Bazı düşük molekül ağırlıklı maddelerin UV veya güneş ışınlarının etkisi ile deride meydana getirdikleri irritan veya allerjik reaksiyonlardır. Genellikle 320-400 nm boyundaki uzun dalga boylu UV ışınları etkisi ile ortaya çıkarlar. 290-320 nm boyundaki kısa dalga boylu UV ışınlarının deri üzerine olan etkisi sadece güneş yanıkları şeklindedir.

Deride meydana gelen bu ışık duyarlılığı artışı reaksiyonları 2 şekilde görülür;

Fototoksik Reaksiyonlar

Yerel veya sistemik bir duyarlandırıcı kimyasal maddenin ultraviyole ışınları ile ilk temastan itibaren kimyasal reaksiyona girmesiyle oluşan egzamadır. Allerjik mekanizmalra rol oynamamaktadır. Oluşumunda hem uzun hem de kısa dalga UV ışınların rolü vardır.

Erken Tip Fototoksik Reaksiyonlar

Oksijen varlığında, kimyasal maddenini oksidasyonu ve redüksiyonu sonucu hücre yıkımı olur. Bu tip reaksiyonlara fotodinamik reaksiyon adı da verilir. Erken tip fototoksik reaksiyonlarda deri lezyonları güneş gören deri bölgelerinde ve genellikle kontaktan maddenin temas ettiği alanda sınırlı kalmıştır. Yoğun ışın etkisini takiben 2-6 saat sonra belirtiler başlar. Hastalarda yanma, batma hissi ile birlikte eritem, ödem ve şiddetli olgularda vezikül/bül oluşumu görülür. Klinik belirtiler 24 saat içerisinde en şiddetli noktasına ulaşır. Eritem ve ödemle seyreden hafif ve orta derecedeki olgular 2-3 gün içinde deride soyulma olarak iyileşirler. Vezikül ve bülle seyreden olguların iyileşmeleri genellikle skatris bırakarak ve daha geç bir sürede olur.

Bu reaksiyona neden olan maddeler; sistemik olarak alınan ilaçlar; tetrasiklin, sulfonamid, griseofulvin, sulfonilüre grubu antidiabetikler, Klordiazepoksit Fenotiazin gibi psikoterapötik ilaçlar, nalidiksik asit , tiazid grubu diüretikler, katran ve katran türevleri, boyalar, akridin ve akridin türevleri, metilen mavisi, eozin, eritrosin , dövmelerde kullanılan kadmiyum sülfit, ağır metaller, antihistaminikler, östrojenler, oral kontraseptifler, riboflavin, bazı güneşten koruyucular.

Geç Tip Fototoksik Reaksiyonlar

Bitkilerde furokumarinler ve bunların ürünlerine bağlı olarak gelişirler. Birlikte olan bu fototoksisiteye fitofotokontakt dermatit denir. Parfümlerle oluşan özel klinik tabloya ise Berlocque dermatiti denir.

Bu tip reaksiyonlara neden olabilen furokumarinler psoralen, 5-metoksipsoralen ve 4,5,8-trimetoksipsoralendir. Bu tip  reaksiyona neden olabilen bitkiler turunçgiller, incir, çayır bitkileri, gülgiller, düğünçiçeğigiller, maydanozgillerdir. Bu tip fototoksisite reaksiyonları oksijene gereksinim göstermez. 320-400 nm dalga boyundaki UV ışınları ile meydana gelir. Klinik belirtiler ışıkla temastan 6-12 saat sonra başlar. 48 saat sonra en üst düzeyde görülür. Lezyonlar yine kontaktanın temas ettiği alan ile sınırlanmıştır. Elementer lezyonlar eritem, ödem ve veziküldür. Yanma, batma yakınması olmaz. Ağrı yakınması vardır. Lezyonlar 7-14 gün içerisinde yerlerinde deskuamasyon ve hiperpigmentasyon bırakarak iyileşir. Berlocque dermatitinde akut dönem görülmez. Çevresi daha koyu renkte görülen hiperpigmente lekelerle karakterizedir.

Fotoallerjik Reaksiyonlar

Tamamen hücresel immun mekanizmaya bağlı olarak meydana gelir. Etyolojik ajan dışardan deriye temas eden başlangıçta allerjenik özelliği olmayan bir kontaktan maddedir. Işık enerjisi ile hapten haline dönüşen bu allerjenler geç tip (Tip 4) aşırı duyarlılık reaksiyonuna neden olurlar. Bundan sonraki aşamada gelişen immunolojik olaylar allerjik ekzematöz kontakt dermatitte olduğu gibidir. Klinik belirtiler, güneş ışınları ile temastan 72 saat sonra maksimum düzeye ulaşır. Işık ve duyarlandırıcının etkisi kesildikten sonra 10-14 gün içerisinde iyileşme görülür. Aksi taktirde hastalık uzar, subakut ve kronik formlara dönüşür. Deri lezyonları AEKD’ te görüldüğü gibidir ve fototoksik reaksiyonlardan farklı olarak çok keskin sınırlı değildir. Akut olgularda eritem, ödem, vezikül/bül, subakut olgularda deskuamasyon, sulantı ve krut oluşumları, kronik olgularda likenifikasyon vardır. Fotoallerjik reaksiyonlara yol açan maddeler; a-İlaçlar: Sulfonamidler, fenotiazinler, sulfonilamid, ve kinin b-Halojenli salisilanidler, güneşten koruyucu ajanlar ve lokal anestezikler: Dibromosalisilanilid, PABA deriveleri, tribromsalisilanilid, sinnamik asit esterleri, tetraklorsalisilanilid, digallolyl bitionol, hekzaklorofen, fentiklor c-Optik parlatıcılar d-Eozin e-Eozin f-Fragrance g-Lichen

Ayırıcı Tanı

Fototoksik ve fotoallerjik birbiriyle karışabilir. Fotoksik egzama sıklığı nsidansı daha yüksektir. İlk temasta ortaya çıkar. Işık dozu ve duyarlandırıcı konsantrasyonu önemlidir. Herkeste oluşabilir. Güneş gören açık bölgelerde ve keskin sınırlı olarak oluşur. Fotoallerjik görülme sıklığı daha azdır. 2. temasta ortaya çıkar. Işık dozu ve duyarlandırıcı madde konsantrasyonu önemsizdir. Duyarlı kişilerde oluşur ve kapalı alanlarda da görülür. Keskin sınırlı değildir. Porfirya, pellegra da ayırıcı tanıda düşünülmelidir.