Vücut estetiğinin önemli bir kısmını oluşturan saçlar, aynı zamanda kişiliğimizi de yansıtmaktadır. Sağlıklı, canlı, renkli, parlak, dayanıklı ve yeterli hacimli saçlara sahip olmak belki de hepimizin isteğidir. Tarih boyunca insanlık, bu istekle çeşitli bakım yöntemleri ve doğal ürünler kullanmıştır. Günümüzde hâlâ bu tür doğal ürünler kullanılmaktadır. Son yıllarda, bu yöntemlerin kullanımı daha fazla ilgi görmekte ve artmaktadır. Bu yöntemlerin büyük bir kısmı, binlerce yıldır deneme yanılma yoluyla saç bakımı ve hastalıklarında kullanılan geçmişten gelen tecrübelere dayanmaktadır. Ancak birçok ürün için yapılmış bilimsel çalışma yoktur. Bilimsel çalışmaların olmayışı, bu tedavilerin doktorlar tarafından önerilmesini engellemektedir. Kullanılan ürünler ve uygulanma yöntemleri, maalesef bilimsel birikimi olmayan aktarlar veya benzer kişiler tarafından önerilmekte ve düzenlenmektedir.

Bu yazıdaki anlatılmaya çalışılan ürünler dışında, sayılamayacak kadar çok ürün bulunmaktadır. Ürünler seçilirken, sık bilinenler, en fazla problem oluşturanlar ve üzerinde bilimsel çalışmalar olanlar tercih edilmiştir.

Saçlı deri ve saç bakımında bitkisel yağlar

Jojoba Yağı

Özellikle yağlı saçlı deride kullanımı ile saçlarda yağlanmayı düzenlediği gösterilmiştir. Ayrıca kuru saçlar için iyi bir nemlendiricidir. Küçük moleküler yapıya sahiptir. Bu nedenle saçların içerisine rahatlıkla girmektedir. Bu saçlara onarıcı bir etki sağlamaktadır. Kırılmaya eğilimli, uçları kırık, kuru ve hasarlı saçlarda etkilidir.





 

 

Hindistan Cevizi Yağı

Bu yağ hindistan cevizinden yada tohumundan elde edilmektedir. 24-25 derecelerde sıvılaşmaktadır. Nemlendirici özelliği nedeni ile saçlara onarıcı etkisi amacı ile kullanılmaktadır.

 

 

 

 

  

 

 

Kına

Lawsonia inermis ailesi küçük bir ağacın yapraklarının kurutularak toz hale getirilmesi ile elde edilen renkli bir kimyasaldır. Orjinal kına kırmızı-portakal renkli bir moleküldür. Esmer ve yeşil kına olarak satılmaktadır. Yeşil kına saf kına değildir.

Kına dört bin yıldan beri insanlar tarafından saç deri ve tırnak süsü olarak kullanılmaktadır. Saç yapısındaki proteinlere kolay bağlanmakta ve saçta kırmızı-kahverengi renk vermektedir. Saçın dış kısmındaki defekteleri doldurması nedeni ile saçı onarmakta saça parlaklık vermekte ve kırılmalara karşı saçı korumaktadır.

Bitkisel boyalar arasında en sık bilinen olan kına (henna), turuncu, kırmızı ve kızıl bir renk oluşturarak saçları boyamak için kullanılmaktadır. Kına (Lawsonia inermis), aktif bir boya olan lawsone (2-hidroksi-1,4-naftokinon) içeren bir çalıdır. Kınanın kurutulmuş yaprakları toz haline getirilir ve su veya yağ ile karıştırılarak saç boyaları hazırlanır. Doğal kına, rengi daha görünür hale getirmek için genellikle kahve suyu veya çay ile bir gece boyunca karıştırılır. Sirke, limon yağı ve okaliptüs yağı gibi doğal maddelerin eklenmesi farklı tonlar verir. Kahverengi kına, indigo bitkisi yaprakları içerir; siyah kına para-fenilendiamin içerirken, kırmızı kına hiçbir katkı maddesi içermez; dolayısıyla daha düşük alerjenik potansiyeli vardır. Bu renk tonları, koyu saçlılarda kırmızı bir parıltı vermesi ile tercih edilmektedir. Ancak beyaz saçlarda kınada doğal olmayan renkler ortaya çıkmaktadır. Kına bitkisinin tozunun su ile teması ile boyar madde olan asidik yapıdaki naphthaquinone (lawsone) ortaya çıkar. Bunun saça 30-60 dakika uygulanması ve sonrasında saçın durulanması ile saçlar boyanmaktadır. Saf kına alerjik reaksiyonlara neden olmaz. Kına içerisine saç boyaları eklenerek farklı renk tonları kullanılmaktadır. Bunlar kına boyaları olarak bilinmektedir. Bu boyalar, orijinal saç renk tonundan daha koyu tonlar elde edilmesi için kullanılmaktadır. Lawsone % 0.5 formları ile hazırlanmış kına özlü şampuanlarda kullanılmaktadır. Diğer bitkisel boya kaynağı papatyadır (azulen, apigenin). Papatya, kınada olduğu gibi toz haline getirildikten sonra kaolinli sıcak su içerisine konulmaktadır. İçeriğindeki azulen saçı boyamaktadır. Azulen günümüzde sentetik olarak üretilmekte ve % 0.01-0.25 oranlarda şampuanlarda kullanılmaktadır. Bu ikisi dışında, özellikle Asya ülkelerinde saç renginin koyulaşması için galik asit, brazilin veya hematoksilin boyar maddesi içeren bitkisel ekstraktlar kullanılmaktadır.

Genç bireylerde geçici vücut sanatı olarak siyah kına dövmesi kullanma konusunda son zamanlarda bir eğilim vardır. Siyah kınada, uygulama süresini kısaltmak, rengin yoğunluğunu artırmak, desen tanımayı iyileştirmek ve dövmenin daha uzun süre kalıcı olmasını sağlamak için doğal kınaya para-fenilendiamin eklenir. Bazıları siyah kına dövmelerindeki para-fenilendiamine karşı duyarlı hale gelir ve daha sonra saç boyası kullandıklarında, daha düşük para-fenilendiamin konsantrasyonlarında bile buna karşı gecikmiş aşırı duyarlılık reaksiyonları geliştirebilir.

Saw palmetto

 

Saw palmetto, Serenoa repens, Serenoa serrulata ya da Sabal serrulata isimleriyle de bilinen bir palmiye ağacının meyvelerinden elde edilen bir içeriktir.  Doğal büyüme alanı Batı Hindistan ve Kuzey Amerika'. Yapısında yağ asitleri ve fitosteroller açısından zengindir. Geleneksel olarak Amerikan Yerlileri tarafından idrar ve üreme sistemi şikayetlerinde kullanıldığı görülmektedir. Etki mekanizması tam olarak bilinmemekle birlikte, 5 alfa redüktaz enzimini inhibe etmektedir. Bu nedenle erkeklerde prostat büyümesinde ve kadın-erkeklerde erkeksi tipte saç dökülmelerinde kullanılmaktadır.

İlaca yakın bu etkileri nedeniyle yan etkileri bulunmaktadır. Gebelikte, emzirme döneminde ve çocuklarda kullanımıyla ilgili yeterli bilimsel veri bulunmamaktadır.

Saflaştırılmış saw palmetto içeriğinde % 85-90 yağ asitleri, steroller, karotenler, lipazlar ve şeker bulunmaktadır. Saw palmetto içeriğindeki liposterolik içeriği (LSESr) ve beta sitosterol, androgenetik alopesi üzerinde etkili olan bileşenlerdir.

Bu içeriklerin etki mekanizması:

• 3-alfa hidroksisteroid dehidrogenazı aktive ederek DHT'nin daha zayıf androjenik aktivitesi olan androstanediole dönüştürmektedir.
• 5 alfa redüktazı inhibe etmektedir.
• DHT'nin dokudaki reseptörlerine bağlanmasını % 50 oranında azaltmaktadır.

Günümüzde marketlerde iki tür içerik görmekteyiz. Birisi kurutulmuş saw palmetto çekirdek tozu, diğeri tablet haline getirilmiş içeriktir.Aç karnına alındığında mide problemleri yapmaktadır. Bu nedenle tok karnına alınmalıdır.

Saw palmetto, saç dökülmelerinde şampuan ve saça uygulanan ürünler içerisinde sıkça yer almaktadır.

Birçok bitkisel 5 alfa redüktaz (5aR) enzimini baskılayarak benign prostat büyümesi ve androgenetik alopesi için kullanılmaktadır. Saw palmetto, bu amaçla kullanılan bitkisel 5aR inhibitörüdür. Son yıllarda finasterid ve dutasterid alternatif olarak kullanılmaktadır.

Sarımsak ve soğan

Hepimizin yakından tanıdığı, her şeye iyi gelen sarımsak, Allium cinsi bir soğan bitkisidir.

Sarımsak, içeriğinde %84,09 su, %13,38 organik ve %1,53 inorganik madde bulundurmaktadır. İçeriğinde ayrıca kükürt bileşikleri, çeşitli amino asitler, germanyum, çinko, A, B1 ve C vitaminleri ile özel kokusunu veren allisin bulunmaktadır.

Saç bakım ürünleri arasında yer almamaktadır. Ancak bazı saç hastalıklarında, örneğin saç ya da sakal kıran olarak bilinen dökülmelerde kullanılmaktadır. Tek başına ya da kortizonlarla birlikte kullanıldığında etkili oldukları, hatta kortizonun etkisini artırdıkları gösterilmiştir.

Soğanda, sarımsak gibi, bazı saçlı deri hastalıklarında da kullanılmaktadır. Saç ve sakal kıran hastalıklarında soğan suyunun 2 ay kullanımı ile klinik cevap alındığı gösterilmiştir. Tam olarak etki mekanizması bilinmemekle birlikte, içeriğindeki sülfür ve fenollerin uygulama alanında tahriş yaparak bu alandaki immün sistem cevabını değiştirdikleri düşünülmektedir. 

Kapsaisin

Acı kırmızı biberde bulunan, acı duyusunu veren maddedir. Uygulandığı alanda duyu sinir uçlarını bloke ederek sinir uyarımını engellemektedir. Bu etkisiyle ağrı tedavilerinin topikal formları kullanılmaktadır.

Saç dökülmelerinde de kullanılmıştır. Etki mekanizması tam bilinmemekle birlikte, uygulama yerinde insüline benzer büyüme faktörlerini sentezledikleri ya da deriye uygulandığında yaptığı tahriş ile bu alanda immün sistem cevabını değiştirdikleri düşünülmektedir.

 

 

Bektaşi üzümü

İçeriğindeki yoğun antioksidanlar ile saçların grileşmesini önlemede etkili olduğu halk arasında bilinmektedir. Saçlara uygulandığında saç büyümesini ve renginin koyulaşmasını sağlamaktadır. Akşamları 1 yemek kaşığı oranında saç derisine uygulanmaktadır.

 

 

  

 

Ginko Biloba(Mabet ağacı)

 

Belki de doğal tedavi ürünleri içerisinde en popüler ve yaygın olarak kullanılanıdır. Deriye uygulandığında kan dolaşımını artırdığı ve ödemi azalttığı bilinmektedir. Bu nedenle saç dökülmelerinde ve saç bakımında şampuandan birçok üründe ginkgo bilobayı görmek mümkündür.

 

 

 

  

 

 

Çay Ağacı

 

Tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. İçeriğinde bulunan epigallocatechin 3 gallate (EGCG) güçlü bir antioksidandır ve kanser önleyici etkisi bulunmaktadır. Son yıllarda aynı maddenin erkeksi tipte saç dökülmelerinde 5 alfa redüktaz üzerinden etkili olduğu gösterilmiştir. Ayrıca saç kepeklenmesinde de etkilidir. Bu özellikleri nedeniyle şampuan ve birçok saç ürününde yeşil çay kullanılmaktadır.

 

  

 

Çin Melek Otu (Dong Quai)

Çin bitkisel tıbbında saç dökülmesini durdurmak ve saç büyümesini tekrar sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. İçeriğindeki fitoöstrojenlerin erkeksi tipte dökülmede etkili olduğu düşünülmektedir.

 

   

 

 

Doğu Mazısı (Thuja Oriantalis)

Uzak Doğu geleneksel tıbbında saç dökülmelerinde kullanılan bir diğer bitki Doğu mazısıdır. Bu bitki ile ilgili yapılan çalışmalarda, saçlı deride kullanıldığında saçların sayısında, hacminde ve büyüme hızlarında artışlar gözlenmiştir.

 

 

 

 

 

 

Yalancı Papatya (Eclipta Alba)

Saç dökülmeleri ve diğer problemlerinde kullanılan bir bitkidir. Saça siyah renk vermesi ve saç büyümesini artırması nedeniyle birçok saç ürününde kullanılmaktadır. Güçlü etkisi nedeniyle saç canlandırıcı bitkilerin kralı anlamında Kesharaja ismi verilmiştir.

 

 

 

 

 

 

Hercai Menekşesi (Pansy Flower)

Geleneksel saç tedavilerinde özellikle seboreik dermatit tedavisinde kullanımını görmekteyiz. Yeni doğan seboreik dermatitinde 1 bardak ılık su içerisine 1-2 çay kaşığı hercai menekşe çiçekleri konularak hazırlanan karışım saça sürülmektedir. Bu uygulama saçlı deride nemlendirici ve yumuşatıcı özelliklere sahiptir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Horoz İbiği Çiçeği (Amaranth)

Saç bakımı ve hastalıklarında sık kullanılan bir bitkidir. Yaprak suyu saçlı deriye uygulanmaktadır. Bu uygulama ile saçların renginin koyulaşması amaçlanmaktadır. Saç büyümesini desteklediği, saçları yumuşattığı ve pürüzsüzleştirdiği gösterilmiştir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hint Baharatı (Curry Leaves)

Bu baharatı yaprağının yenilmesi saçların erken beyazlaşmasını yavaşlatmaktadır. Yapraklarının kullanımı saçlara canlılık vermektedir.

 

 

 

 

 

Isırgan Otu

Özellikle erkesi tipte saç dökülmelerinde etkinliği gösterilmiştir. Bu dökülmelerde rol oynayan testesteronun DHT dönüşümünü bloke ettiği düşünülmektedir. Tek başına yada saw palmetto ile birlikte kullanımının etkinliği arttırdığı gösterilmiştir. Kapsül olarak yutulabilen formları bulunmaktadır.

 

 

 

 

 

Biberiye (Rosemary, Rosmarinus Officinalis Linn.)

Özellikle erkeksi tipte saç dökülmelerinde bu bitkinin ekstresinin etkili oldukları düşünülmektedir. 

 

 

 

 

 

 

Adaçayı (Salvia Officinalis)

Özellikle saçları koyulaştırmak ve renk tonunu artırmak için kullanılmaktadır. Taze yaprak suyu kullanılmaktadır. Saçlarda etkin bir tonik olarak kullanıldığı ve saçlara parlaklık ile canlılık kattığı bilinmektedir. Özellikle biberiye ile birlikte kullanılmaktadır. 1 bardak ılık suya adaçayı ve biberiye konularak 3 dakika kaynatılmakta, sonra 3 dakika beklenmekte ve bu karışım deriye uygulanmaktadır.

 

 

 

 

Aloe Vera

Düzenli kullanımı ile saç gelişimini olumlu etkilemektedir. Ayrıca seboreik dermatitis gibi saçlı deri hastalıklarına da iyi gelmektedir.