Koilonişi, şeklinden dolayı "Kaşık Tırnak" olarak bilinen tırnağın şekilsel deformitesidir. Yunanca'da kaşık anlamına gelen koilos kelimesinden türetilmiştir. Klinik olarak çomak parmak tırnak deformitesinin tam tersi bir görünümdür.

Tırnak plağının uzunlamasına ve/veya enlemesine kaşık şeklinde konkav (içe çökük) bir şekil almasıdır. Tırnak plağının ortası çukurlaşmış, kenarları ise yükselmiş gibi görünür.

Gelişim Süreci

Tırnakta başlangıçta uzunlamasına ve enlemesine olan hafif konveks eğim azalır ve tırnak düzleşir. Bu düzleşmeye Platonişi (Platonychia) denilmektedir.

Koilonişi sıklıkla ellerde ilk üç parmakta başlamakta ve görülmektedir; ayak tırnaklarında daha nadirdir.

Altta yatan nedene bağlı olarak, bazen tırnak ortasındaki çukurlukta uzunlamasına bir sırtlanma (kabarıklık) ya da fissür görülebilmektedir. Örneğin, bir genetik cilt hastalığı olan "trikonikotik hidrotik ektodermal displazi" (trichoonychotic hidrotic ectodermal dysplasia) gibi genodermatozlarda bu klinik deformite görülür.

Köken ve Birliktelikler

Koilonişi, sonradan gelişmekle birlikte ailesel ve doğumsal formları da görülebilmektedir.

Benzer özellikler "serrated koilonychia" sendromunda görülmekte ve steroid enjeksiyonunun proksimal tırnak katlantısına yapılması klinik düzelme sağlayabilmektedir.

Patogenez (Gelişim Mekanizması)

Bu tırnak deformitesinin neden geliştiği üzerine kesin olmayan (zayıf) varsayımlar mevcuttur. Bunlar arasında; kan akımı anomalileri (yaşlanma, sinirsel ya da damarsal kaynaklı), endokrin nedenler, metaloenzimlerin eksiklikleri, sülfür içeren amino asitlerin eksiklikleri ve bazı cilt hastalıkları düşünülmektedir.

Bunlar içerisinde en kabul gören düşünce, parmakta kan akımının azalması ve buna bağlı olarak tırnak plağı altındaki dokularda ve distal tırnak matriksinde çökmenin gelişmesidir.

Psoriasis ve onikomikozlar gibi durumlarda, tırnak yatağında hiperkeratozis gelişimi de kaşık tırnak deformitesine neden olabilmektedir.

Kaşık Tırnak Deformitesi Nedenleri

1. Sistemik Hastalıklar

• Demir Eksikliği: Demir eksikliği olan kişilerde %5.4 oranında görülmektedir. Kaşık tırnak olan çocuklarda demir eksikliği en sık ve ilk akla getirilmesi gereken nedendir, ancak demir eksikliğinin şiddeti ile koilonişi kliniği arasında korelasyon bulunmamaktadır.

• Plummer–Vinson Sendromu: Yutma güçlüğü, yemek borusunda web ve demir eksikliği ile karakterize bu sendromda %37–50 oranında kaşık tırnak görülmektedir.

• Maligniteler: Solunum ve sindirim sisteminin üst anatomik alanlarına yerleşen Skuamöz Hücreli Karsinom (SCC) kanserlerinde %3–15 oranında kaşık tırnak görülmektedir.

• Hemokromatozis: Bu hastalıkta %49 oranında kaşık tırnak görülmektedir.

• Endokrin Sistem Hastalıkları: Hipertiroidizmde %29 oranında kaşık tırnak görülür. Diyabet ve Sistemik Lupus da nedenler arasındadır.

• Dolaşım: Raynaud hastalığı.

2. Dermatolojik Hastalıklar

• Liken Planus (LP): LP'de %3–15 oranında tırnak plağında incelme ve atrofi, onikorhexis, kırmızı lunula, uzunlamasına eritronişi, tırnak uçlarında ayrılmalar, kaşık tırnak, subungual hiperkeratozis ve onikolizis görülebilmektedir.

• Psoriasis (Sedef): Hastalığın tırnak matrisi ve tırnak yatağını tutmasına göre tırnak belirtileri değişmekle birlikte, onikolizis, oil-drop spot (somon lekesi), kırmızı tırnak yatağı, splinter hemorajiler ve kaşık tırnak görülebilmektedir.

• Trakişonişi (Trachyonychia): El ve ayak tırnaklarının tamamında homojen kabalaşmayı ifade etmektedir. Kaşık tırnak görülebilir. Sıklıkla bir neden olmaksızın gelişebildiği gibi alopesi areata ve psoriasis'te görülebilmektedir.

• Onikomikozlar: Tırnak mantarlarında diğer deformiteler ile birlikte kaşık tırnak da görülmektedir.

3. Beslenme ve Çevresel Faktörler

• Beslenme Eksiklikleri: Kötü beslenmeye bağlı C vitamini, çinko, bakır, selenyum, sistein ve diğer amino asit eksiklikleri kaşık tırnağa neden olmaktadır.

• Yüksek İrtifa Yaşamı: Deniz seviyesinden, özellikle $3000\text{ m}$ yüksekte yaşayanlarda %7–47 oranında görülmektedir. Özellikle bu yüksekliklerde yaşamış $40-50\text{ yas¸}$ aralığında sıkça görülür.

• Mesleki Nedenler: Mesleki temas edilen kimyasallar ya da iritanlar ile parmakların maruz kaldığı mekanik stres neden olarak tanımlanmıştır. Örneğin, oto sanayisinde çalışanların %5.3 oranında kaşık tırnak bu nedenle ortaya çıkabilmektedir. Kuaförlerin amonyum tiyoglikolat (permada kullanılmakta) maruz kalması da kaşık tırnağa neden olabilir.

4. Gelişimsel ve Travmatik Nedenler

• Erken Çocukluk Dönemi: Özellikle ayak başparmakta, bu dönemde kaşık tırnak normalde görülmektedir. $1-2\text{ yas¸}$ döneminde görülmekte ve $9\text{ yas¸larına}$ kadar kendiliğinden kaybolmaktadır.

• Travma: Çocuklarda en sık kaşık tırnak deformitesi nedenidir. Dar ayakkabılar ve parmak emme bu travmatik nedenler arasındadır.

• Ailesel Koilonişi: Doğumsal ya da ilk yıllarda ortaya çıkmakta. Başlangıçta tırnak ince ve düz iken zamanla kaşık tırnağa dönüşmektedir. Sıklıkla aynı aile bireylerinin aynı el ve parmaklarında görülmektedir.

Tedavi ve Prognoz

Kaşık tırnak deformitesi, altta yatan nedene bağlı olarak geçici ya da kalıcı olabilmektedir.

• Örneğin, liken planus sonrası deformasyon kalıcıdır.

• Mesleki maruziyet ya da demir eksikliği gibi nedenlerde ise neden ortadan kaldırıldığında tırnak genellikle normale dönmektedir.