Uyku, yaşamımızın neredeyse üçte birini geçirdiğimiz, bilincin askıya alındığı, beynin aktif ancak dış uyaranlara karşı kapalı olduğu bir süreçtir. Vücut sistemlerinin uyanıklıktan tamamen farklı çalıştığı bu süreç, normal ve sağlıklı bir şekilde yaşamımızı sürdürebilmemiz için gereklidir.

Uyku basit bir dinlenme süreci olmayıp, karmaşık ve gizemli bir yapıya sahiptir; hakkında hâlâ pek çok bilinmezlik devam etmekte ve yoğun araştırmalar yapılmaktadır.

Uykunun Temel İşlevleri

Uykunun; vücudun yenilenmesi, onarılması ve büyümesi, metabolik düzenleme, entelektüel performansın korunması, nöronal olgunlaşma, öğrenme ve bellek (kayıt belleği dâhil) gibi birçok kritik işlevde önemli olduğu düşünülmektedir.

Uykuda beynin aktif olduğu, nörofizyolojik bir yenilenme ve onarım içerdiği, öğrenilenleri depolama ve uyanıklık için hazırlık gibi süreçleri yürüttüğü tespit edilmiştir.

Uykunun Temel Evreleri ve Döngüsü

Yaşamsal döngümüzde oldukça önemli olan uyku, temel olarak iki ana evreden oluşur:

1. REM Evresi

REM (Rapid Eye Movement / Hızlı Göz Hareketleri); desenkronize uyku, D uykusu, ters, paradoksik ve aktif uyku olarak da bilinir.

• Özellikleri: REM sürecinde beyin aktiviteleri ve EEG, uyanıklık hâlindeki gibi olup, kas tonusu azalır ve fiziksel durum en hareketsiz modda kalır. En önemli özelliği hızlı göz hareketleridir.

• Klinik: Bu süreçte rüyalar görülür. Nabız ve solunum düzensizleşebilir, artabilir ve düzensiz kas hareketleri olabilir.

• Süre: Bütün uykunun %20'sini oluşturur. Normal bir uykuda ilk REM, ortalama 90-120 dakika sonra oluşur.

2. Non-REM Evresi

Non-REM (Non Rapid Eye Movement / Hızlı Göz Hareketleri Olmayan); senkronize, S veya sessiz uyku evresi olarak da tanımlanabilir. Bu evre, tüm uyku süresinin %75-80'lik bölümünü kapsar.

• Özellikleri: Non-REM uykusunda beyin aktiviteleri ve metabolik hız düşüktür. Sempatik aktivitelerle nabız azalırken, parasempatik aktivite artar.

• Alt Evreleri (EEG değişimlerine göre):

  • Evre 1 (%2-3): Uyanıklıktan uykuya geçiştir ve yalnızca birkaç dakika sürer. Uyku çok hafif ve kolayca kesintiye uğrayabilir. Göz hareketleri yavaştır.

  • Evre 2 (%45-55): Uykunun derinleşmeye başladığı ve en uzun süren evredir (10–25 dakika). Uyanma için daha yoğun bir uyaran gerekir. Göz ve kas hareketleri yavaşlar, ancak uyku hâlâ derin değildir.

  • Evre 3 (%3-8): Uyku derinleşir ve delta dalgası oluşur. Derin uyku olarak adlandırılır.

  • Evre 4 (%10-15): Delta dalgaları daha fazla artar. Uyku oldukça derindir.

Uyku Döngüsü (Siklüsü)

NREM-REM uyku evresine "uyku siklüsü" adı verilir. Doğal bir uykuda, belli bir sıra ve düzen içinde 4-5 döngünün gerçekleştiği görülmüştür (Non-REM evre 1, 2, 3, 4 $\to$ REM $\to$ Non-REM $\to$ REM gibi).

• Süreleri: İlk NREM-REM siklüsü yaklaşık 60-100 dakika sürerken, sonraki döngüler yaklaşık 90-120 dakika civarındadır.

• Yoğunluk: Sağlıklı erişkinlerde gecenin ilk 1/3'ünde derin uyku (NREM 3 ve 4) baskın durumdayken, gecenin son 1/3'ünde REM uykusu baskındır. REM uyku süreleri, gece ilerledikçe daha uzun olarak ortaya çıkar; derin uyku ise gecenin ikinci yarısında daha kısa süre kapsar ve son siklüste genellikle görülmez.

Kişisel Farklılıklar

Uyku süresi, uyku başlama zamanı, uyanma eşiği ve uyanma hızı her kişide farklılık gösterir. Bebeklik, çocukluk, ergenlik, erişkin ve yaşlılık dönemlerinde gece uykusu, hem süre hem de başlangıç saatleri açısından değişiklik gösterir.