamasına dikkat edilmelidir. Özellikle nemlendirici içerikli barlar uzun süre cilt yüzeyinde kaldığında deride iritasyona neden olabilmektedir.

Sıvı Temizleyiciler

İerikleri barlar ile aynıdır ve sadece fiziksel fromları farklıdır. Kullanım kolaylığı açısından vücut temizliğinde duşta daha fazla kullanılmaktadır. Bu ürünlere eklenen lipofilik nemlendiriciler( petrolatum, bitkisel yağlar ve shea yağı gibi) temizleme sonrası cildin nemlenmesini sağlamakta. Bu ürünler temizleme sırasında yeterli ürün ve az su ile deriye uygulanır sonra bol su ile durulanır. Bu sırada nemlendirici içerik deri üzerinde ince bir tabaka oluşturmakta. 

El temizleyicileri, dezenfektanları 

Bunlar su olmadan el dezenfeksyonunda kullanılan(elleri temizlemez) içeriğinde alkol yada quaternary ammonium bulunan ürünlerdir. Sıklıkla alkol olarak gram negatif ve pozitif bakterilere olan etkilerinden dolayı ethanol kullanılmakta(virüslere etkili değil). Quaternary ammonium olarak benzalkonium chloride yada benzethonium chloride tercih edilmekte. Bunlar bazı gram pozitif ve negatif bakteriler için bakteriyostatik ve fungosatiktir(virüslere etkili değil). Eller için tercih edilebilecek dezenfektanlardır. Ancak staf. aerius bakterilere, anthrax ve Clostridium difficile etkisiz oldukları unutulmamalıdır. Deride iritasyon ve dermatitlere neden olabilmektedir. 

Krem formunda temizleyiciler

Bunlar genellikle kuru ve/veya olgun ciltlerde tercih edilmektedir. Bu temizleme ürünleri cilt bakımınada yardımcı olmaktadır. Normal emülsiyonlar yağ içerisinde su fromunda iken kremler su içerisinde yağ formundadır. Makyaj ürünleri içeriğindeki taşıyı sistem ve pigmentler bu yağlı temizleyiciler ile daha kolay temizlenmektedir.

Yüz ve boyun bölgesine parmak uçları yada pamuklar ile dairesel hareketler ile yayılmakta ve kolayca uygulanmaktadır. Bu krem formları deri ile temasla birlikte deri ısısı ile daha sıvılaşmakta ve cilde uygulanması daha kolay olmaktadır.

Temizleme yağları

Yağ içerisinde su emülsiyonları olan bu temizleyiciler suya dayanıklı kozmetik kapatıcılar ve güneşten koruyucuların çıkarılmasında kullanılmakta(bunlar normal su temizleyiciler ile zor çıkmakta). Bu ürün pedler ile tüö yüze yayılır, hafif dairesel masajlar uygulanır ve su ike durulanır. Sonrasında bir temizleme sütü kullanılmalıdır. İçeriklerinde mineral yağlar, jojoba yağı, zeytin yağı bulunmakta. Zeytin yağ maalesef komedojeniktir(akneyi arttırabilir) bu nedenle sonrasında başka bir temileme ürünü ile yıkanmalı ve su ile durulanmalıdır. 

Cold krem temizleyiciler

Makyaj temizlemek amaçlı eskiden beri kullanılan bir temizleyicidir. Yapısında su, balmumu, mineral yağlar bulunmakta. Deterjan etki için borax konulmakta. Cold krem parmaklar ucuna alınarak yüze ugulanmakta. Pamuk pedler ile silinmekte ve sonrasında su ile durulanmakta. Kuru ve duyarlı cildlerde iyi bir seçimdir. 

Süt formunda temizleyiciler

En sık kullanılan temizleyici formudur. Bu temizleyiciler emülsiyon formundadır. Su içeriğinde yağ içerikleridir. Yağ içerikleri değişmektedir ancak kremlerden daha fazla su içermektedir. Genellikle içerlerinde deterjanlar daha küçük bir miktardadır. İçeriklerinde su ve hafif yağlar bulunmakta(zeytin yağ, ayçiçek yağ, jojoba yağ, susam yağ vb) 

Bunlar hafif makyaj yada makyajsız cilt temizliğinde tercih edilmektedir. İçeriklerindeki deterjan ile yağlı veya seboreik cildin temizliğinde ve gözeneklerin açılmasında kullanılmaktadır. İçeriklerine nemlendiriciler katılarak kuru ciltlerde nemlendirmek amacı ile de kulanılmaktadır. Erişkin ciltlerde az yada hiç makyaj yok ise süt fromunda temizlik ürünleri hasta cildin sonrasnda daha yumuşak hissedeceği için tercih edilebilir. Ancak daha sıklıkla genç cilterde kullanımı sırasında hastann yüzünü daha az yağlı hissetmesi ve kolay uygulanması nedeni ile tercih edilmektedir. Bu temizleyicler cilde direkt parmak uçları ile yada pamuk tamponlarla yumuşak dairesel hareketler şeklinde uygulanır.

Göz çevresinde de rahatlıkla kulanılmakta.

Losyon formunda temizleyiciler

Bunlar genelllikle suyun içerisinde deterjanlar şeklindedir ve antibakteriyal ajan içerikleri ile özelikle yağlı ve komedojenik ciltlerde tercih edilmektedir. Makyajı çıkarmak için uygun ürünler değildir. Genç ciltler tarafından daha fazla tercih edilmektedir. Cilde gençlik ve canlılık vermektedir.

Yağlı temizleme balmları

Bunlar cold krem temizleyicilere benzemekte. Sadece içeriklerindeki petroleum jel deri ile temas ettiğinde(doğal deri ısısı ile)  likit forma geçmektedir. Bunlar sıklıkla suya dayanıklı kozmetik kapatıcılar ve güneşten koruyucular için kullanılmakta. İçeriğinde yoğun balm yağlar içermekte(mineral yağ, ayçiçek ve zeytin yağ, hindistan cevizi yağı vb. Bunlar balmumu içerisinde yada shea (Butyrospermum Parkii) yağı içerisinde yer almakta. Parmak uçları üzerine alınan ürün tüm yüze masaj ile uygulanır sonra su ile durulanır. 

Miseller, Micellar temizleyiciler, Temizleme Suları

İçeriğinde su ve çok az sülfaktan bulunmakta. Aslın temizleme içeriği açısından son derece dilüe bir ürün. Su içerisinde dağılmış micelle yapıları derinin teniliğini sağlamakta. Sülfaktan olarak bir çok alternatif kullanılmakla birlite en sıklıkla "cetrimonium bromide" görmekteyiz. Pamuk pedler ile yüze sürülerek uygulanır ve su ile durulanır. Özellikle suda çözünebilir kozmatiklerin çıkarılmasında kullanılır. Kuru ve duyarlı ciltler için idealdir. 

Köpürmeyen temizleyiciler

Hassas ve egzamalı ciltlerde temizleyici olarak biz dermatologlar tarafından daha fazla tercih edilen temizleyicilerdir(Cetaphil Gentle Cleanser, Galderma; CeraVe Cleanser, Valeant). İçeriklerinde su, gliserin, cetyl alkol, stearyl alkol, sodium lauryl sulfate ve propylene glikol bulunmakta. Sodium lauryl sulfate sülfaktan, gliserin, cetyl ve stearyl alkol nemlendirici olarak kullanılmakta. Kuru yada hafif ıslatılmış cilde pamuk pedler ile uygulanır. 

Sabun içermeyen formda temizleyiciler

Bunlar aslında krem formunda temizleyicilerin sabun içermeyen deterjan içerikleri ile sıvı, yarı sıvı veya sabun şeklinde barlar şeklinde fromlarıdır. Bir sabun kullanılıyormuş ancak sabunun olumsuzlukları olmadan temizleme hissi vermektedir.  Sabunlara göre daha orta bir temizleyicidir. Sabunların daha alkali yapıları ile deride yaptıkları gerginlik hissine rağmen yüzey yağları temizlemek ve cilt üzerinde Ph denegesini sağlamaları ile kullanılmaktadır. Başka bir temizleme ürünü ile makyaj temizlenir ve en son bununla temizlik yapılır ancak çok iyi durulanmalıdır. Bu temizleyiciler yüz temizliğinin yeterli yapamadıklarını düşünen hastalarda , yağlı ciltlerde ve akneli ciltlerde tercih edilebilir.

Son yıllarda deri mikrobiyotası tartışmaları ile birlikte kişinin mikrobiyotasına özgü tenizleyicilerin üretilmesi ön plana çıkmıştır. Kişiye özel prebiyotik ve probiyotik içeren temizleyiciler gibi.

Temizleyiclerin deride yan etkilerinin azaltılması için içeriklerine seramidler, hyaluronik asit, yağ asitleri konulmaya başlandı.

Hidrofobik modifiye polimer(HMP) yapısı ile sülfaktanlar birleştirilerek yeni temizleyiciler geliştirlmekte.