Polikistik over sendromu (PCOS) doğurganlık yaş dönemindeki kadınların % 4-10 nunda görülen en sık hormonsal hastalıktır.

PCOS tanısı

Bu hastalığın tanısında;

1. Klinik şikayetlerin ve/veya laboratuvar testlerinin androjenlerin-erkeksi hormonların yüksek olmasını desteklemesi

2. Overlerin normal çalışmaması; ovülasyonun olmaması ve/veya ultrasound-US ile overlerde çok sayda kistlerin gözlenmesi

Bunlarda 2 sinin mutlaka bir arada olması gerekmektedir.

Bununla birlikte şunlarda unutulmamalıdır.

a) İlk adet görme döneminden sonraki ilk 2 yılda adet olmakla birlikte ovülasyon(overlerden ovumun atılması) olmayabilir. Buna “Fizyolojik anovülasyon” denilmektedir.

b) Overler üzerinde çok sayıda folliküler kistler fizyolojik olarak görülebilir.

c) Overlerin US ile değerlendirilmesi özellikle obez kadınlarda zordur.

d) Laboratuvar testlerinde androjenler ergenlikte, obezitede ve hafif hirsutismde değişkenlikler gösterebilmektedir. Ayrıca normal over fonksiyonu olan kadınlarda androjenler yüksek olabilir.

Hastanı klinik değerlendirmesi sonrası laboratuvar ve US gibi radyolojik testler yapılmaktadır.

PCO da hipofiz kaynaklı GnRH ve over kaynaklı LH artmıştır. Bu anovülasyona ve over kaynaklı androjenlerin salınımının artmasına neden olmaktadır. Bu androjen artışı karaciğerde SHBG azalmasına neden olmakta Bunun kanada azalması androjenlerin kanda serbest formlarının artışına neden olmaktadır.

PCO kadınlarda insülin direnci nedeni ile an insülin seviyeleri yüksektir. Bu hipfizden daha fazla LH salınımna neden olmakta buda kısır döngü gelişiminde etkilidir.

Pelvik US overlerde polkistleri göstermektedir. Burada kriter olarak 2-9 mm çaplı 12 yada daha fazla kistin varığı ve overlerin total volümünün 10 cm3 den fazla olması anlamlıdır.

LH/FSH oranı 2 den fazladır.

SHBG sıklıkla düşüktür ve insülin direncini göstermektedir.

Androstenedione genellikle yüksektir.

Total testesteron-TT ve free testosteron yüksektir. Özellikle total testosteron rutin bakılmakta bunun > 3 nmol/L olması anlamlıdır. Free androjen indeks- FAI = (TT [nmol/L] /SHBG [nmol/L]) X  10 son zamanlarda daha fazla kullanılmaktadır.

17 Hydroxy progesterone(17OHP) yüksek. 17OHP > 7 nmol/L daha çok geç başlayan CAH için anlamlıdır.

Prolactin ve tiroid fonksiyonlarına bakılmalıdır.

Oral glukoz tolerans testi yapılmaktadır.

PCOS da diğer androjen fazlalığı yapan hastalıklardan ayırıcı tanısı yapılmalıdır. Bunlar; Geç başlayan adrenal hiperplasi (CAH), androjen salgılayan tümörler, Cushing’s sendromu, anabolizan steroidlerin ilaç olarak kullanımı, insülin direnci ile birlikte obezitede, hipotirodizim ve hiperprolaktinemi.

PCOS unda risk faktörleri PCOS unda risk faktörleri

1. Gebelikte anne kaynaklı androjen fazlalığına maruz kalınması

a. Yetersiz tedavi uygulanmış konjenital adrenal hiperplazisi olan anneler

b. PCOS olan anneler

c. Androjen fazlalığına neden olna tümörleri olan anneler

2. Düşük doğum ağırlığı ve prematür doğumlar

3. 8 yaşından önce özellikle kasıkta kıllanma gelişiminin olması yanı erken adrenarj

4. Epilepsi-sara hastalığı ve bunun için kullanılan ilaçlar

5. Erken yaşta özellikle ilk adet öncesi başlayan tip 1 diyabet hastalığı

6. İnsülin direnci ile birlikte obezite

7. Ailede PCOS olması

PCOS kliniği

PCOS de adet düzensizlikleri, akne, hirsutism ve obezite  gözlenmektedir.

Adet düzensizlikleri PCOS hastalarının 3 de 2 sinde gözlenmektedir. Bunlar; Hiç adet görememe(16 yaşından sonrası için); PCOS li hastaların sadece % 40 ında gözlenmektedir. Sonradan adet görememe(90 günden fazla süredir adet görememe) Az adet görme(adet dönemlerinin 35 günden uzun sürmesi); PCOS li hastların % 70-80 inde gözlenmektedir. PCOS li hastalarda bunlardan dolayı infetilite yani kısırlık gözlenmektedir. Ancak PCOS hastların % 60 ında kısırlık gözlenmez.

PCOS da androjenlerin fazlalığı nedeni ile akne, androjenik alopesi-erkeksi tipte saç dökülmesi ve erkeksi vücut alanlarında kıllanma artışı-hirsutism sık gözlenmektedir. Bu kıllanma düzeyi Ferriman-Gallwey tarafından skorlanmıştır. Aşağıdaki resmlerdeki siyah tüylenme lanlarına göre skorlar verilmekte. Bunların toplamı önemlidir.

PCOS hastaların yarısında obezite gözlenmektedir. (Erken ergenlik döneminde başlayabilen) Burada şişmanlık vücudun ortasında yoğundur ve buna android şişmanlık denilmektedir. Normal kilolu PCOS kadınlarda vücut yağ indeksi artmıştır. Kalça – bel oranı önemlidir.

PCOS li hastalarda akantozis nigrikans ve metabolik sendromlarda gözlenmektedir.

PCOS kadınlarda zamanla kliteromegali, ses kalınlaşması, kas yapısının değişimi gibi virilizasyon gelişebilmektedir.

PCOS de metabolik problemlerde gözlenmektedir. En sık olarak dislipidemiler gözlenmektedir. Bu hastalarda trigliserid yükselmekte ve HDL düşmektedir. İnsülin direnci ve zamanla Tip 2 diabet gözlenmektedir.

PCO tedavisi

PCO radikal bir tedavisi yoktur ancak uygulanan tedaviler ile istenmeyen klinik belirtiler kontrol edilebilmekte hastanın yaşam kalitesi arttırılabilmektedir. Hirsutism, obezite ve adetlerin düzeni özellikle genç kadınlar için son derece önemlidir.

PCO hastalarda obezite ile mücadele son derece önemlidir. %5-10 luk bir kilo değişimi bile hastalarda klinik düzelmeler yapmaktadır.

Metabolik sendromun düzenlenmesi; İnsülin direnci için Metformin ve Thiazolidinedionler kullanılabilir.

Adet düzensizlikleri ve ovülasyonun olmaması uterusta endometriumda hiperplazi ve kansere yol açabilmektedir. Bir yılda 4 menstrüral periyot bu riski önemli oranlarda azaltmaktadır. Östrojen ve progestron içeren doğum kontrol hapları tedavide ilk seçeneklerdir. Bu tedaviler GnRH ve LH yapımını baskılamakta bunun üzerinde overlerde aşırı androjen yapımı baskılanmakta ve kanda SHBG arttırmaktadır. 20 mg  ethinyl oestradiol verilmekte. Ethinyl oestradiol ve Cyproterone acetate kombinasyonu kullanılabilmektedir. Spironolactone, Flutamide kullanılabilir.