Dishidrotik egzama ($\text{DE}$), diğer adıyla akut palmoplantar egzama veya pomfoliks, yetişkinlerde el ve ayak dermatitinin yaygın bir nedenidir. Tüm el egzamalarının $\%5$ ila $\%20$'sini oluşturmaktadır. Hastalık, terleme anlamına gelen hidrozis kelimesinden türetilmesine rağmen, ter bezleri ile doğrudan bir ilişkisi bulunmamaktadır.

Dishidrotik egzama, ayak tabanlarını, avuç içlerini veya her ikisini birden etkileyen tekrarlayan veziküler (su kabarcıklı) bir döküntüdür. Çok şiddetli kaşıntılıdır ve genellikle aniden ortaya çıkar.

• Lezyon Görünümü: Bu hastalığın karakteristik klinik özelliği, "tapioka pudingine" veya "balık/kurbağa yumurtasına" benzeyen, deride derin yerleşimli ve gergin küçük su toplamaları (veziküller) oluşturmasıdır. Veziküller birleşerek ve büyüyerek büllere (daha büyük su kabarcıkları) dönüşebilir.

• Yerleşim: Lezyonlar genellikle simetrik yerleşim gösterir. Ellerde parmak kenarlarında ve el içinde, ayaklarda ise parmaklar üzerinde ve ayak tabanında görülür. $\text{DE}$ vakalarının $\%80-\%90$'ı ellerde görülür.

• Semptomlar: Hastalar çoğunlukla şiddetli kaşıntı, bazı hastalar ise ek olarak yanma ve ağrı ifade ederler.

Dishidrotik egzamanın özellikleri ve risk faktörleri: 

• Sıklık: $\text{DE}$, tüm ırklarda, kadın ve erkekte eşit sıklıkla görülmekle birlikte, sıcak iklim kuşaklarında daha fazla görülmektedir. En sık $20-30$ yaş döneminde ortaya çıkar.

• Nedenler: Hastalığın nedeni tam olarak tanımlanamamıştır. Ancak vakaların yarısında kişisel veya ailesel atopi (alerjik yatkınlık) öyküsü ve birçoğunda sigara içme alışkanlığı ve nikel alerjisi bulunmaktadır. 

• Tetikleyiciler: Bazı alerjenlerin ağızdan alınması (nikel ve kobalt gibi) veya deriye temas etmesiyle alevlenen bir tür temas egzamasıdır. Ayrıca uzun süre eldiven kullanımı, intravenöz immünoglobulin tedavileri, mantar enfeksiyonları ve aşırı terleme gibi nedenler de suçlanmaktadır.

• Seyir: Hastalık daha çok bahar aylarında ataklar yapmakta ve emosyonel stresle ilişkilendirilmektedir. Nadiren genetik ailesel geçişli olgular görülebilmektedir.

Klinik, uzun bir bekleme periyodundan sonra ya da periyotlar şeklinde başlar. Aniden derin yerleşimli veziküller gelişir. Bu erken klinik evreyi, deride soyulma, çatlaklar ve döküntülerin izlediği kronik evre takip etmektedir.

• Tanı: $\text{DE}$, diğer el egzamalarından ayrıcı tanısının yapılması için yama testi (patch testi) yapılabilmektedir.

• Yaşam Kalitesi: Dishidrotik egzama hastaların yaşam kalitelerini önemli düzeyde etkilemektedir.

• Komplikasyonlar: Deri bütünlüğünün bozulması ikincil deri enfeksiyonlarına neden olabilmekte, hatta tırnakların etkilenmesi kalıcı veya geçici şekil bozukluklarına neden olabilmektedir.

Dishidrotik Egzama Tedavisi ve Yönetimi

$\text{DE}$'nin yönetimi, akut döküntülerin tedavisine ve uzun süreli cilt bakımına odaklanır. Tedavi, hastalığın şiddetine göre belirlenir. Şiddet, vezikül sayısını, kızarıklık (eritem), kaşıntı (pruritus) ve diğer özelliklerin şiddetini dikkate alan Dishidrotik Egzama Alan ve Şiddet İndeksi ($\text{DASI}$) skoru ile değerlendirilebilir; ancak bu skor tıbbi uygulamada yaygın olarak kullanılmaz.

Dishidrotik egzama tedavisi, el ve ayaklarda derinin kalın olması ve ter bezlerinden zengin olması nedeniyle zordur.

Tedavinin Temel Basamakları

Tedavideki en önemli adımlar şunlardır:

1. Hastalığı tetikleyen ve başlatan faktörlerden kaçınmak.

2. Optimal deri bakımının sağlanması.

3. Erken klinik dönemde ilaç tedavileri.

4. Hastanın eğitimi.

Bunun için daha az irritasyona ve alerjiye yol açacak temizleme ürünleri ve sabunların seçilerek kullanılması gerekmektedir.

• Eller ılık su ile yıkanmalıdır (sıcak su kullanılmamalıdır).

• Ellere nemlendirici sıkça sürülmeli ve bariyer kremler önerilmelidir.

• Pamuk astarlı eldiven kullanılmalıdır.

Şiddete Göre Tedavi Yaklaşımı

Hafif ila Orta Şiddetli Vakalar Genellikle tüm avuç içi (palmar) veya ayak tabanı (plantar) yüzeyleri tutmayan lezyonlar, az sayıda vezikül, hafif kızarıklık ve sakatlayıcı olmayan kaşıntı ile seyreder.

• Çok güçlü ve güçlü topikal steroidler tedavide birinci seçenektir.

• Günde bir kez geceleri oklüzyonla (kapatarak) verilen topikal tedavi, gün içi çoklu uygulamadan daha etkilidir.

• İnatçı olgularda, iki-üç hafta süreyle hafta içi hafif potentte topikal steroid uygulamasının hafta sonu süperpotent topikal steroid uygulamasıyla birleştirilmesi iyi bir tercih olabilir.

• Topikal kalsinörin inhibitörleri (topikal takrolimus ve mometazon gibi) de tedavi için kullanılmıştır.

Şiddetli Hastalık Sistemik kortikosteroidlerle tedavi edilir. Ancak sistemik kortikosteroidlerle dramatik iyileşmeler elde edilebilmesine karşın, genellikle hastalık kısa sürede tekrarlamaktadır.

Dirençli ve Özel Tedaviler

• Kronik olgularda fototerapi iyi bir seçenektir.

• Dirençli $\text{DE}$'de topikal psoralen ve ultraviyole $\text{A}$ tedavisi ($\text{PUVA}$) kullanılabilir.

• Aşırı terlemenin (hiperhidrozis) olduğu olgularda, intradermal botulinum toksin $\text{A}$ oldukça etkin sonuçlar vermektedir.

• Ayırıcı tanı belirsiz olduğunda, bakteriyel, fungal ve viral enfeksiyonlar için ileri tetkikler, deri yama testi ve deri biyopsisi düşünülebilir.

• Tedavisi zor olan (refrakter) kaşıntılı vakaların tedavisinde botulinum toksin kullanımının bir rolü olabilir.