En sık görülen proktolojik hastalıklardan birisi olan perianal dermatit (anal egzama, anüs egzaması, makat egzaması); makat ve makat çevresi deride sıklıkla kaşıntı, yanma, batma hissi ve sulantılı deri lezyonları ile seyretmekte. Başka bir hastalığa bağlı olarak ikincil ortaya çıkabilen bu klinik durum birincil bri deri hastalığı olarakta gelişebilmekte. Perianal dermatit her yaşta ortaya çıkabilirken her iki cinsiyette görülmekte. 

Dermatolojik hastalıklar içerisinde egzamalar tanımlanırken, hastalığın anatomik yerleşimi neresi olursa olsun, ilk olarak deride koruyucu epidermal bariyer fonksiyonunun bozulmasından bahsedilir. Bu bozulma derinin tahriş edici kimyasallara, alerjenlere ve mikrorganizmalara daha duyarlı hale gelmesi anlamına gelmektedir. Anal bölgenin anatomik özellikleri bu alanda egzmaların gelişimini kolaylaştırmakta. Makatın kalçada derin bir anatomik katlantıda yerleşimi, bölgede ekrin ve apokrin ter bezlerinden zengin salgılar, nemin korunmasını sağlayan bölgenin kıl yoğunluğu ve kapalı vücut bölgesi olması bir araya geldiğinde nemli bir ortam sağlamakta. Bazen proktolojik şikayetler(hemoroid, anal fissür, perianal abse, kıl dönmeleri...) bu nemli ortamın daha artmasına neden olmakta. Hastanın makat egzamasına karşı aldığı hiyjenik önlemler (daha sık yıkama, silme, dezenfektan ve deterjan kulanımı...) ve makat bölgesinin kaşıntısı epidermal bariyer hasarının artarak daha fazla tahrişe neden olabilmekte klinik bulgularda alevlenmeler gelişmekte. 

Perianal egzamalar cilt hastalıkları içerisinde tanımlanırken nedeler 3 grupta toplanmakta; iritan-tahriş edici yada toksik bir madde teması sonrası gelişen makat egzamaları, atopik yapıdan kaynaklanan makat egzamaları ve alerjik temasa bağlı gelişen makat egzamaları şeklinde. Prianal streptokokal dermatitis (PSD) olarak tanımlanan ve sıklıkla hemoroid problemlerinde ligasyon tedavisi sonrası gelişen bakteriyal makat egzamasındanda bahsedilmekte.

İritan Toksik Perianal Egzamalar

Makat çevre derisinde epidermal bariyerin kimyasal yada mekanik uyarı ile direkt bozulması sonrası gelişen egzmalardır(alerjik yada immunolojik cevap olmaksızın). Kimyasal iritan olarak feçes, anal akıntılar, çevre deride bulunan br yaranın salgıları ve deterjanlar(kişisel hiyjen için kullanılan temizlik ürünleri, giysi deterjanları vb) yer almakta. Bu egzama formunda kaşıntı, yanma hissi ve sulantılı klinik belirtilerin makat çevresinde eritemli makül, erozyon hatta ülserasyon üzerinde geliştiği görülmekte. Lezyonlar makat derisi ile sınırlı kalabileceği gibi kasık, genital alan, uyluğun iç kısmı gibi komşuluklara da yayılabilmekte. 

Makat çevresi derisinin feçesle yoğun temas nedenleri;

• anal fissurler
• hemoroidler(en sık nedenler arasında tanımlanmakta).
• mukozal ve rektal prolapsuslar
• rektal ve anal tümörler
• anal sifinkter sisteminin dejeneratif(yaşlanma, DM ve nörolojik hastalıklar) ve travmatik hasarları
• anal fistül ve ülserler
• hidroadenitis suppurativa 
• bağırsak hareketlerinin artmasına ve ishale neden olan özel durumlar; kronik inflamatuar bağırsak hastalıkları(ülseratif kolit, chron hastalığı, kolektomi ameliyatına bağlı bağırsakların kısa olması vb)   tanımlanabilir. 

Bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar, klamidya-gonore gibi, anüste akıntıya neden olurak perianal egzamaya yada mevcut egzamanın klinik alevlenmesine neden olabilmekte.

Perianal hiyjen sırasında çok sık yıkama, parfümlü tuvalet kağıtları, ıslak mendiller, kullanılan temizlik ürünlerindeki deterjanlar ve kozmetikler en sık dış kimyasal kaynaklı iritan maddeler arasında yer almakta. Dışsal mekanik kaynaklı iritanlar arasında ise tuvalet kağıtları ve iç çamaşırlar yer almakta. 

Atopik Perianal Egzamalar

Atopi yapısı olan kişilerde makat çevresinde deride egzamalar gelişebilmekte. Atopik yapı deri bariyer sistemindeki yapısal yetersizlikler nedeni ile kimyasal ve toksik madde kaynaklı egzamalara neden olurken hastanın vücudunun başka alanlarında atopik egzama klinik bulguları saptanabilir. Hastada saman nezlesi ve alerjik astım gibi berlitiler görülebilir. Atopik perianal egzamalarda klinik alevlenmelerde sıklıkla besin alerjileri görülmekte. Erken klinik evrede kaşıtı, yanma ve batma hissi ile birlikte sulantılı olabilen egzamatöz deri belirtileri görülürken kliniğn 6 haftayı geçtiği kronik olgularda deride likenifkasyon ve deri kabalaşmalarıda eşlik etmekte. Kaşıntı özelikle akşamları daha fazla yoğunlaşarak uyku kalitesini olumsuz etkilemekte. 

Perianal Alerjik Temas Egzamaları

Makat çevresinde dış kimyasal bir maddenin alerjik mekanizmalar ile egzamaya neden olmasıdır. Alerji gelişiminde suçlanan kimyasallar sıklıkla kişsel bakım ürünleri, hiyjenik ürünler, tuvalet kağıtları, ıslak mendiller ve topikal ilaçlardır. Koku maddeleri, anesteziklerden cinchocaine ve benzokain, antibiyotiklerden bacitracin ve neomisin, topikal kotrikosteroidler, bazı bitkisel kimyasallar alerjen arasında yer almakta. Klinik olarak alerjenin temas yüzeyinde başlayan bazen tüm vücutta görülebilen egzamatöz lezyonlar alerjenin tekrarlayan teması ile alevlenmeler göstermekte. 

Makat çevresi egzamaları bazen bu üç klinik formun mix formları şeklinde birlikte olabilecekeleri unutulmamalıdır. Hatta mevcut bir klinik durum diğer ile alevlenebilmekte.

Perianal egzama tanısı için hasta şikayetlerinin öyküsünün alınması ilk adım olmalı. 

• kaşıntı, ağrı, sulanma, anal kanama ve akıntı gibi şikayelerin başlangıç zamanı, süresi, alevlenme özellikleri sorgulanmalı
• kalın bağırsak hareketleri, feçes yapısı, tuvalete çıkma zamanı ve ritmi, tuvaleti tutumama gibi süreçler sorgulanmalı
• kimyasal ve toksik maddeler ile temas iyi sorgulanmalı; tuvalet kağıdı, ıslak mendil-hiyjen mendilleri, makat çevresi deri bakım ürünleri, topikal ilaç kullanımı sorgulanmalı.
• klinik şikayetlerin azaldığı ve alevlendiği dönemler şüphenilen nedenler ile birlikte sorgulanmalı
• atopik yapı sorgulanmalı
• proktolojik şikayetler; hemoroid, anal fissür, anal fistül, kıl dönmesi, hidroadentisi suppurativa gibi hastalıklar sorgulanmalı
• bağırsak hastalıkları sorgulanmalı
• sindrim sistemi özellikle kalın bağırsak ile ilgili geçirilmiş ameliyatlar, anal bölge ile ilgili daha önce geçirilmiş cerrahi operasyonlar sorgulanmalı.

Perianal bölge başta olmak üzere tüm cilt hatta tırnakların muayenesi ile başlanmalı. Gerekir ise mutlaka proktoloji uzmanı muayenesi istenerek şikayeteler birlikte değerlendirilmelidir. 

Perianal egzama nedeni olarak mantar, bakteriyal veya cinsel yolla bulaşan bir hastalık şüphesi olduğunda hastalıklı alandan alınacak deri sürüntüsü üzerinde mikrobiyolojik tanı araştırılmalı. 

Alerjik perianal egzamalarda alerjenin belirlenmesi için deri yama testleri(patch test) yapılabilir.

Çok şüpheli olgularda deri biyopsisinn patolojk incelemesi istenebilir.

 

Perianal Egzamalarda Tedavi

Perianal egzama tedavilerine yapan nedenin tedavisi ve eliminasyonu ie başlanmalı.

• var ise proktolojik problemlerin tedavisi
• klinik alevlenmeden sorumlu olabilecek genel sağlık problemlerine(gastroentrolojik problemler başta olmak üzere) diğer uzmanlık dallarının destekleri ile yaklaşımlar
• iritan faktörlerin eliminasyonu
  • anal bölge hiyjeninin optimizasyonu; tuvalet sonrası deri tahriş edilmeden perianal alanın yeterli temizliğinin yapılması gerekmekte.  Bunun için sabun ve sülfaktan gibi deterjan içermeyen sadece çeşme ılık suyu ile yapılacak yıkama yada yumuşak katkısız(özellikle parfüm içermeyen) ıslak mendiller ile silme önerilmekte. Sonrasında yumuşak bir kurulama yapılmalı.  İç çamaşırlar pamuklu ve bol olmalı, 60 derecenin üzerinde ısılarda yıkanmalı ve çok iyi durulanmalıdır.  
  • bağırsak hareket ve tuvalet alışkanlıklarının optimizasyonu; yeme alışkanlıkları ve beslenme türü değiştirilerek perianal bölgenin dışkı ve anal sekresyonları ile teması azaltılabilir. Lifli besinler kullanımı arttırılabilir.
  • anal bölgenin nemli kalmasının önlenmesi, kilotlu çoraplar nemi arttırmaları nedeni ile kullanımı önerilmemekte. 
  • kaşıma gibi deri bütünlüğü bozan mekanik sürtünmelerden mutlaka uzak kalınması gerekmekte. Kaşınma atakları sırasında soğuk kompres kullanımı ve ılık banyolar önerilmekte. 
  • anal bölge deri bakımı; deri bariyerinin korunması ve restorasyonu için su bazlı nemlendirici ve emolyenetler kullanılabilir. Çinko oksid içeren koruyucu ürünler perianal bölgeye kullanılarak iritan ve toksik kimyasaların deri yüzeyi ile teması azaltılabilir. 
• klinikten sorumlu olan yada klinik alevlenme nedeni olan mekanik, iritan, toksik ve alerjenlerin temaslarının engellenmesi gibi. Özellikle gıda, deri bakım ürünleri içerisinde bulunan koruyucu maddeler; " sodium metabisulphite, isothiazolinones yada iodopropynyl butylcarbamate" gibi, dikkat edilmelidir.

Perianal egzama tedavilerinde;

• kortikosteroidler
• kalsinörin inhibitörleri
• lokal anestezikler
• antifungaller
• antibiyotikler
• antiseptikler topikal olarak tek başlarında kombine kullanılabilmekte. 

Kortikosteroidler perianal ve genital alanda uygun süreler ve uygulama yöntemleri ile bir doktor kontrolünde kullanılmalıdır.