- Gösterim: 33726
Ciltte bir yaranın iyileşme süreci kusursuz işleyen bir fizyolojik düzen içermektedir (yara iyileşmesi hakkında daha detaylı bilgi için...). Bu kusurusuz süreci olumsuz etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar;
Lokal Faktörler
- Doku Kan Akımı (Oksijenizasyon) : Yara iyileşmesini etkileyen en önemli faktördür. İyi damarlanma ile kanlanması olan dokularda oksijenizasyon sorunu olmadığı için yaralarda iyileşme süratlidir. Bu nedenle normalda kan damarlarından zengin olmayan tendon ve kıkırdak dokusunun iyileşmesi çok geç olmaktadır.
- Yara yerinde hematom ve seroma gelişimi: Yara kenarlarında gerginlik ve ayrışmanın artması ve bakteri üremesi için ortam yaratmasından dolayı yara iyileşmesini geciktirir.
- Enfeksiyon: Stafilokoklar, koagülaz negatif Streptokoklar ve Escherichia coli yara yeri enfeksiyonu için en yaygın mikroorganizmalardır.
- Çok Basınçlı Yara Pansumanı: Yaranın kanlanması ve oksijenizasyonuna sebep olacak şekilde baskılı pansuman yapılması yara iyileşmesini geciktirecektir.
- Cerrahi Teknik: Çok sık sütür koyma, sütürlerin sıkı bağlanması, aşırı sütür gerginliği, abdominal fasia yaralanmalarında kollojenaz aktivitesinin olduğu yere yakın sütür koyma hem yara iyileşmesini geciktirecek hem de kötü skar ve nedbe dokusuna yol açacaktır.
- Yabancı Cisimler:
- Yara dokusunda ölü-nekrotik doku:
- Lokal Steroid Kullanımı
- Doku Ödemi
- Radyoterapi: Yara dokusunda daha önce ve sonrasında radyoterapi uygulanmış olması hücresel hasar yaparak, dokuda atrofiye, yoğun fibrozise, hücre bölünmesinde bozulmaya yol açarak yara iyileşmesini yavaşlatır. Radyoterapi almış dokuda yara iyileşmesinin eski halinde iyileşebilmesi için gerekli zaman 6 ay- bir yıldır.
Sistemik Faktörler
- Yaş: Yaşın 70’i aşmış olması yara iyileşmesini olumsuz etkiler. Bunun nedeni olarak kollojen dışı ekstrasellüler matriks protein yapımı azalması ve ek hastalıkların oranının artması suçlanır.
- Düşük oksijen-hipoksi, anemi, azalmış doku dolaşım sistemi: Yara iyileşme süreci düşük oksijen ortamında—hipoksi ile bozulabilir. Kollajen sentezindeki hidroksilasyon basamakları kofaktör olarak oksijene ihtiyaç duyar. Lokal oksijen dağıtımını etkileyen faktörler hipoperfüzyona neden olur. Deri altı doku olan subkutan yapıdaki kapiller dolaşım sistemindeki darlamlar (vazokonstriksiyon) deride sıvı durumu, ısı, ve ameliyat sonrası ağrı ile tetiklenen hiperaktif sempatetik duruma duyarlıdır. Bu faktörlerin düzeltilmesi yara enfeksiyonlarının azalmasında çok önemlidir. Hematocrit, %15 in altına düşmediği takdirde hafif ile orta aneminin yara oksijen basıncına ve kollajen sentezine ters etkisi görülmez.
- Beslenme: Özellikle büyük yara iyileşmelerinde metabolizma hızlanacağından yara iyileşmesi açısından beslenmenin önemi artar. Son 6 ayda vücut ağırlığının %15-25 kaybı yara iyileşmesini bozabilmektedir. Hipoalbüminemi (Alb<3gr/dl ) varlığı yara ayrışma riskini arttırır. Kollajen sentezinde rol oynayan C vitamini eksikliği yara iyileşmesini ve yara kontraksiyonunu olumsuz etkileyecektir. Yara iyileşmesi için gerekli C vitamini alımı 1gr/gün’dür. Çinko, Bakır, Mg eksikliği durumlarında ise; yara epitelizasyonu kötüdür. Kronik iyileşmeyen yaralar gelişir. Vitamin A lizozomal membranların labilitesini arttırarak yara iyileşmesinde inflamatuar yanıtı arttırır. Bu da makrofaj akımını ve kollajen sentezini arttırır.
- Steroidler, Sitotoksik ilaçlar, Kemoterapotikler: Steroidlerin yüksek dozlarda ve uzun süreli kolajen sentezini ve yara kuvvetini etkileyerek yara iyileşmesini olumsuz etkiler. Bunun nedenleri ise inflamatuar cevabı bozmaları, kollojen yıkımını arttırmaları, enfeksiyona eğilimi arttırmaları ve epitelizasyonu bozmalarıdır. Kortikosteroidler yara iyileşmesinin inflamatuar evresini ve lizozomal enzim salınımını inhibe eder. Steroidler hangi oranda kullanılırsa kullanılsınlar epitelizasyonu ve kontraksiyonu inhibe ederler ve artmış yara enfeksiyonlarına sebep olurlar. Kortikosteroidler kolajen yıkımını arttırırlar, yarada enfeksiyon gelişimini arttırırlar, ve deride epitelizasyonu bozarlar. Sitotoksik ve kemoterapotik ilaçlar anti-metabolit ilaçlar olmaları nedeni ile hücre proliferasyonu, yara DNA ve protein sentezini inhibe ederek yara iyileşmesini ters yönde etkilerler. Kemoterapotik ilaçlarının çoğu dolaşım dışına çıkarak dokularda nekroza, ülserasyon, ve etkilenen alanın uzamış iyileşmesine neden olmaktadır. Özellikle methotrexate, 5FU, cyclophosphamide, and nitrogen mustard fibroblast çoğalmasını baskılayarak, kollojen sentezi bozarak yara iyileşmesini olumsuz etkilerler.
- Sepsis
- Obezite, Diabetus Mellitus ve üremi gibi metabolik hastalıklar: Diabetes mellitus yara enfeksiyonu ve yetmezliğine yol açan en iyi bilinen metabolik bozukluktur. Kontrolsüz diyabet azalmış inflamasyon, anjiogenez ve kollajen sentezi ile ilişkilidir. İleri evre diyabette vasküler bozukluklar lokal hipoksemiye yol açabilir. Üremi de bozulmuş yara iyileşmesi ile ilişkilidir. Azalmış kollajen sentezi ve kırılma gücü ile ilişkili çalışmalar bulunmaktadır.Obezite direkt yara iyileşmesinde engelleyici etkiye sahiptir.
- Ağrı; Özellikle ciddi ağrı adrenalin ve noradrenalin salınımına yol açar. Buda vazokonstrüksiyona yol açarak yara yeri beslenmesini olumsuz etkiler.
- Konnektif doku metabolizma bozukluğu yapan genetik hastalıklar: Osteogenezis İmperfekta, Ehler Danlos Sendromu, Marfan’s Sendromu ve Epidermolizis Büllosa gibi.