Gamze, gamze, gamzeler... Kız çocuklarına isim olarak konulmasından, şiir ve şarkılara konu olmasından anlaşılacağı üzere insanlar tarafından beğenilen ve dikkat çekici bir özellik. Birçok kültürde varlığı gençlik, sevimlilik ve çekicilik sembolü olarak kabul ediliyor. Basitçe yüz ve vücudumuzda cildimizin herhangi bir yerinde gözle görünür, deri seviyesinde çökmelere verilen genel tanımdır. En bilinenleri yanaklar, çene Venus gamzeleri. 

Son yıllarda ülkemizde ve dünyada sanat ikonlarının gamzeleri daha fazla hayranlık uyandırmakta. Hatta bunlar örnek alınarak, gamze estetiği operasyonları yapılmakta.

Sadece günümüzde değil geçmiştede gamze estetiğin ve çekiciliğin bir parçası olarak algılanmış. Aşağıdaki resimde henüz estetik operasyonların uygulanmadığı 1936 yılında yanaklarda gamze oluşumuna neden olduğu iddiası ile geliştirilen bir aleti görmekteyiz.

Günümüzde piercing tercih alanları için yanak ve venüs gamzelerinin kullanıldığını ile sık karşılaşmaktayız.

Gamzeler bazı insanlar tarafından güzel ve sevimli bir yüz simgesi olarak kabul edilirken bazı kişiler tarafından estetik bir problem olarak algılanabilmekte. Bu özelliğin vücudun neresinde olsursa olsun doğuştan gelen ve kas/bağ dokusunda meydana gelen bir deformite sebebi ile oluştuğunu biliyoruz. Gamzenin evrimsel nasıl bir amaca hizmet etmiş olabileceği sorusuna verilen yanıt çok net olmamakla birlikte, gamzenin gençlik, sevimlilik, şans ve çekicilik unsuru olarak algılanması, gamzeli bireylerin üreme olasılığını arttırmış ve böylece bu genetik özellik nesiller boyunca aktarılmış olabileceği düşünülmekte. 

Gamzenin bu genetik özelliğinin sonraki nesillere aktarılmasının tek bir gen tarafından kontrol edilip edilmediği tam olarak bilinmiyor. Çoklu genlerin rol oynayabileceği düşünülmekte. Eğer anne-babadan birisinde gamze var ise çocularda gamza olma olasılığı % 25-50 anne-babanın her ikisinde gamze olduğunda bu oran %50-100 lere çıkmakta. Genetik çalışmalarda yanakta gamzenin genetik olarak 5. kormozomda çenede gamzenin ise 6. kromozomda taşındığı gösterilmiştir.

Çukura benzeyen bu yapılar yüzde sıklıkla yanaklarda ve çenede bulunabiliyor. Yanaklardaki gamzeler özellikle gülümsediğimiz zaman ortaya çıkarken, çenedeki gamzelerin görünümü sürekli ve/veya gülme gibi yüz hareketleri ile daha belirgin olmakta.

Gamzelerin tıbbi olarak tanımı yüz yada vücutta, daha sıklıkla kemik yapılar üzerinde görülen deri seviyesinde noktasal yada çizgisel çökmeler olarak tanımlanmakta. Medikal olarak dimple, fovea olarak yada gelasin olarak adlandırılır. "Gelasin(JEL-uh-sin)" gülünce yanaklarda oluşan gamze anlamına gelmekte. Yunanca gelaein (gülme) kelimesinden köken almakta.

Yenidoğan bebeklerde yüzde ve vücuta sık görülmekle birlikte bazı dismorfik sendromlar ile birlikte olması nedeni ile son derece önemlidir.

Gamzeler zamanla kaybolmakta yada daha belirgin hale gelmektedir. Bu bedensel gelişime, yaşlanmaya, kas ve bağ dokusu ile yağ dokusundaki değişimlere bağlıdır. Örneğin deri altı yağ dokusu artışı gamzenin kaybolmasın neden olurken, kas, deri ve ligament yapılarındaki kısalmalar ve uzamalar gamzelerin değişmesine yol açabilmektedir. Yaşlanma ile birlikte gamzelerin görünebilirliği azalmakta yada kaybolmakta. Genel olarak gamzeler genç yaşlarda daha fazla görülmektedir.

Gamzeler yüz ve vücudun her yerinde görülmekle birlikte yerleşim yerine göre;

• Yüz yerleşimli gamzeler
• Vücut yerleşimli gamzeler olarak 2 ye ayrılmakta.

Ayrıca gamzeler alta yatan patolojik nedene göre veya birlikte görüldüğü diğer hastalıklara göre;

• Basit gamzeler
• Patolojik gamzeler olarakta ayrılmakta. 

Yüzdeki Gamzeler

Yanak Gamzesi (Fovea buccalis, Cheek dimple, Gülme gamzesi)

Yüzde bulunan mimik kasları yüz ifadelerinin oluşmasını sağlar. Zygomaticus major kası gülümseme sırasında ağız kenarlarının yanlara ve yukarı doğru çekilmesinden sorumludur. Yanaklardaki gamzelerin oluşma nedeninin bu kasla ilişkili olduğu düşünülüyor. Bazı araştırmalar gamzesi olan kişilerde zygomaticus major kasının ağız kenarında ikili bir yapıya sahip olduğunu gösteriyor. Kas yapısı böyle olan kişilerde zygomaticus major kası bağlı olduğu elmacık kemiğinden tek bir yapı halinde çıkıyor. Daha sonra ikiye ayrılıyor ve ağız kenarına bağlanıyor. Araştırmalar gamzesi olan kişilerde ikili zygomaticus major kasının alt taraftaki demetinin yanak derisinin dermis tabakasına bağlı olduğunu gösteriyor. Diğer bir görüşe göre gamzelerin ortaya çıkma nedeni zygomaticus major kasının, gamzeli olmayan kişilerdekine göre daha kısa olması. Bu durumun embriyonun gelişme döneminde kas dokularının oluşumu sırasındaki bir problemden kaynaklandığı düşünülüyor. Bu deformiteye sahip olan kişi, gülmek için kaslarını gerdiğinde, yanaklarda hayranlık uyandıran çukurlar oluşmakta. Nedeni ne olursa olsun yanak gamzeleri belkide estetik olarak en fazla istenen gamzelerden birisi.

Bebeklerde ve 7-15 yaş dönemi çocuklarda çok sık görülmektedir. İki taraflı görülür ancak nadiren tek taraflı olarakta(sağda yada solda) görülebilmektedir. Erişkinlerde görülme sıklığı kadın-erkek eşit ve oran % 33-37 olarak tanımlanmış.

Çene Gamzesi(Fovea mentalis, cleft chin, chin cleft, dimple of chin)

Çenedeki gamzeler ise embriyonun gelişim döneminde çene kemiğinin ve çene etrafındaki kasların sağ ve sol bölümlerinin düzgün şekilde birleşmemesinden kaynaklanıyor. Çene gamzesinin oluşumunda yanak gamzesinden farklı olarak kaslarla bir ilgisi yoktur.

Çenenin orta hattında I yada Y şeklinde, hafif noktadan derin bir çukura kadar gamze oluşmakta. Bu gamze yüz mimikleri olmaksızın görülebildiği gibi mimikler ile daha belirgin olmakta.

Çenenin gelişiminde sağ yada solda asimetrik büyüme çenede gamzeye neden olabilmekte.  

Bazı ırklarda oldukça sık görülmektedir. Özellikle Avrupa ırklarında (Almanya ve Polonya gibi) ve Hindistanda görülme sıklığı % 4-74 arasında değişmekte. 

Elmacık Gamzesi (Zygomatic dimples, High up Dimple)

Sıklıkla tek taraflı elmacık kemiği üzerinde görülen gamzedir. Doğumsal görülen bu gamze fetüsün gelişimi sırasında elmacık kemiği ile anne rahim duvarı arasında sıkışan dokularda gelişen patolojik bir gamzedir. Basınç gamzesi olarak tanımlanmaktadır.

Vücuttaki gamzeler

Fovea supraspinosus (bi-acromial dimple, dimple of shoulder, omuz gamzesi)

Omuzun arkasında supraspinous boşlukta ortaya çıkan nadir görülen gamzelerdir. Tek taraflı yada iki taraflı-asimetrik olanların annenin uterusu ile fetüsün omuz kemikleri arasında basınca maruz kalan dokulardan geliştiği düşünülmekte. İki taraflı olanlarda doğumsal malformasyon sendromları( 18q deletion sendromu ve Apert sendromu gibi isklet displazileri gibi) akla getirilmelidir. 

Elbow Dimple(Dirsek Gamzesi)

Dirseğin arkasında yukarı doğru uzanan gamzelerdir. Bunlar dirsekte radio -humeral eklem üzerinde ve sıklıkla olecranon her iki tarafında yer almaktadır. Yeni doğan bebeklerde sıklıkla görülmekte ve zamanla kaybolmaktadır. Dirsek eklemini oluşturan eklem zarları ve sinovial problemler ile dirsek ödemlerinde tek taraflı olarak görülebilmektedir. Aşırı kilo dirsekte geçici olarak gamze oluşmuna neden olmakta. Yeni doğanda dirsek ve omuz gamzeleri birlikte görüldüğünde Apert sendromu gibi iskelet sistem displazileri akla getirilmelidir. 

 

Venüs Gamzesi(Fovea Lumbalis, sırt gamzesi, butt dimple)

Vücutta estetik olarak kabul edilen gamze sırtın altında kalçanın üstünde 2 taraflı yerleşen ve "Venüsün gamzeleri" olarak tanımlanan gamzelerdir. Sırt ile kalçanın geçiş sınırında simetrik yerleşim gösteren bu gamzeler "sacroiliac eklemin(pelvisi oluşturan sacrum ile ilium kemikler oluşturduğu eklem)" tam üstüne yerleşmekte. Tıbbi muayenelerde bu eklemin saptanmasında son derece önemli bir referans noktalarıdır. Latince "fovea lumbales" olarak tanımlanmakta. "Posterior superior iliac spine ligamentin" yapısal olarak kısa olması ve üzerindeki deriyi çekmesinden kaynaklanmakta. Genetik geçiş özelliği diğerlerinden daha yüksektir.

Fovea Glutealis, Kalça Gamzeleri(Gluteal Dımples, dimple on Butt)

Bebeklerin kalçalarının her iki yanında yer alan ve bebeğin kilo alması ile zamanla kaybolan gamzelerdir. Ancak aşırı kilo alımlarında ve selülit problemlerinde de kalçada gamzeler görülmektedir.

Gamzeler kozmetik olarak önemli yapılar olarak kabul edilmekle birlikte aslında bir defekt veya anormal bir gelişim olarak algılanmalıdır. Yüzde yada vücutta patolojik gamze gelişim nedenlerinı aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz. 

• Doğumsal bazı sendromlar ile birlikte olan gamzeler;
  • Apert sendromu; omuzda subacromial ve dirsekte gamze
  • Arthrogryposis multiplex congenital; eklemlerde çok sayıda gamze
  • Campomelic dysplasia; pretibial gamzeler
  • Carpenter sendromu; pilonidal gamze
  • Deletion 22q sendromu; burunda gamze
  • Frontonasal dysplasia; burun ortasında çizgisel gamze
  • Genitopatellar sendrom; dizde gamze
  • Kabuki sendromu; kulak ön kısmında gamze
  • Miller Dieker sendromu; scral gamze
  • Wolf–Hirschhorn sendromı; kuak önünde ve sacral gamzeler
  • Hypophoshphatasia; ön kol ve bacakta gamzeler
  • 18q sendromu; her iki omuzda gamze
  • Freeman Sheldon sendromu; deride H şeklinde gamzeler
  • Smith–Lemli–Opitz sendromu; sacral gamze
  • Prune belly sendromu; diz ve dirsekte gamze
• İskelet hastalıkları ile birlikte olan gamzeler;
  • Ulnar kemiğin gelişim yetersizliği(Ulnar club hand); el üstünde gamze
  • Radial kemiğin gelişim yetersizliği(Radial club hand); el üstünde gamze
  • Ayakta fibula kemik yokluğu(Absent fibula) bacata gamzeler
  • Kalça çıkıkları; kalçada gamzeler
  • Spinal dysraphism; kalça arka kısmında gamzeler,
  • Sacral agenesis; kalçada gamzeler
• Enfeksiyonlar sonrası elişen gamzeler
  • Doğumsal Rubella sendromu; dizde gamzeler
• Doğumsal metabolik problemler ile birlikte gamzeler
  • Mucopolysaccharidosis IV; kalçada gamzeler
• Mekanik travmalara bağlı gelişen gamzeler olarak tanımlanmıştır.
  • Amniosentez komlikasyonu olarak vücut alanında(sıklıkla saçlı deride) gamzelerin oluşumu; doğumsal genetik hastalıkların tasınısnda 6 aydan sonra sıklıkla amniosentez yapılmakta. Amniosentez iğne ile amnioz sıvın alınarak hücresel ve genetik çalışma şeklinde yapılmakta. Bu uygulama sırasında kullanılan iğne ile fetuse yapılacak müdahalenin neden olduğu komplikasyon deride skar ve gamze ile sonuçlanmakta. Bu oran US ile birlikte amnosentez kulanılmadığı dönemlerde 0.1 - 9 % olarak yüksek iken günümüzde bu risk % 0 lara kadar düşmüştür.
  • İlaç enjeksiyonu sırasında enjekte edilen yerde gamze oluşumu

Bu nedenle bir gamze ile karşılaşıldığında (yerleşime göre) ilk olarak buna neden olabilecek problemin tanımı için iyi bir fiziksel muayene, dismorfik görünüm, nörolojik ve ortopedik problemler değerlendirilmelidir.

Sakral Gamze(Sacral dimples)

Bu patolojik gamzeler "sacrococcygeal orcoccygeal dimple" olarakta tanımlanmaktadır.

Yeni doğan muayenesinde mutlaka bakılması gereken bir gamzedir. Normalde kalça çatalının sırt ile birleşme noktasına kadar orta hatta gamzeler olabilir. Ancak bunlar çok derin olmayan 5 mm den küçük yüzeysel gamzelerdir ve anüsün 2,5 cm den daha fazla üstünde yer almaktadır. Bu gamzelerde spinal dysraphism ile ilgili herhangi bir bulgu bulunmamaktadır. Spinal dysraphism omurganın embriyonal gelişimi sırasında arkada kapanma kusurlarıdır. Bunlar arasında en sık görülen önemli olan iskelet hastalıkları içerisinde yer alan spinal dysraphisim içinde yer alan spina bifida dır. Bu aslında doğumsal olarak omurganın kemiklerinin arkada tam kapanmaması ile ortaya çıkmakta. Bu deformasyonun tam üzerinde deride gamze gibi anomaliler görülebilmektedir. Occult spinal dysraphisms (OSDs) spinal dysrapisim arasında yer almakta ve bunda nöral tüp defektleri görülebilmektedir. OSD lerin % 50 sinden fazlasında sırtın alt yada kalça üstünde gamzeler görülmektedir. Ancak her kalça gamzesi OSD ile birlikte olmak zorunda değildir. Sırt orta hat ve kalçada bir yada daha fazla gamze, gamzelerin çaplarının 5 mm den büyük olması ve anüsten 2,5 cm den daha aşşağıda , gamze olmaksızın deride hipetrikozis, kapller hemajiyom, meningosel, deri altı kitle(lipom gibi) varlığında OSD akla getirilmelidir. Kalça çatalının sağ yada sola deviasyonu yada ikiye ayrılması gamze olsun yada olmasın yine OSD şüphelendirmelidir.

Vücutta bazı doğumsal gamzelerin geblikte uteral fatal gelişim sırasında maruz kaldıkları basınca bağlı geliştiği görülmekte. Bunlardan bir taneside doğumsal büyük ayak başparmakların olduğu bazı olgularda gözlenmiştir.

Dermatofibroma (DF) iyi huylu deri tümörleridir. Bunarın nadir olan atrofik yani deride çökme yapanları bulunmaktadır. Bunlar nadiren yerleşim gösterdileri yüz ve vücut alanlarında çizgsel yada klasik gamzeler şeklide klinik görüntülere neden olmaktadır.

Anetoderma, atrofik skar, lokal morfea yada "lupus erythematosus profundus" gazmlerler benzer lezyonlar yapabildikleri için dikkatli olunmalıdır.