Hızlı gelişen dövme yaptırma talebi ve bu alanda sektörel büyüme yeni dövme uygulama sistemleri ve pigment maddelerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Dövme ve kalıcı makyajda kullanılan boya ve boya katkı maddeleri kozmetik amaçlı kullanılan boya ve katkı maddeleridir.

Bunların deri altına uygulanmasına dönük bir sağlık onamı halen bulunmamaktadır.



Yasal düzenlemelere karşın halen dövme ürünlerinde bir standart yoktur. Bu ürünlerin kullanımın sınırlanması yada yasal satışı oldukça zordur. Dövmede kullanılan pigmentler ve kimyasallar internet yada dövme etkinliklerinde kolaylıkla satılabilmektedir.

Dövmede kullanılan boyaların kimyasal yapıları ve bunların yıkım ürünlerinin kimyasal yapıları son derece önemlidir. Bu boya maddelerinin kısa ve uzun süreli sonuçları, vücudun bunlara nasıl cevap verdileri son derce önemlidir.

Bazı dövmeler zaman içerisinde yavaş yavaş yada güneş etkisi ile renkleri solmaktadır.  Burada asıl önemli soru şu derideki bu pigmentlere ne oluyor.

Vücudun savunma hücreleri ve doku hücreleri bu pigment maddelerini sindirmekte hatta parçalanmaktadır. Yada bir yabancı cisim gibi bu pigmenti sarmakta vücuttan izole etmektedir.

Örneğin dövmede kullanılan sık pigmentlerden sarı renkteki “Pigment Yellow 74″ zamanla vücut ve dokular tarafından parçalanmakta daha küçük ve suda eriyebilir moleküllere ayrılmaktadır. Bunlarda sonra vücuttan atılmaktadır. Güneş ve UV Pigment Yellow 74 pigmenti parçalamakta ve renksiz moleküllere yıkmakta. Dövmenin güneşte rengi azalmakta ancak bu pigmentin parçalanmış molekülleri halen dokuda kalmaktadır. Dokuda kalan bu molekülerin toksik olup olmadıkları yada yan etkileri halen bilinmemektedir.

Örneğin çoğu dövme içerisinde ağır metaller kullanılmaktadır. Bunların kullanıldığı dövme ile tanı amaçlı MR cihazına giremezsiniz.

Dövmede bazı pigmentlerin dövme yapılan alandan en yakın lenf nodlarına taşındığı kanıtlanmıştır. Lenf nodları vücut savunma sistemin önemli bir parçasıdır. Lenf nodlarında bu birikim ve sonuçları halen tam olarak bilinmemektedir.

Amerika ilaç ve gıda denetleme kurumu günümüzde kullanılan hiçbir pigmentin deri içerisine uygulanmasına onam vermemiştir. Bu boya maddelerinin büyük bir kısmı sanayide kullanılmaktadır. Buna kınada dahildir. FDA kınanın sadece saçların boyanmasında onam vermiştir.

Klasik mürekeplerden çizim ve yazma amaçlı Hint, Pelikan ve Printer mürekkepleri en sık amatör dövmede kullanılanlardır. Bu ürünlerin bu amaçla kulanımı üreticiler tarafından bile kesinlikle tavsiye edilmemektedir.

Dövmede kullanılan mürekkebin yapısı

Dövme boyasında kullanılan kompleks yapıya Döveme Mürekkebi denilmektedir. Bunlar kullanıma hazır yada hazırlanan özel ürünler yada klasik mürekkeplerdir.

Dövme mürekkebi içerisindeki pigmentler

Bunlar makro yada mikro partikülerden oluşmaktadır(kristal yada partikül şeklinde). İçeriklerinde kimyasal renkli yada renksiz maddeler bulunmaktadır. Bunlar dövmeye renk vermekte yada dövemenn kalıcı olmasını sağlamaktadır. Örneğin karbon [CI 77266] ve boyalardır.

Dövme mürekkebi içerisindeki çözücü

Dövme pigment ve diğer katkı maddelerinin bulunduğu ortamdır. Bu ortam içerisinde bu içerikler çözünmüş yada süspansiyon şeklinde bulunmaktadır.

Dövme mürekkebi içerisindeki katkı maddeleri

Bunlar koruyucu, kimyasal tutarlılık sağlayıcıdır.



Dövme mürekkebi içerisindeki PMU kimyasal içerik

Işığı absorbe eden pigmentler, renk vericiler ve diğer katkı maddeleridir.

Dövme mürekkebi içerisindeki diğer katkı madde ve taşıyıcı sistemler

Taşıyıcı olarak su, solventler, katkı maddeleri olarak; gliserin, etilengliserol, koruyucular, stabilize ediciler, ph dengeleyiciler bulunmaktadır.

Dövme mürekkebi içerisindeki kontamine maddeler

Üretim aşamasında ürün içerisine kontamine olmuş yani istemeden karışmış diğer maddelerdir.

Pigmentler

Uygulama sırasında bir çok  pigment-renk maddesi karıştırılmaktadır.

Pigmentler aslında içeriklerinde siyah, beyaz yada flurosanlı renkler içeren katı eriyebilen katı yapılardır. Bunlar ışığı absorbe ederler yada yansıtırlar.

Pigmentler toz yada hamur şeklindedir.

Bunlar acrylonitrile butadienestyrene (ABS) ile karıştırılır. ABS ile karıştırılması boyayı ıslatarak daha hamurumsu bir yapıya çevirmekte buda uygulamayı kolaylaştırmaktadır.

Pigmentler içeriklerine göre, inorganik metal tuzları, organik moleküller ve organik boyalardan oluşmaktadır.

En sık kullanılan pigment siyahtır. Sıklıkla dövme temasının an hatlarının çizilmesinde hata beyaz ile karıştırılarak gölgelendirilmede kullanılmaktadır.

İkinci sıklıkla kırmızı kullanılmaktadır.

Sonra sırası ile mavi yada yeşil kullanılmaktadır.

Sarı fazla tercih edilmemekte. Diğer renkler ile karışımlar kullanılmaktadır.

Geçmişte boyar madde olarak bitkisel ekstreleri, kurum, aşı boyası ve karbon kullanılmakta idi. Bunlar etnik döveme yapımında halen kullanılmaktadır.

Hint mürekkebi Çin Mürekkebi olarak ta bilinmektedir. İlk olarak MÖ 4 yy. da Hindistan ve Çin’de kullanılmıştır. Avrupa da 18 yy. da  popüler olmaya başlamış.

Titanium dioxide, çinko oksid ve bariyum sülfat diğer renkleri açmak içinde kullanılmaktadır.

Son yıllarda ağır metaller, civa, kadminyum alerjik reaksiyon riskleri ile çıkartılmış yerlerine sentetikler konulmuştur.

1980 lerde doğal boyalar kullanılmış ancak günümüzde dövme mürekkepleri içerisinde % 80 oranında pigment olarak sentetik moleküller sıklıkla azo boyaları ve polisiklik bileşikler kullanılmaktadır.

Pigment olarak artık azo boyalarını(turuncu, kahverengi, sarı ve kırmızı gibi) ve diğer polisiklik aminler, diaxazine, fitalosiyaninler, quinacridon ve arylidleri görmekteyiz.

Organik pigmentler Pigment Orange 13, 16, 36, Pigment Red 5, 9, 22, 112, 122, 146, 170, 266, Pigment Violet 19, 23, Pigment Green 7, 36, PB15 ve Pigment Brown dur.

Doğal pigmentler  ağaçlar, çiçekler ve bazı bitkilerden elde edilmektedir. Curcumine (Curcuma), brazilin (Brazil wood = natural red 24) ve santalin (red sandalwood = natural red 22/23) gibi.

Azo boyalardan aromatik aminlerden “impurities” kanserojen olduğu için çıkarılmıştır.

Azo boyaları stabil olmayan, ucuz ve kolay üretilebilen boyalardır. Yiyecek, giysi renklendirilmesinde kullanılmaktadır. Suda çözünmezler, alkol ve solventde çözünürler. Azo boyaları sıklıkla yeşil, turuncu kırmızı, magenta yada morun elde edilmesinde kullanılmaktadır.

2003 yılında Avrupa komisyonu aromatik aminlerin dövme içeriğinde bulunmasının kanserojen etkisini açıkladı. Bazı azo boyalarının UV etkisi ile kanserojen yada toksik etki gösterdiği gösterilmiştir. Hatta lazer sonrası pigment maddelerinin yada onların parçalanma ürünlerinin toksik hatta kanserojen olduğu da gösterilmiştir.

Dövmede ortalama pigmente dağılımı cm2 de 0.60 ile 9.42 mg arasında değişmektedir. Bu nedenle dövme güneş yada lazere maruz kaldığında parçalanma ürünleri toksik yada kanserojen olabilmektedir.

Dövme mürekkebinde bir yada daha fazla pigment kristalleri bulunmaktadır. Bunların boyutları 20-900 nanometredir. Bunlar su, alkol yada gliserin içerisinde hazırlanmaktadır. Bunun dışında koruyucu vizkozite arttırıcı gibi diğer eklerde bulunmaktadır. Bu pigmentler kristal ve partiküler yapıları ile renklidir. Ancak deriye uygulandıklarında bunlar kimyasal moleküllere parçalanmakta ve renkleri azalmaktadır. Ayrıca güneş UV benzer bir moleküler değişime neden olarak dövme pigmentlerini azaltmaktadır. Bunların uygulama alanında kalması için daha uzun süre eriyemeyen formları hazırlanmakta yani dövme mürekkebinde kristal formda kalmaları sağlanmaktadır.

Dövme mürekkebinin ağırlığının % 47 si bu pigment kristallerinden oluşmaktadır( 31-62 %) gibi. Bu pigmente maddeleri dışında yardımcı maddelerde kullanılmaktadır. Bu yardımcı maddeler pigment özelliklerinin değiştirilmesi yada dövmede özelliklerin değiştirilmesi için kullanılmaktadır.

Geçmişte ve günümüzde halen pigment olarak cıva, kadmiyum ve kobalt gibi inorganik tuzları içeren ağır metaller kullanılmaktadır.

Günümüzde alüminyum, oksijen, titanyum ve karbon nerede ise tüm pigmentlerin içerisinde bulunmaktadır.

1976 yılında gıda, ilaç ve kozmetik Yasası (FDCA) tarafından tüketicilerin korunması için kozmetik ürünlerde cıva, kadminyum ve kurşun gibi ağır metallerin kullanımı yasaklanmıştır. Ancak günümüzde bu ağır metaller halen dövme boyaları içerisinde görülebilmektedir.

Son yıllarda bu ağır metallerin yerini organik azo boyaları almıştır. Ama azo boyaları tekstil ve araba boyama sanayisi için geliştirilmiştir yani kozmetikte özellikle dövme için geliştirilmemiştir.

Pigment olarak kullanılan metallerden krom, nikel ve kobaltın gerektiğinden fazla kullanıldığını, metalik tuzların yüksek, düşük yada eser miktarlarda olduğunu görmekteyiz.

Dövmede kullanılan pigment-renkler genelde tek bir metalik tuz ile elde edilmektedir. Örneğin kırmızı;civa, mavi; kobalt, yeşil; kormium, mor; magnesyum gibi. Ancak bunların dışında dövme içeriğinde azo boyaları hatta polisiklik içeriklerde kullanılmaktadır. Bir dövme pigmenti için organik içerikten bahsedebilmek için % 60 azo içeriğinden bahsedilmektedir.

Ancak bu özellikteki boyalarda bile kanserojen olarak tanımlanmış anisidine, nitro-o-toluidine, chloro-o-toluidine ve 3,3′-dichlorobenzidine olduğunu görmekteyiz. Hatta bunlardan 3,3′-dichlorobenzine azo pigmentlerinden salınmaktadır.

Kanserojen olduğunu bildiğimiz bu içerikler;



Çevre koruma kurumu-EPA dövme ve kalıcı makyaj kimyasalları ile standartlar getirmeye çalışmaktadır. Hatta kullanılmaması gereken kimyasal listeleri hazırlanmıştır. Avrupa Konseyi tarafından da benzeri standartlar getirilmiştir.

Tehlikeli maddeler ve yeni organizmaların etkisi;Hazardous Substances and New Organisms (HSNO) tarafından kimyasallar sınıflandırılmıştır ve sürekli yenilenmektedir. Bu sınıflandırmaya göre; 6.1D yada 6.1E; insanlarla temasta insanlar için tehlikeli olan maddeler, 6.3A yada 6.3B; deride temas ile zarar verenler, 6.4A; göze zarar verenler, 8.3A; gözde kalıcı hasar yapanlar, 9; hava, toprak ve su gibi çevresel koşullarda zararlı olanlardır. Bu başlıklardaki kimyasallar dövmede kesinlikle kullanılmaz. Kimyasal yapı bu listede yer almıyor ise standart değerlendirmeden geçmemiş anlamına gelmektedir.

Dövme ve kalıcı makyaj kimyasallarında olmaması gereken aromatik amin listesi aşağıdadır. 



Döveme ve kalıcı makyajda kullanılamayacak boya maddeleri listesi aşağıdadır.



Dövme ve kalıcı makyaj içeriğinde olabilecek ağır metaller ve polsiklik karbonların izin verilen maksimum konsantrasyonları aşağıda listelenmiştir.

Yalnız şu unutulmamalıdır ki listelenen tüm ürünler EPA tarafından deriye sürülerek uygulanan ürünler olarak yani kozmetik ürünler olarak sınıflandırılmıştır. Bunlar yıkama yada silinme ile zaten çıkmaktadır. Bunları göze, mukozaya kullanımı hatta deri altına döveme olarak kullanılması zaten istenmemektedir.

Temel açıklama hiçbir kimyasal deri altına uygulanacak kadar güvenli değildir.

Dövme yada kalıcı makyajda kullanılanlar bir çok kimyasal içermektedir.

Boya maddeleri üretim süreçleri sonrası ambalajlanırken içerikleri mutlaka üzerinde olmalıdır. Bu içerikler kimyasal adları ile yazılmalıdır. Kimyasal indeks numarası; CAS mutlaka belirtilmiş olmalı, bunlarda Avrupa ticari kimyasal maddelerinin mevcut stok listesi(EINECS) numarası yada Avrupa kimyasal maddeler listesi (ELINCS) numarası yada Avrupa kimyasal numarası EC olmalıdır.

Dövme yapılırken boyar madde iğneli elektrikle titreşimli cihaz ile deri yüzeyinden deri içine transfer edilir. Bu pigment dermis içerisinde dağılırken özellikle kan damarları ve lenf kanalları çevresinde toplanmaktadır. Dövme pigmenti doku temizleyici hücreleri olan makrofajlar tarafında lenf düğümlerine taşınmakta. Bu pigmentin hareketi kimyasal moleküler yapısına bağlıdır. Günümüzde pigmentlerin nano yapısı bu riski daha fazla arttırmaktadır. Pigmentin nano   büyüklüklerde olması lanf nodlarında bu pigmentlerin süzülmeden kolayca dolaşıma geçebileceği anlamına gelmektedir ( nano anlamı 20 nm den olması anlamındadır). Nano partiküller pigmentler dermiste daha hızlı damar çevresinde dokuda yayılmakta ve damarlardan genel dolaşıma hatta bu dolaşım ile böbrek, karaciğer ve dalağa geçmektedir. Büyük partiküler pigmentlerin ise bu damarsal yapılara geçişi bulunmamaktadır. Nano partiküllerin bunun  dışında hücre ve kimyasallar üzerinde yapısal özellikler üzerinde etkileri bulunmaktadır(DNA üzerinde etkileri gibi). Örnein nanopartiküler titanyum dioksitin farelerin DNA ları üzerinde olumsuz etkiler yaptığı gösterilmiştir.

Dövmede Phthalocyaninler özelikle mavi, yeşil ve menekşede görülmektedir. En fazla mavide var sonra yeşilde. Polisiklik hidrokarbonlar (PAH) için pigmente oranın kabul edilebilir değeri p-Phenylendiamine (PPD) pigmente içeriğinde olmamalıdır.

Primer aromatik aminler ve bunlardan azo içerikli anisidine, aniline ve 4-Methyl-m-phenylendiamine cilt reaksiyonlarından sorumlu tutulmaktadır. 

Kısaca özetleyecek olursak bir dövme mürekkebine bakıldığında bir yada daha fazla pigment, baryum sülfat gibi bir bağlayıcı, taşıyıcı ve pigmentin özelliklerini değiştirici, zenginleştirici katkı maddeleri, etanol yada isopropanol gibi solventlerden oluştuğunu görmekteyiz. Hatta hazırlanış aşamasından kullanım aşamasına kadar istenmeyen kimyasal maddeler ile kontamine olabilmektedir.

Kimyasalların istenmeyen toksikolojik etkileri hafif iritasyon ve alerjiden ölümcül olabilen zehirlenmelere kadar değişebilmektedir. Bu etkilerinin tipi ve şiddeti kimyasal maddenin dozuna ve maruz kalınma süresine bağlıdır.

Belki de en önemlisi kimyasalların genetik yapıdaki etkileri yani kanserojen etkileridir. Bu nedenle kimyasal maddeler için istenmeyen etkilerin gözlenmediği dozlar yada istenmeyen etkilerin gözlendiği minimal dozlar şeklinde kriterler belirlenmiştir.

Dövme mürekkebindeki kimyasallar ve riskleri

Alüminyum

İnsanlarda nörolojik etkilere sahiptir. Hayvanlarda yapılan deneylerde yan etkilerin gelişme dozu 50 mg /kg gün olarak hesaplanmıştır. Alüminyum içeren terleme ürünlerinin uygulamalarında alerjik reaksiyonlar yaptığını biliyoruz. İnsanlarda yan etki dozu 0.2 mg /kg gün olarak belirlenmiştir. Alüminyum dövme mürekkebinde uygulama alanında yabancı cisim granulomları yapmaktadır. Dövmede alerjik reaksiyonlarda alüminyumun rolü tam olarak bilinmemektedir.

Baryum

Baryum içerikleri(barium silfat, bazı organik içerikler dışında) solunması ve yutulmasının tehlikeli olduğunu biliyoruz. Baryum insanlarda kalp damar sistemi üzerinde olumsuz etkisi bulunmakta. 0.21 mg /kg gün olarak belirlenmiş. Hiç bir etkisinin olmadığı düzeyde 0.02 mg /kg gündür.

Kadminyum

Solunma, deri teması ve yutulması toksik olarak bilinen bir kimyasaldır.  Cadmium chloride ve cadmium sulphate kanserojendir. Özellikle iyonik kadminyum. Uzun süreli kadminyum teması zamanla kemik ve böbreklerde problem yapmaktadır. DNEL düzeyi 0.2 µg kg gün

Krom

Solunduğunda kanser ve deri ile temasında deride iritasyon yapmaktadır. Dövmede kullanımında kanser olguları bildirilmiştir.

Bakır

Deri ve göz ile teması tehlikelidir. Yutulduğunda sindirim sisteminde problemlere yol açmaktadır. Çocuklarda yutulduğunda karaciğerde olumsuz etkilidir. Bakır sülfat( bakır klorid değil) deride iritasyon yapmaktadır. Bakır ve bakır tuzları bakır sülfat, bakır oksid, bibakır klorid trihidroksit deri iritasyonu dışında başka riskleri bulunmamıştır. 

Kurşun

Gebelikte risklidir. Yutulması ve solunması birikimle tehlikelidir. İnorganik kurşun bileşikleri insanlarda kanserojendir. Dövmede kritik seviyeden fazla kullanıldığında sinir sisteminde tehlikelidir.

Nikel

Kanserojenik, uzun süre solunduğunda tehlikeli ve deri temasında iritandır. Nikel klorid özellikle kanserojendir. Metalik nikel ve nikel bileşiklerinden nikel sülfat, nikel klorid, nikel nitrat ve nikel karbonat deride zamanla duyarlanma yapmaktadır. DNEL seviyesi 5.5 µg kg gün

Titanyum

Titanyum ve titanyum dioksit  kanserojen etkisi tam  olarak kesinleşmiştir. Titanyum dioxide nanopartikülleri dövme sonrasında akciğerde olumsuz etkileri rapor edilmiştir.

Karbon siyahı

Kanserojen olmakla birlikte dövmede kullanılan dozların kanserle ilişkisi tam kurulamamıştır. Karbon nano-partiküleri dövmede kullanılmakta ve bunlar akciğerde DNA hasarı yani kanserojen olabilmekte. Bu hayvan deneyleri ile gösterilmiştir.

Fitalosiyaninler

Bunlar periyodik elemet çetvelinde en sık geçen element kompleksleridir. Bu kompleksler solventlerde çok düşük oranlarda erimekte(özellikle suda). Bakır fitalosiyanin suda erimez stabildir. Kan hücrelerinden özellikle eritrositlerin sayısında azalma yapmaktadır. DNEL 2 mg/kg gün . 

Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) Dövmede kullanılanları

Acenaphthene, acenaphthylene, anthracene, benzo(a)anthracene, benzo(b)fluoranthene, benzo(k)fluoranthene, benzo(a)pyrene, benzo(ghi)perylene, chrysene, dibenz(a,h)anthracene, fluoranthene, fluorene, indeno(1,2,3-cd)pyrene, naphthalene, phenanthrene ve pyrenedir. Benz(a)pyrene (BaP) kanserojen ve infertilite yapmakta.

Primer aromatik aminler (PAA)

Azo kompleksleri en fazla dömvede kullanılan bu gurupta pigmentlerdir. Azo kompleksleri bir yada daha fazla azo gurubu içermektedir. Azo gurubu stabil değildir ve hızla yıkılmakta. Aromatik aminlere gibi.

Azo boyalarından ise; Aniline; Solunduğunda, yutulduğunda ve deri le göz temasında zararlıdır. Özellikle eritrositlerde etkilidir. Uzun süreli maruz kalınması hemalitik anemi yapmaktadır. Dalakta tümörler yapmakta. Dövmede anilin deride aşırı duyarlanama ve karsinojen etki yapmaktadır. DMEL 2 x 105 mg/kg gündür kanser gelişiminde.

o-Anisidine; Solunduğunda deri temasında ve yutulduğunda kanserojen sınıfta. Deri temasında duyarlandırıcı özelliği var. Karsinojen olabileceği ifade edilmekte. DMEL 4 x 10-5 mg/kg gün

p-Chloroaniline; deride duyarlanma yapmakta ve kanserojen

Chloro-o-toluidine; deride duyarlanma yapmakta ve kanserojen. Dichlorobenzidine; deride duyarlanma yapmakta ve kanserojen.

Methyl-m-phenylenediamine; deride duyarlanma yapmakta ve kanserojen. Bu guruptaki diaminotoluenler deride en fazla duyarlanma yapanlarıdır.

Methoxy-m-phenylenediamine; kanserojen

2-Naphthylamine; Kanserojen

Nitro-o-toluidine; deride duyarlanma yapmakta ve kanserojendir.

o-Toluidine; kanserojen, deride ve gözde irritant

Bazıları için dövmede kullanımının kritik seviyeleri saptanamamıştır. Bakır, titanyum, karbon siyahı gibi. Bazı bakır tuzları deride iritasyon yapabilmektedir. Ancak dövmede kritik seviye bilinmiyor. Titanyum dioksid nanopartiküleri dövmede kullanılmakta solunduğunda akciğerde inflamasyon ve immün sistemde sıkıntılar yapmaktadır.

Azo boyası (Pigment Red 22) deride dövme uygulaması sonrası tekniğe göre değişmekle birlikte oran 0.60 – 9.42 mg/cm2 (ortalama 2.53 mg/cm2) olarak bulunmuş. Ortalam dövme alanı 454 cm2 olarak düşünüldüğünde azo boyası bu dövmede 1,149 mg bulunmakta. Büyük dövmelerde örneğin 1,090 cm2 alnda ise 9.42 mg/cm2 kadar yüksek oranlarda bulunmaktadır.

Azo boyası Pigment Red 22 ile yapılan çalışmalarda dövme uygulamadan 42 gün sonra pigmentin % 32 azalmaktadır. Azo boyası pigment red 22 deri testleri yapılan pigmentdir. Ancak dövme mürekkebinde karbon siyahı, fitalosiyaninler, diğer azo boyaları, akridineler ve inorganik pigmentler ( titanium dioxide vb) gibi birçok pigment maddesi kullanılmaktadır. Bunların kimyasal yapısı, dokuda dağılımı, metabolizması farklıdır.