Tüm kozmetik ve cilt bakım ürünlerinin içeriklerinin nitelik ve niceliksel olarak beklentileri karşılaması, insan sağlığı için güvenilir olması ve elde edilmesi ve kullanılması sonrasında ekolojik çevreye zarar vermemesi gerekmektedir. Genel olarak bir kozmetik ürün ya da cilt bakım ürününde içeriklerindeki tüm kimyasal içeriklerini 3 grupta topluyoruz; birinci grupta ürün içeriğinin büyük bir kısmını oluşturan taşıyıcı temel içerikler bulunmakta, ikinci grupta ürünün içeriğinde bulunan ve asıl amaca dönük olarak kullanılan fonksiyonel aktif maddeler bulunmakta ve üçüncü grupta üründe yer alan koruyucu ve destek amaçlı kullanılan ek ürünleri görmekteyiz. Hayvansal kaynaklı kozmetikler "zooceuticals" olarak tanımlanmakta ve kaynakları biyolojik olduğu için doğal kozmetik ürünler sınıfında yer almakta. Hayvansal kaynaklı içerikler kozmetiklerde her üç grup içinde yer almakta (salyangoz mukusu-sümüğü gibi), ancak sıklıkla fonksiyonel grup için kullanılmaktadır. 

Kültürel ya da etnik kökenli tıbbi ve kozmetik amaçlı hayvansal kaynaklar (tırnak, toynak, kabuklar, deri, dişler, hatta iç organlar) geçmişten günümüze kadar yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu bilinçsiz tüketim bazı canlı türlerinin soylarının tükenmesine neden oldu. Hayvansal kaynaklı ürünlerin elde edilme ve saklanma koşullarının uygun olmaması, standarttan çok uzak olması ve hijyenik koşulların olumsuzluğundan kaynaklanan hayvansal kaynaklı hastalıkların ortaya çıkmasını tetiklemekte. Bu nedenler ve hayvan hakları nedeni ile günümüzde hayvansal kaynaklı ürünler laboratuvar koşullarında sentetik olarak üretilmekte. Kozmetik ürünleri kullanarak pazarın arzını yatan bizlerin ürün içeriklerinde direkt hayvansal kaynaklı içerikleri varlığını ya da güvenlik testleri sırasında deneylerde hayvanların kullanılıp kullanılmadıklarını kontrol etmeliyiz. Salyangoz mukusu ve arı balı/poleni bile günümüzde canlı hakları nedeniyle tartışılırken, avlanan/çiftliklerde üretilen kara ya da deniz canlılarından elde edilen ürünlerin kozmetikte kullanımı insanlık onurunda ve vicdanında telafisi olmayan yaralar açmakta. Bu konuda son yıllarda ciddi kamuyu bilinçlenmesi ve devletelerin yasal düzenlemelerini görmekteyiz. Ancak günümüzde kara ve deniz canlılarının hatta böcekler ailesinin kozmetik ürünlerde halen kullanıldığını görmekteyiz. Sentetik ya da bitkisel kaynaklı kozmetik ürünler kullanımları öncesi nitelik/nicelik, saflık, insan sağlığı üzerine ve çevre güvenliği üzerine etkileri, klinik etkinlikleri testlerden geçirilmektedir. Kozmetik ürünlerin deri, saç ve tırnakta kullanımları nedeni ile bu yapılarda iritan/alerji özellikleri, ışık duyarlılığını artırma özellikleri, direkt toksik özellikleri ve yan etkileri mutlaka araştırılmakta. 

Kozmetik ürün ile ilgili uluslararası yasal yönetmenlik olan INCI; Uluslar arası kozmetik ürün bileşenleri terminolojisi= International Nomenclature for Cosmetic Ingridinets bakıldığında hayvansal kaynaklı kozmetikler ve tanımlamlarını görmekteyiz. Buna göre hayvansal kaynaklı kozmetik içerikleri kaynaklarına göre 3 grupta tanımlanmış.

1. Böceklerden elde edilen kozmetik içerikler

Böceklerden elde edilen kozmetik içerik çeşitliliği ve kullanım alanları oldukça şaşırtıcı. Arılardan elde edilen bal, polen, balmumu, salyangozdan elde edilen mukus, ya da ipek böceğinin ipeği sık bildiklerimiz. Ancak  tanımlanış böcek kaynaklı kozmetik içerikler ve kullanım alanları aşağıdaki tabloda olduğu gibi garip ve çok çeşitli. Maalesef bunlar böceklerin, larvaların ve yumurtalarının öldürülmesi ile ya da doğal yaşamları için gerekli olan ve ürettikleri ürünlerden elde edilmektedir. 

 

 

Bunlardan biri olan Carmine (INCI: carmine), doğal kırmızı 4 olarak bilinen "Carmine cochineal" böceğinden elde edilen pigment. Ruj, oje, fondöten, kapatıcı ve göz çevresi dekoratif kozmetiklerde kullanılmaktadır. Shellac (INCI: Shellac/shellac wax/shellac cera) ise aynı gurup böceğin salgısı ve kırmızı tonlarda pigmente içeren bir tür lak(Lacquer cochineal, Kerria lacca). Şampuan, ruj, oje, fondöten, kapatıcı, maskara ve göz çevresi dekoratif kozmetiklerde kullanılmaktadır. İpek ve örümcek ağlarından elde edilen peptidler ise saç ve cilt bakımında kullanılmakta.

Belkide en eski ve yaygın kozmetik kullanım kaynağımız bal. Bilinen en eski yüz ve vücut maskesi karışımları (2 yemek kaşığı bal, 1 yemek kaşığı zeytinyağı, ve 1-2 damla limon suyu). Temizlenmiş ve kuru bir yüze 15 dakika masaj ile maske şeklinde sürülür. Ilık su ile sonrasında yıkanır... Diğer sık dillendirilen karışım 2 yemek kaşığı bal ve içerisine 3 yemek kaşığı kahverengi toz şeker. Bunun ile vücuda eksfolyent amaçlı 10 dakika masaj yapılır...) Diğer bir arı kaynaklı ürün balmumu. Balmumu, kozmetiklerde fonksiyonel içerik, taşıyıcı (emülsiyon stabilitesi için, sürfaktan...) ve yardımcı içerik (ürünün vizkoelastik özelliklerinin değiştirilmesi, parfüm...) olarak amaçlı kullanılmakta. Propolis flavonoidler ve fenol açısından zengindir. Kan dolaşımını desteklemesi nedeni ile anti-aging ürünler, özellikle el kremleri, sık kullanılmakta. Polenler diğer bitkisel yağlar ile karıştırıldığında zengin vitamin A-C, pantotenik asit ve flavonoid içeriği ile kozmetik ürünlerde özellikle çatlamış derilere sahip yaka ve el bakımında kullanılmakta. Arı sütü—Royal jelly hücre metabolizmasını uyarması ile anti-aging amaçlı ve yağlı ciltlerde yağ salınımının düzenlenmesi için kozmetiklerde, özellikle dudak ve göz çevresi ürünlerinde kullanılmaktadır. Arı zehiri (venom) ise yapısında enzimler, lipidler, peptidler ve biyoaktif aminler içermekte. Apitoxin olarak bilinmekte astrajen, antibakteriyal ve inflamasyonu baskılaması özellikleri ile kozmetiklerde kullanılmakta. Mimik kasları üzerinde geçici başlama özellikleri ile botox gibi etki gösterirken kolajen ve elastin uyarımı nedeni ile anti-aging amaçlı kullanılmaktadır. Tüm arı ürünlerinin, özellikle venom, propolis, ve balmumunun allerjik özellikleri unutulmamalıdır.

Salyangoz mukusu % 95 oranında su içerisinde allantoin, elastin, kolajen, mukopolisakkarid, glikolik asit ve vitamin gibi polimerler içermekte. Kozmetik krem, temizleyici ve serumların içerisine katılmakta. Yumuşatıcı, nemlendirici özellikleri ile deri bakımında kullanılmakta.

2. Karasal hayvanlardan elde edilen kozmetik içerikler

Karasal hayvanlar maalesef geçmişten beri kozmetik ürün endüstrisinde kullanılmakta. Ancak son yıllarda hayvanlara yönelik şiddetle ilgili etik sorunlar ve sağlık ve hijyen sorunları nedeniylebunların yerine bitkisel kaynaklı veya sentetik ürünler tercih edilmektedir. Hatta nesli tükenmekte olan türlerin korunması için (misk ve amber gibi) bazı içeriklerin kozmetiklerde kullanımı yasaklanmıştır. Halen kozmetiklerin temel yapıları (yağ/yağ asitleri, lanolin gibi) veya aktif içerikler (hyaluronik asit, kolajen, elastin, keratin) olarak kullanılmaya devam etmekte. Kara hayvanlarından elde edilen kozmetik bileşenlerin çoğu sığırlardan (özellikle kollajen, elastin, ve keratin), koyunlardan (özellikle lanolin), kümes hayvanlarından (özellikle hyaluronik asit), ve süt veren tüm hayvanlardan gelmekte. Ancak bu bildiklerimizin dışında ördekler, develer, atlar, eşekler, vizonlar, devekuşları, domuzlar ve sürüngenler. 

Lanolin koyun derisi tarafından salgılanmakta ve yünde bulunmaktadır. Lanolin yağ asit esterleri ve kolestrolden oluşan bir kompleks yapı ve hayvanları deri-yünlerinde birikerek onları çevresel koşullara karşı korumakta.  Yünün işlenmesi sırasında elde edilmektedir. Lanolin and its derivatives (acetylated lanolin (INCI: acetylated lanolin/acetylated hydrogenated lanolin), hydrogenated lanolin (INCI: hydrogenated lanolin/PEG-20 hydrogenated lanolin/acetylated hydrogenated lanolin), hydroxylated lanolin (INCI: hydroxylated lanolin), lanolin alcohols (INCI: lanolin alcohol/acetylated lanolin alcohol/PPG-20 lanolin alcohol ether), and others (INCI: Lanolin Acid/PEG-NN lanolin)) are used in the content of cosmetic products. Sıklıkla dudak bakım ve kozmetiğinde kullanılırken nadiren saç ürünlerinde kullanılmakta. Lanolin bu geniş kullanımına rağmen sık alerjik reaksiyonlarar neden olduğu unutulmamalıdır.

Karasal hayvanlardan elde edilen elastin ve kolejen (deniz hayvanlarından da elde edilmekte) kozmetik ürün içeriklerinde en sık kullanılan aktif ürün. Kolajen ve elastin büyükbaşhayvanların vertebra gibi kemiklerinden ya da aorta gibi büyük damarlarından elde edilmektedir. Ancak deli dana hastalığı, kuş gribi gibi hayvan kaynaklı yüzlerce hastalığı düşündüğümüzde ham kolajen ve elastin ürünlerin güvenliği ile ilgili sorunlar ortaya çıkmakta. Bu nedenle son yıllarda hem hayvan hakları hem de bu tür problemlere karşı sentetik elastin ve kolajenler kullanılmaya başlandı. 

Keratin ve türevleri saç ve tırnak bakım ürünlerinde en sık kullanılan ürünlerdir. Keratin karasal hayvanların tırnak, pençe, toynak, boynuz ve kıllarından elde edilmektedir (hayvanları yemekle, sütlerini çalmakla kalmayıp kıllarından, tırnaklarından kozmetik ürün yapmak?). 

Kunduzların anüs ve genital organları arasında 2 adet castoreum bezi bulunmaktadır. Bu bezler kunduz tüylerinin yağlanması dışında feromon kokusu salgılamakta. Bu bezler hayvanlar öldürüldükten sonra kurutulmakta ve ne yazıktır ki günümüzde lüks parfüm yapımında halen kullanılmakta.

Engerek yılan zehiri ise günümüzde sentetik olarak elde edilmekte (Dipeptide Diaminobutyroyl Benzylamide Diacetate; botox gibi etki göstermekte).

Geçmiş yüzyıllarda geleneksel, sözde bilimsel (büyü-simya gelenekler) amaçlı(insan sağlığı için tehlikeli olabilecek) bazı örnekler(keçi, köpek, sıçan dışkısı, domuz beyni, koç yumurtası, tavuk tüyü suyu, kaplumbağa kanı ve yağı veya kurbağa kanı gibi) günümüzde kullanılmıyor. 

3. Deniz canlılarından elde edilen kozmetik içerikler

Deniz canlılarından elde edilen içerikler kozmetik ürünler içerisinde kullanılmakta. Ürünler maalesef bu canlıların öldürülmesi ya da üretimlerine dönük sanayiden elde edilmekte. Son yıllarda bu konuda duyarlılık sentetik yollarla üretimini sağlamakta. Deniz canlılarından elde edilen ürünler kozmetiklerin taşıyıcıları (balık yağları gibi) ya da aktif maddeleri (deniz canlıları kolajeni gibi) olarak kullanılmaktadır. 

İspermeçet yada sık bilinen adları ile kaşalot balinaları; sindiremedikleri kabuklu deniz canlıları ve diğer besinleri bağırsaklarında mukus salgısı ile sararak sertleştirirler. Bu amber olarak tanımlanmakta. Amberin yapısında mumlar, yüksek moleküler ağırlıklı doymamış alkoller, ve amberin bulunmaktadır. Amberin, hava/deniz suyu/güneş etkisi ile okside olarak parçalanmakta ve ambergrise dönmekte. Balina kaynaklı ambergris'in oldukça tipik bir kokusu bulunmaktadır ve parfüm ve kozmetik ürünlerde kullanılmıştır. Ancak balina avcılığının yasaklanması ve bu türün koruma altına alınması ile günümüzde sentetik ambergris kullanılmaktadır. 

Chitosan ve türevleri tüm kabuklu deniz canlılarının kabuklarını oluşturan chitin'den elde edilmektedir. Günümüzde kozmetik sektöründe özellikle diş, deri, saç ve tırnaklarda kullanılmaktadır.

Günümüzde gelişen biyoteknoloji ile laboratuvar ortamında canlılara zarar vermeden kozmetik içerikler üretilebilmekte hatta çeşitlendirilebilmekte. Dünyayı paylaştığımız tüm canlıların yaşama/üreme haklarının korunması ve ekolojik denge için besin kaynağı olarak kullanılmalarını bile tartıştığımız bu zamanlarda kozmetik sektöründe canlıları kullanmaktan vazgeçmek zorundayız. Evet, insanın kendisini iyi ve güzel hissetmesi için estetik güzellik ve kozmetik ürünler önemli. Ancak son tüketici olan bizlerin ürünlerin elde edilme yöntemlerini, ürünün içeriğini ve firmaları sorgulamamız ve duyarlı olmamız gerekmekte. Ürün seçimlerimizi etkileyen doğal ya da biyolojik tanımlaması (biyoteknoloji kullanılmadı ise) bizim için güvenli oldukları anlamına gelmekte ancak başka bir canlının yaşam haklarını çalarak elde edildi.