Kişisel hijyen ve cilt bakım ürünleri, "bitkisel içerikli doğal ürün" gruplarıyla daha da zenginleşti. İçeriklerinde aloe vera, zeytinyağı, yosunlar, papatya, atkestanesi, ısırgan otu gibi bildiğimiz tüm bitkilerin ekstrelerini görmekteyiz. Argan yağı, ürün içeriklerinde en sık kullanılan bitkisel ürün. Argan yağı hakkındaki bilgilere geçmeden önce deri, derinin yaşlanma süreci ve sonuçları hakkında kısa hatırlatmalar:

• Deri, esnek, dirençli ve yumuşak yapısıyla vücudumuzun dış kısmını örten en geniş yüzeye sahip doku kompleksidir.

• Vücudu fiziksel olarak koruyan, fizyolojik olarak düzenleyici, duysal bir organımızdır.

• Fizyolojik fonksiyonları dışında estetik olarak değer verdiğimiz bir vücut örtüsüdür.

• Temel olarak dışarıdan içeriye doğru epidermis, dermis ve dermis altı dokulardan oluşur.

• Epidermis, en dış yüzey olarak vücudun ilk savunma sistemini oluştururken derinin nem içeriğinin de korunmasından sorumludur.

• Dermis ise kolajen, elastin, hyaluronik asit gibi doku destek yapıları ile epidermisi desteklerken yapısında duysal sinirler, damarlar, ter, yağ ve kıllar gibi deri eklerini içerir.

• Dermal destek dokusu derinin elastikiyet ve direncini sağlamaktadır.

Yaşlanma süreci; genetik kodlarımız ile belirlenen biyolojik yaşlanma ve çevresel kirler, güneş ve beslenmenin rol oynadığı dışsal yaşlanma olarak iki grupta değerlendirilir. Neden ne olursa olsun yaşlanma kaçınılmaz bir süreçtir. Tüm vücut organlarımız gibi derimiz de yaşlanmakta ve yaşlanmanın değişimleri ortaya çıkmaktadır.

Argan ağacı (Argania spinosa), Afrika'nın kuzeybatı bölgesine (Fas) özgü endemik bir ağaçtır. Bu coğrafyada yaşayan Berberi toplumu tarafından geleneksel yöntemlerle ağacın meyvesinden çıkan fındığının çekirdeğinden elde edilen argan yağı, besin kaynağı olarak kullanılmaktadır (geleneksel olarak zeytinyağında olduğu gibi soğuk sıkım yapılır). Argan yağı bu toplum tarafından saç ve cilt bakımında, hatta birçok cilt hastalığında hâlen kullanılmaktadır.

 

Argan meyveleri kurutularak içerisindeki fındıklar çıkarılır, basit kırma ile çekirdekleri ayrılır ve soğuk preslerden geçirilerek argan yağı elde edilir. Endemik olması nedeniyle oldukça değerlidir ve renginden dolayı "sıvı altın" olarak tanımlanır.

Argan yağının elde edilmesi sırasında yan ürün olarak çıkan meyve posası ve çekirdek keki (küspesi) hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Ancak bu iki ürünün ve argan yağının güneşin yoğun olduğu bu coğrafyada Berberi toplumu tarafından güneşten korunma, hatta cilt-saç bakımı için de kullanıldığını görmekteyiz. Bir ağacın meyvesinin bu coğrafyada bu geniş kullanım alanları, etnobotanik olarak, yani insanların bitkisel kaynaklarla ilişkisine en güzel örneklerden birini oluşturmaktadır. Geleneksel gözlemlere dayanan olumlu sonuçlar, dikkatleri bu ekstreler üzerine yoğunlaştırmıştır. Dermokozmetik sektörü argan ağacı ekstreleri ve bunların ikincil ürünleri üzerinde çalışmaya başladığında birçok aktif madde bulunmuştur (polifenoller gibi).

Argan meyvesinin kimyasal içeriğiyle ilgili 2022 yılında yapılan bir bilimsel çalışmada (Molecular Docking, Tyrosinase, Collagenase, and Elastase Inhibition Activities of Argan By-Products. Cosmetics 2022, 9, 24. doi.org/10.3390/cosmetics9010024); olgunlaşmış argan meyvesinde, kavrulmuş (30 dakika 110∘C’de) ve kavrulmamış argan çekirdeklerinde ve bu çekirdeklerin 85∘C’de preslenerek elde edilen argan yağında, presleme sonrası elde edilen çekirdek ve meyve posası içeriğinde kimyasal içerikler analiz edilmiştir. Bu analiz sonunda:

Aşağıda listelenmiş 8 adet polifenol saptanmıştır:

• Epicatechin
• Vanillic acid
• p-hydroxybenzoic acid
• 4-hydroxybenzyl alcohol
•  Hyperoside
•  Isoquercetin
• Protocatechuic acid
•  Gallic acid 

Polifenoller, biyokimyasal moleküllere bağlanarak ligandlar oluşturmakta ve moleküllerin aktivasyonunu değiştirmektedir. Polifenollerin dermatokozmetik olarak kullanım amaçları, deride tirozinaz, kollajenaz ve elastaz gibi protein yapısındaki enzimlere bağlanarak bu enzimlerin aktivasyonlarını değiştirmektir.

Bu Enzimler ve Argan Meyvesindeki Polifenollerin Etkileri

Tirozinaz Enzimi

Bu enzim, derideki melanosit hücrelerinde melanozom membranlarında yer almakta ve melanin pigmenti sentezinin düzenleyici enzimidir. Melanin sentezinin ilk basamağı, tirozin'in dopakinon katalizini sağlayarak melanogenezisi başlatmaktadır. Bu enzim aktivasyonunu baskılamakta en güçlü ürün "Kojik asittir" ($\text{95.18}\pm \text{2.36}$ oranlarında). Argan meyvesi polifenollerinin bu enzimi baskılama ($\text{200 \mu g/ml}$ dozlarda) yüzdelerine bakıldığında, kojik asit değerini yakalayamadığı, en yüksek değerin (argan ağacı meyvesinden elde edilen posada en yüksek polifenoller olduğu için) $\%60$'ın çok altında kaldığı görülmektedir. Özellikle argan yağı elde edildikten sonra kalan çekirdek posasında bu değer $\%10$'un altına düşmektedir.

Kollajenaz ve Elastaz Enzimi

Dokularda hücreler arası en önemli destek dokusunu kolajen-elastin ve hücreler arası matriks proteinleri (hyaluronik asit gibi) oluşturmaktadır. Bunlar dokunun destek yapılarıdır ve dokuya dolgunluk, direnç ve elastikiyet sağlamaktadır. Deride bulunan bu yapıların azalması, biyolojik yaşlanma sürecini tanımlar. Deride kolajen ve elastinin azalmasında rol oynayan enzimler kollajenaz ve elastaz'dır.

Kollajenaz enzim aktivasyonunu baskılamakta en güçlü ürün klorheksidindir ($\text{98.24}\pm \text{1.97}$). Argan meyvesi polifenollerinin bu enzimi baskılama ($\text{200 \mu g/ml}$ dozlarda) yüzdelerine bakıldığında, en yüksek değerin (argan ağacı meyvesinden elde edilen posada en yüksek polifenoller olduğu için) $\%60$'ın çok altında kaldığı görülmektedir. Argan yağı elde edildikten sonra kalan çekirdek posasında bu değer $\%30$'lara düşmektedir; bunun dokuda etkinliği $\%25$'in altına kadar düşmektedir. Argan meyvesi posasının Berberi toplumu tarafından güneşten ve deri üzerindeki güneşin olumsuz etkilerine karşı kullanılmasının olumlu etkileri, bu enzimin baskılanması olabilir.

Elastaz enzim aktivasyonunu baskılamakta en güçlü ürün elastrinaldir ($\text{99.96}\pm \text{0.02}$). Argan meyvesi polifenollerinin bu enzimi baskılama ($\text{200 \mu g/ml}$ dozlarda) yüzdelerine bakıldığında, en yüksek değerin (argan ağacı meyvesinden elde edilen posada en yüksek polifenoller olduğu için) $\%40$'ın altında kaldığı görülmektedir. Argan yağı elde edildikten sonra kalan çekirdek posasında bu değer $\%20-1.5$ arasında değişecek kadar düşmektedir.

Yukarıda tanımlanan bu enzimlerin dermatokozmetik içerikleri ile baskılanmasındaki amaç; yaşlanma sürecinin getirdiği kırışıklık, deri nitelik-nicelik azalmanın ve pigmentasyon düzensizliklerinin önlenmesi hatta giderilmesidir. Bu düşünce ile bakıldığında aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir:

• Argan meyvesi ekstreleri içinde en yüksek polifenol içerik meyve posasında bulunmaktadır ($\text{55 mgeqAG/gDM}$). Argan çekirdek posasında bu değerler çok düşmektedir ($\text{3-10 mgeqAG/gDM}$).

• Argan meyvesindeki polifenollerden hiperozid ve izokersetin, en yüksek etkinliğe sahiptir (tirozinaz, kollajenaz ve elastaz enzim üzerindeki baskılayıcı etkileri).

• Bu değerler, yani tirozinaz, kollajenaz ve elastaz enzim üzerindeki baskılayıcı etkileri; argan meyvesi içeriklerindeki polifenol ve flavanoid moleküllerin konsantrasyonları, yapısal değişkenlikleri ve kendi aralarında sinerjistik aktiviteleri dâhil olmak üzere çeşitli parametrelere bağlı olarak değişebilmektedir.

• Argan bitkisi ekstrelerinin dermokozmetik ürünlerde kullanımı mutlaka denetlenmeli ve standartlar getirilmelidir (elde edilme yöntemi ve ürün içerisindeki çeşitlilikleri ve miktarları gibi).